Pilipinas sa Ika-19 Siglo: Konteksto ni Rizal

Narito ang mga study notes tungkol sa Pilipinas noong ika-19 na siglo sa konteksto ni Dr. Rizal:

Mga Layunin ng Pag-aaral

• Matukoy ang mga pagbabago sa ekonomiya, lipunan, at politika ng Pilipinas noong ika-19 na siglo.
• Maunawaan si Jose Rizal sa konteksto ng kanyang panahon.
• Maipaliwanag ang pakikitungo at pagtutol ng mga Pilipino sa mga mananakop na Kastila.
• Masuri ang epekto ng patakarang kolonyal sa pagsibol ng Diwang Nasyonalismo.
• Mailarawan ang pagkilos ng mga ilustrado at ang Kilusang Propaganda base sa nagawa at kahihinatnan nito.
• Mapaghambing ang buhay ng mga Pilipino bago dumating ang mga Kastila at nang sakupin ng Espanya ang bansa.

Bakit Mahalaga ang Konteksto ng Ika-19 na Siglo?

• Mahalaga ang konteksto upang lubos na maunawaan ang mga pangyayari.
• Sakop nito ang Victorian Era mula 1801 hanggang 1900.
• Panahon din ito ng mga Rebolusyon.

Sistemang Pang-ekonomiya

• Kalakalang Galyon: Maynila-Acapulco Trade
• Taong 1565 nang maglayag si Andres de Urdaneta
• Ruta mula Karagatang Pasipiko hanggang Mexico gamit ang tornaviaje ng mga fraileng Agustino.
• Nagtagal ang daanang ito hanggang 1815 noong nagsimula ang Pangkalayaang Digmaan ng Mexico.
• Tinawag ding "Cultural Exchange"
• Situado Real o tulong pinansyal mula sa pamahalaang Kastila sa Pilipinas
• Dalawang daan at limampung pisong tulong ang tinatanggap ng Pilipinas taun-taon bilang situado real.
• Dala rin ng Galyon ang mga kasulatan, batas, kagamitan, pinuno, at kawal na Kastila mula sa Espanya.
• May pagkakataong sinasalakay ito ng mga mangungulimbat na Olandes o Inggles.
• Kanal Suez: artipisyal na daanan ng mga barko sa Ehipto na nagkokonekta sa Pulang Dagat at Dagat Mediterano.
• Binuksan upang maging daluyan ng pandaigdigang kalakalan at komersyo.
• Pagbabagong Dulot:
  • Nakilala ang Pilipinas bilang top exporter ng abaka, tabako, at tubo.
  • Bumilis ang transportasyon.
  • Dumami ang mga bangkong nagpapautang sa mga negosyanteng Pilipino sa Maynila.
  • Bumilis ang paglalakbay at palitan ng produkto.
  • Nakatulong sa pag-angat ng pamumuhay ng mga Pilipino.
• Pagusbong ng mga Ilustrado:
  • Mga nakapag-aral sa Europa na tinawag na Ilustrado o "Naliwanagan" mula sa gitnang uri.
  • Nagmula sa kanila sina Jose Rizal at Marcelo H. Del Pilar na nagsulong ng reporma o pagbabago.
• Monopolyo:
• Falla:
• Polo Y Servicios:
• Bandala System:
• Inquilino: nagpapaupa o nagbebenta ng lupa sa mga prayle at nagsisilbing tagapamahala ng mga lupaing pagmamay-ari ng mga prayle at mayayaman.

