Pestisitlerin Toksik Etkileri

Pestisitler ve Toksik Etkileri

• Pestisitler: fiziksel, kimyasal veya biyolojik savaş maddelerine verilen isimdir.
• Pestisit çeşitleri:
  • İnsektisitler (boceklere karşı)
  • Herbisitler (yabani otlara karşı)
  • Fungisitler (mantarlara karşı)
  • Molusisitler (yumuşakçalara karşı)
  • Rodendisitler (kemirgenlere karşı)
  • Akarasitler (uyuz böcekleri ve parazitlere karşı)

Toksik Etkileri

• Her pestisitin bir dereceye kadar toksisitesi vardır.
• Biyolojik izleme: organizmanın kimyasal maddelere internal maruziyetinin biyolojik yöntemlerle değerlendirilmesi olarak tanımlanır.

WHO Pestisit Sınıflandırması

• 1a: son derece tehlikeli
• 1b: çok tehlikeli
• 2: orta derece tehlikeli
• 3: az tehlikeli

Biyolojik İzleme Yöntemleri

• Maruz kalan kimyasal maddenin biyolojik materyalde (kan, idrar, ekspirasyon havası, saç, adipoz doku, tükürük gibi) konsantrasyonunun tayini
• Kimyasal maddenin metabolitlerinin biyolojik materyalde analizi
• Maruz kalma sonucu biyolojik değişmelerin (biyokimyasal parametrelerin: enzim gibi) ölçülmesi

İnsektisitler

• Kimyasal insektisitlerin hepsi nörotoksikandır ve hedef organizmaların sinir sistemlerine toksik etki gösterir.
• İnsektisit çeşitleri:
  • Organik yapıda olanlar (klorlu hidrokarbonlar, organik fosfat esterleri, N-karbamat türevleri)
  • Anorganik yapıda olanlar (kalsiyum arsenat)
  • Sentetik (DDT, organik fosfatlar) ve bitkisel (nikotin, piretrum, toksafen, rotenon gibi) kaynaklı olmak üzere de ayrılabilirler.

Klorlu Hidrokarbon İnsektisitler

• Yapısında klor bulunan aromatik veya alifatik bileşiklerdir.
• Kimyasal yapılarına göre üçe ayrılırlar:
  • Diklorodifeniletan yapısında (DDT, metoksiklor gibi)
  • Klorlu siklodien yapısında (aldrin, dieldrin gibi)
  • Klorlu benzen (BHC gibi) ve siklohekzan yapısında olanlar

DDT

• Sentezi yapılan ilk klorlu hidrokarbon yapısındaki insektisittir.
• Kitin tabakası içeren böceklere toksik etki gösterir.
• DDT, böcekler üzerindeki kitin tabakasından geçip, sinir sistemini felç eder.
• DDT'nin insanlar üzerindeki akut toksik etkisi azdır.
• Toksisitesi kerozen ile uygulandığında daha yüksektir.

Organik Fosforlu İnsektisitler

• En çok kullanılan pestisit grubu olup, pestisitlerin önemli kısmını oluştururlar.
• Organik fosforlu insektisitler, genel olarak fosforik asidin amid veya tiyol türevleridir.
• Toksik etkilerini kolinesteraz inhibitörleri olarak gösterirler ve bu etkileri irreversibldir.
• Enzim eskimesi reaksiyonu yaparlar.
• İki tipte olabilir:
  • Direkt etkililer; metabolik aktivasyon gerekmeksizin, ana madde olarak kolinesteraz inhibitörüdür.
  • İndirekt etkililer, fosforotiyonat yapısında olup, "okso" şekline dönüştükten sonra aktive kazanırlar.

Karbamat Grubu İnsektisitler

• Bazı karbamik asit türevleri insektisit olarak kullanılırken bazıları kuvvetli herbisitler olup, monokotiledon yabancı otlara karşı kullanılırlar.
• Bazılarının ise, fungusit aktiviteleri vardır.
• N-alkilkarbamik asitler, kuvvetli insektisit aktivite gösterirler.
• İnsanlardaki toksisitesi genel olarak daha düşüktür.

Piretroid İnsektisitler

• Memeliler için oldukça güvenli fakat böceklere son derece toksik olmaları, çabuk degredasyona uğramaları ve çevrelerinde birikmemeleri piretroidlerin en önemli özellikleri arasındadır.
• İki tip zehirlenme belirtileri vardır:
  • Tip I veya T Sendromu: Siyano grubu taşımayan piretrinlerle (piretrin I, alletrin, tetrametrin gibi) ortaya çıkan belirtiler
  • Tip II veya CS Sendromu: Siyano grubu taşıyan piretrinlerle (sipermetrin, deltametrin, fenvalerat gibi) görülene belirtiler

Doğal Kaynaklı İnsektisitler

• Nikotin, tütünde bulunan başlıca alkaloiddir ve tütünden izole edilerek, sülfürik asitle hazırlanan %40’lık nikotin sülfat çözeltisi insektisit olarak kullanılır.
• Nikotin otonomik gangliyonlar, nöromusküler kavşak ve MSS’deki nikotinik reseptörleri stimüle ederek etkisini gösterir.