Periferik Sinir Sistemi

Periferik Sinir Sistemine Giriş

• Periferik sinir sistemi (PSS), merkezi sinir sistemi ile periferdeki organlar ve vücut bölümleri arasındaki iletişimi sağlar.
• Organların düzenli ve uyumlu çalışmasıyla vücut bütünlüğü korunur.

Periferik Sinir Sisteminin Alt Sistemleri

• Somatik sistem, dış ortamdan gelen uyarılarla istemli fonksiyonları yerine getiren yapıları (çizgili kaslar gibi) koordine eder.
• Visseral (Otonom) sistem, vücut iç ortamından gelen uyarılarla istemsiz çalışan yapıları düzenler.

Periferik Sinir Çeşitleri

• N. sensorius (duysal lifler), periferden aldığı duyu impulslarını (ağrı, ısı, ışık vb.) merkezi sinir sistemine ileten afferent liflerdir.
• N. motorius (motor lifler), merkezi sinir sisteminden aldığı emir impulslarını efektör yapılara (kaslara somatomotor, salgı bezlerine visseromotor) ileten efferent liflerdir.
• N. mixtus (karma sinirler), hem motor hem de duysal liflerden oluşur ve en sık görülen sinir tipidir.

Periferik Sinir Sisteminin Anatomik Sınırları ve Bölümleri

• Encephalon ve Medulla spinalis dışındaki sinirler, pleksuslar ve ganglionlar periferik sinir sisteminde incelenir.
• Sistem iki ana bölüme ayrılır: Nervi craniales (Kranial sinirler/Kafa çiftleri) ve Nervi spinales (Spinal sinirler).
• Nervi craniales, encephalon ile bağlantılıdır.
• Nervi spinales, omurilik ile bağlantılıdır.

Kranial Sinirler

• Beyin ve beyin sapından çıkarak cranium'daki farklı deliklerden geçen 12 çift kranial sinir vardır.
• Kranial sinirler, beyinden çıkış sırasına göre önden arkaya doğru Romen rakamları ile numaralandırılır.
• Kranial sinirler şunlardır:
  • N. olfactorius (I)
  • N. opticus (II)
  • N. oculomotorius (III)
  • N. trochlearis (IV)
  • N. trigeminus (V)
  • N. abducens (VI)
  • N. facialis (VII)
  • N. vestibulocochlearis (VIII)
  • N. glossopharyngeus (IX)
  • N. vagus (X)
  • N. accessorius (XI)
  • N. hypoglossus (XII)

N. Olfactorius (I)

• Koku duyusunu taşıyan kranial sinirdir.
• Burun boşluğundaki koku mukozasında yer alan nöronların periferik uzantıları kokuyu alır.
• Santral uzantıları ethmoid kemiğin lamina cribrosa’sından geçerek fila olfactoria’yı oluşturur.
• Bu liflerin uzantılarına N. olfactorius denir ve primer koku merkezine gider.

N. Opticus (II)

• Görme siniridir.
• Gözün retina tabakasında koni ve basil denilen ışık uyarılarına hassas iki tip fotoreseptör hücre bulunur.
• Koniler renkli ve keskin görmeyle ilgili hücrelerdir.
• Retinada fotoreseptörlerin dışında bipolar nöronlar, internöronlar ve ganglion hücreleri bulunur.
• Ganglion hücrelerinin aksonları N. opticus’u oluşturur.
• N. opticus, canalis opticus’tan geçerek cranium’a girer ve her iki gözden gelen N. opticus’lar cranium boşluğunda birleşerek chiasma opticum’u oluşturur.
• Chiasma opticum’dan sonra N. opticus lifleri tractus opticus olarak adlandırılır.
• Buradaki görme lifleri thalamus’ta bulunan corpus geniculatum laterale’de sinaps yapar.
• Sinapstan sonra radiatio optica adı verilen görme lifleri, lobus occipitalis’teki görme merkezinde sonlanır.

N. Oculomotorius (III)

• Motor ve parasempatik lifleri vardır.
• Motor lifleri, gözün ekstrinsik kaslarının çoğunu innerve eder.
• Parasempatik lifleri, intrinsik göz kaslarından m. sphincter pupilla ve m. ciliaris’i innerve eder.

N. Trochlearis (IV)

• Gözün ekstrinsik kaslarından m. obliquus superior’a motor lif taşır.
• Beyin sapını (mesencephalon) arkadan terk eden tek kranial sinirdir.

N. Trigeminus (V)

• Kranial sinirlerin en kalın siniridir.
• Duyu ve motor lif taşır.
• N. ophthalmicus, N. maxillaris ve N. mandibularis olmak üzere üç dalı vardır.
  • N. ophthalmicus duysal liflerden oluşur.
  • N. maxillaris duyusal sinirdir.
  • N. mandibularis Nervus trigeminus'un en kalın dalıdır, duyu ve motor lif taşır.

N. Abducens (VI)

• Sadece motor lif taşır.
• Gözün ekstrinsik kaslarından m. rectus lateralis’i innerve eder.

N. Facialis (VII)

• Motor, duyu ve parasempatik lifler taşır.

N. Vestibulocochlearis (VIII)

• İşitme ve denge siniridir.
• Kafatasından dışarı çıkmayan tek kranial sinirdir.
• İşitme ile ilgili kısmı N. cochlearis, denge ile ilgili olan kısmı N. vestibularis’tir.