Sistemang Panlipunan

• Division
  • Lakan, Datu, Raja, Babaylan
  • Maginoo, Maharlika
  • Timawa/Timagwa
  • Alipin
• Apelyido dulot ni Narciso Claveria
  • Tatak dulot ng Apelyido
  • Kalatas ng pagtatala ng mga pangalan
  • Pangalan vs Pangngalan
• Kontrolado ng mga Prayle ang Edukasyon.
  • Sa kasaysayan ng mga Pilipino bago pa dumating ang mga Kastila ay may sariling kabihasnan na.
• Mga Misyonerong prayle at pinalawig ang Kristiyanismo
  • Pinakialaman ang edukasyon
  • Sinunog ang mga tala na nakasulat sa mga dahon, banakal, at punong kahoy sa paniwalang likha ito ng masasamang espiritu.
  • Nagtatag ng mga paaralang magtuturo ng Doktrina Kristiyana.
  • Ayon kay Rafael Palma, ang edukasyon ay naglalayong itanim ang kabutihan sa pamamagitan ng disiplinang panrelihiyon at isalin ang karunungan na lumilipas at hindi nauukol sa walang hanggan.
• Kontrolado ng mga Prayle ang Edukasyon.
  • Ang mga unang paaralan ay mga paaralang parokya na pinamamahalaan ng kura.
  • Tinuruan ang mga bata ng relihiyon, Kastila, pagsulat, pagbasa, pagbilang, musika, at paghahanap-buhay.
  • Nagtatag din sila ng mga paaralang sekundarya.
  • Ang mga paring Heswita at Dominikano ang nagtatag ng mga kolehiyo.
  • Ang Colegio de Santa Potenciana ay ang kauna-unahang kolehiyo para sa mga babae na naitatag noong 1594.
  • Dahil sa pagdami ng mga estudyante, nagtayo rin ang mga prayle ng mga paaralang bayan. -Tinuruan ang mga batang lalaki ng kasaysayan ng Espanya, heograpiya, pagsasaka, aritmetika, doktrina kristiyana, pagsulat, pag-awit, at magandang asal.
  • Ang mga babae naman ay nagbuburda, panggagantsilyo, at pagluluto.
  • Ang unang unibersidad sa Pilipinas ay ang Unibersidad ng San Ignacio na itinatag ng mga paring Heswita noong 1589.
  • Itinatag ng mga prayleng Dominikano ang Colegio de Nuestra Señora del Santisimo Rosario noong 1611, na naging Colegio de Santo Tomas noong 1645.
  • Dahil sa atas ni Pope Innocent X, naiangat ang antas ng Colegio at naging Universidad.
  • Naging talamak ang kalupitan ng mga prayle dahil bukas lamang ang paaralan sa mga mestisong Kastila.
  • May kautusan ang Hari ng Espanya na ituro sa mga Pilipino ang wikang Kastila ngunit hindi ito sinunod.
  • Nabuksan lamang ang mga paaralan sa mga Pilipino noong ikalawang hati ng ika-19 na siglo.
  • Ilan sa mga nagtapos dito ay sina Jose Rizal, Graciano Lopez Jaena, Marcelo H. Del Pilar, Cayetano Arellano, Apolinario Mabini, at marami pang iba.
• Edukasyon kontrolado ng mga Prayle, Mga Pilosopiya ni Rizal tungkol sa Edukasyon
  • Para kay Rizal, ang edukasyon ay isang karapatan para sa lahat.
  • Ang edukasyon ay isang sandata para sa pag-usad ng nasyonalismo.
  • Ang edukasyon ang makapagpapalaya sa tao.
  • Ang edukasyon ay isang tanglaw ng lipunan.
  • Ang paaralan ang saligan ng lipunan at ang lipunan ang salamin ng paaralan.

Sistemang Pampulitika

• Sentralisadong Pamahalaan:
  • Hari ng Espanya
  • Gobernador-Heneral
  • Royal Audiencia
  • Alcaldia (Alcalde Mayor)
  • Corrigimiento (Corregidor)
  • Ayuntamiento (Cabildo)
  • Gobernadorcillos
  • Cabeza de Barangay
• Paglaganap ng Ideyang Liberalismo sa Europa
  • Liberalismo (Enlightenment):
    • Sistemang politikal na may kahalagahan sa kalayaan at pagkakapantay-pantay.
    • Di sang-ayon sa monarkiya (Voltaire, Jean-Jacques Rousseau, John Locke)
  • Konstitusyon ng Cadiz sa Espanya
    • Wakasan ang pang-aabuso at itaguyod ang karapatan sa pagboto, pambansang soberanya, monarkiyang konstitusyonal, kalayaan sa pamamahayag, reporma sa lupa, at malayang kalakalan. Si Ventura Delos Reyes, isang mayamang Pilipino ang nahalal bilang kinatawan.
      • Pag-alis ng sapilitang paggawa
      • Pagkakapantay-pantay ng mamamayan
      • Pagtanggal ng mga monopolyo kasama ang kalakalang Galyon
      • Pagtatag ng malayang kalakalan
      • Kalayaan sa pamamahayag, paglilimbag, at relihiyon
• Epekto
  • Ipinatigil ang kalakalang galyon at pinalitan ang merkantilismo ng malayang kalakalan.
  • Pagsiklab ng pag-aalsa sa Ilocos laban sa pagkansela sa konstitusyon noong 1815.
  • Paglaganap ng mga bagong kamalayan mula sa Europa, lalo na sa mga Pilipinong nakapag-aral doon.
• Mga Suliraning Pambayan
• Naging makapangyarihan ang mga prayle at ang "Pamahalaan ng mga prayle" o frailocracia.
  • Hawak nila ang buhay panrelihiyon at edukasyon, pulitika, impluwensiya, at kayamanan.
  • Pag-usbong ng mga prayleng masasama, sekularisasyon ng mga parokya, katiwalian ng mga Gobernador Heneral, at limitadong kalayaan para sa mga Pilipino.
• Diskriminasyon at Usaping Pang-agraryo
  • Mga Indio, kababaihan, at pag-aari ng lupang pansakahan/Hacienda.
  • Pagmamalupit ng mga Kastila, paglitigasyon, pagbabawal sa pagtitipon
• Reaksyon ng mga Pilipino sa mapanupil na pamamalakad ng mga Kastila: pagtakas, pagtanggap, paglaban.