N. Glossopharyngeus (IX)

• Motor, duyu ve parasempatik lif içerir.

N. Vagus (X)

• Geniş bir dağılıma sahiptir ve en uzun kranial sinirdir.
• Motor, duyu ve parasempatik lifleri vardır.

N. Accessorius (XI)

• Sadece motor bir lif taşır.
• M. trapezius ve m. sternocleidomastoideus’u innerve eder.

N. Hypoglossus (XII)

• Sadece motor bir sinirdir.
• Dil kaslarını innerve eder.

Spinal Sinirler

• Medulla spinalis’in ön boynuzunda bulunan nöronların aksonları (radix anterior) ve arka boynuzunda bulunan nöronların aksonları (radix posterior) foramen intervertebrale hizasında birleşerek spinal sinirleri oluşturur.
• Radix anterior’da motor lifler bulunması sebebiyle radix motoria, radix posterior’da duysal lifler bulunması nedeniyle radix sensoria adı da verilir.
• Her bir omurilik segmentinden birer çift olmak üzere toplam 31 çift spinal sinir çıkar.
  • 8 çift servikal
  • 12 çift torakal
  • 5 çift lumbal
  • 5 çift sakral
  • 1 çift koksigeal

Spinal Sinir Pleksusları

• 5 spinal sinir pleksusu bulunur:
  • Plexus Cervicalis (C1 – C4)
  • Plexus Brachialis (C5 – T1)
  • Plexus Lumbalis (L1 – L4)
  • Plexus Sacralis (L4-5 – S3)
  • Plexus coccygeus (N.coccygeus) (S4S5)
  • Plexus Pudendalis (S₂ -S₄)

Plexus Cervicalis

• İlk dört boyun spinal sinirinin (C1-C4) ön dallarının birleşmesi ile oluşur.
• Deri ve kas dalları vardır.

Plexus Brachialis

• C5, C6, C7, C8 boyun spinal sinirlerinin ön dalları ile ilk göğüs (T1) spinal sinirin ön dalları tarafından oluşturulur.

Plexus Lumbalis

• L1, L2, L3, L4 spinal sinirlerinin ön dallarının birleşmesi ile oluşur.
• Karın arka duvarında bulunur.

Plexus Sacralis

• Pelvis’in duvarında yer alır.
• L4, L5, S1, S2, S3 spinal sinirlerin ön dallarının birleşmesi ile oluşur.
• Plexus sacralis’ten vücudun en uzun ve en kalın siniri olan n. ischiadicus (siyatik sinir) çıkar.

Otonom Sinir Sistemi (Visseral – Vegetatif Sinir Sistemi)

• Otonom sinir sistemi solunum, sindirim, metabolizma, sekresyon gibi vücut fonksiyonlarını düzenler ve idare eder.
• Bu faaliyetler isteğimiz dışında gerçekleşir.
• Otonom sinir sisteminin başlangıcı, beyin ve medulla spinalis’te yer alır.
• Otonom sinir sistemine ait motor sinirler, organları uyarmadan önce bir ganglion’a gelir ve sinaps yapar.
• Sinaps öncesi nörona preganglioner, sinaps sonrası nörona ise postganglioner nöron denir.
• Otonom sinir sistemi, sempatik ve parasempatik sinir sistemi olarak ikiye ayrılır.
• Her iki bölüm aynı organ üzerinde birbirini kontrol edici zıt etki yapar.

Sempatik ve Parasempatik Sistemlerin Etkileri

• Sempatik sistem kalp hızını artırıcı, parasempatik sistem ise yavaşlatıcı etki yapar.
• Sempatik sinir sisteminin nörotransmitter maddesi noradrenalin, parasempatik sistemin nörotransmitter maddesi asetilkolindir.
• Asetilkolin salgılayan nöronlara kolinerjik nöronlar, noradrenalin salgılayanlara ise adrenerjik nöronlar denir.

Sempatik Sinir Sistemi (SSS)

• Sempatik sinir sisteminin ana hücreleri, omuriliğin 8. boyun segmenti ile 3. bel segmenti arasında boz maddenin yan boynuzlarında bulunur.
• Sistem, sinir sisteminin duygularla hareket eden kısmıdır.
• Üzüntü ve korku gibi durumlarda aktiviteleri artar, kalp hızlanır ve sindirim yavaşlar.

Parasempatik Sinir Sistemi (PSS)

• Merkezi ve çevresel olmak üzere iki bölümden oluşur.
• Merkezi bölüm mesensefalon, pons ve medulla oblongatadaki parasempatik sinir merkezleri ve omuriliğin sakrum bölgesindeki parasempatik sinir merkezleri ile meydana gelir.
• Mesensefalon, pons ve medulla oblongatadaki merkezlerden çıkan parasempatik sinir lifleri, III, VII, IX ve X. kafa sinirleri içinde yol alarak hedef organlara ulaşır.
• Bu yolculuk çevresel bölümün bir kısmını oluşturur.
• Omurilikteki parasempatik merkezlerden çıkan sinir lifleri, bölgedeki ön köklerde ilerleyip daha sonra omurilik sinirlerinin ön dalı içindeki parasempatik ganglionlara, oradan da ilgili hedef organlara ulaşır ve bu yolculuk, çevresel bölümün diğer kısmını oluşturur.