Pagsibol ng Diwang Nasyonalismo

• Nasyonalismo: maalab na pagmamahal at pag-aalaga sa lupaing sinilangan at pagkakaroon ng adhikain para sa Inang Bayan.
• Mga Salik na nakapagpausbong ng damdaming Nasyonalismo:
  • Pagbubukas ng Pilipinas sa Pandaigdigang Kalakalan
    • Isang dikri noong 1789 ang nagbukas sa Maynila sa Pandaigdigang kalakalan bilang pahintulot sa Campania Real de Pilipinas.
  • Pagkakaroon ng pang-gitnang uri ng lipunan
    • Tinatawag sila bilang "Class Media" yumaman sila dahil sa pag unlad ng komersiyo at Agrikultura, sila ang nag pasimula sa Principalia.
  • Pagsibol ng kaisipang liberal sa Pilipinas
  • Kilusang Sekularisasyon
    • Itinatag upang ipagtanggol ang karapatan ng mga paring sekular .
    • Laban sa mga Paring Regular na may kinaniban
    • Walang kinabibilangang Orden naman ang Paring Sekular.
  • Si Gobernador Carlos Maria Dela Torre ay unbiased at patas.
• Ang pag-aalsa sa Cavite noong 1872
  • Naging dahilan para maging mahigpit sa mga kautusan laban sa mangagawa
  • Nagprotesta ang mga mangagawa at ito ay ginawang isyu ng Gobernador, at sinabihan sila na aalsa ang mga ito laban sa inang Espanya.
• Pagbitay sa tatlong paring martir na sina Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos, at Padre Jacinto Zamora.

Ang Kilusang Propaganda

• Ang Kilusang Propaganda, na itinatag sa Espanya mula 1872 hanggang 1892, ay naglalayon na humingi ng reporma sa pamahalaang Espanya sa mapayapang pamamaraan.
• Magkaroon ng pantay pantay na pagtingin sa mga Pilipino at espanyol sa harap ng batas, at gawing lalawigan ang bansa
• Magkaroon ng kinatawan ang pilipinas sa Kortes

La Solidaridad

• Pahayagan ng Kilusang Propaganda, na pinamahalaan ni Graciano Lopez Jaena (1889).
• Ilan sa mga manunulat nito ay sina Mariano Ponce, Antonio Luna, at Jose Ma. Panganiban, at gumamit sila ng iba't ibang sagisag (pen names) upang hindi makilala.
• Mga Layunin ng La Solidaridad
  • Magkaroon ng pagbabago sa pulitika at lipunan sa bansa, gamit ang mga pilsopiyang konserbatismo. -Itaguyod ang kaisipang liberal sa mga bansa para sa kaunlaran.
  • Ipakita sa mundo ang mithiin nila para sa kanilang buhay

Sa Pahayagan:

• Graciano Lopez Jaena (Fray Botod)
• Marcelo H. del Pilar (Plaridel)
• Dr. Jose Rizal ("Dimasalang" at "Laong-Laan")

La Liga Filipina

• Itinatag sa Pilipinas noong Hulyo 3, 1892 sa Pilipinas bunga ng pagkabigo ng Kilusang Propaganda sa Espanya na makamit ang mithiin nito.
• Pansibikong organisasyong sinimulan ni Rizal na bumalik sa bansa si Rizal.
• Ang layunin ng pangyayaring ito ay pagbabago sa kastilla na nag naglalayun sa gobyerno.
• Ang mga Layunin ng La Liga Filipina
• Magkaroon ng pagkakaisa ang buong kapuluan para sa kapakanan ng lahat.
• Matugunan ang bawat kaanib sa panahon ng pangangailangan.
• Maisagawa ang mga pagbabago o reporma sa pamahalaan.