Panulaang Pilipino

• Ang Panulaang Pilipino ay may maikling kasaysayan ng pag-unlad.
• Layunin na mabigyang pansin ang mga makata at manunulat ng tula na nakilala sa kani-kanilang panahon.
• Mahalaga ang naiambag ng panulaan sa pag-unlad ng panitikang Pilipino.

Paunang Pagtataya

• Ang bahaging ito ay naglalaman ng mga bugtong na sasagutin.

Daloy-Kaalaman

• Tinatalakay kung paano nailarawan ng mga panugmaang bayan ang uri ng pamumuhay ng mga Pilipino bago dumating ang Kastila.
• Ang Matandang Panahon ay tinatawag na Sa-anoy ng mga taga-Bikol, na ang ibig sabihin ay anay.

Ang Tradisyong Patula

• Ito ay nahahati sa dalawang kategorya: hindi inaawit at inaawit.

Ang Panugmaang-bayan

• Ang anyo nito ay taludturan (dadalawahing taludtod) o apaludturan (aapat na taludtod) na bumubuo sa isang saknong.
• Bawat taludtod ay may sukat o bilang ng pantig, at ang hulihan ay magkakasintunog-tugma.

Mga Uri ng Panugmaang-bayan

• Tugmaang Walang Diwa o Tugmaang Pambata.
• Tugmaang Matatalinghaga.
• Tugmaang Ganap na Tula.

Ang Kantahing-bayan

• Ito ay mga popular na katutubong awiting naririnig sa mga nayon tuwing may okasyon, tulad ng kasalan, pagpapatanim, paglalamay sa patay, atbp.
• May dalawang uri ng kantahing-bayan: kantahing bayang di-gaanong nagsasalaysay at kantahing-bayan na nagsasalaysay.

Kantahing Bayan na Di-gaanong Nagsasalaysay

• Oyayi o hele o duayya sa Ilokano: awit sa pagpapatulog ng bata.
• Kalusan: awit sa paggawa.
• Kundiman: awit ng pag-ibig.
• Diona: awit sa kasal.
• Kumintang o Tikam o Hiliraw o Tagumpay: awit na pandigma.
• Dalit o Himno: awit sa pagsamba sa mga anito (ngayon kilala bilang awiting panrelihiyon).
• Dung-aw: awit sa patay o pagdadalamhati.
• Umbay: awit ng pagkaulila.
• Kutang-kutang o Rawitdawit sa Kabikulan: awit ng mga lasing o awit sa lansangan.
• Ditso: awit sa paglalaro ng mga bata.
• Ang ikalawang uri ng kantahing-bayan (nagsasalaysay) ay maaaring mahaba at kawing-kawing, tulad ng balada at epiko.

Epiko

• Ang epiko ay isang mahabang salaysay sa anyong patula na maaaring awitin o isatono.
• Hango ito sa pasalindilang tradisyon tungkol sa mga pangyayaring supernatural o kabayanihan.
• May layuning seryoso at naglalaman ng mga paniniwala, kaugalian, at mithiin sa buhay ng mga tao. (Ayon kay Dr. Arsenio Manuel, 1963)

Awiting-bayan sa Bikol

• Ang mga Bikolano ay mahilig sa pagkatha ng mga awiting may ritmo (ballad) tungkol sa kanilang buhay at kapaligiran.
• Ang tulang liriko ay nahahati sa awit at rawitdawit.
• Ang rawitdawit (tinatawag ding orog-orog o susuman) ay binubuo ng anim hanggang walong pantig sa bawat taludturan at may tugma (Cruz 2003).
• Sa ibang rehiyon sa Bikol, ginagamit ang pagtula sa mga usapan (loas).
• Ang tagay (toast) ay tinatawag nilang tigsik, kansin o abatayo.
• Ang tigsik, kansin o abatayo ay binubuo ng apat na taludtod sa bawat saknong.

Mga Uri ng Awiting Bayan

• Abiyabi (Happy song).
• Ambahan (Leisure song).
• Angoy (Sad songs). Kundiman, Harana at Panawagan (Love songs).
• Kunigrat (Triumphant song) (Drinking songs).
• Daniw (Songs commemorating a natural catastrophe).
• Horasa (Hauling or rowing songs).
• Hudlo (Songs when putting out of sea).
• Homolo (Lullaby).
• Panayoknok (Song of enchantment).
• Kulintang (Howling song).
• Kurigit (Songs to ancestors).
• Dumago (Wedding song).
• Sinalampati or Salampati (Songs to cure the sick).
• Pamulinawen, Ti Ayat Ti Maysa Nga Ubing (Iloko).
• Sa Bundok (Ifugao).
• Chua - ay (Igorot).
• Papuri (Kalinga).
• Manang Biday.
• Atin Cu Pung Singsing (Pampanga).
• Kundiaman.
• Sarongbanggi (bikol).
• Sarongbanggi (Tagalog).
• Si Pilemon, si Pilemon (Iloilo).
• Dandansoy.
• Ako'y Pubring Alindanaw (Cebu).
• Matud nila. -Awit ng Magtutuba.
• Awit ng Pagmamahalan (jolo).
• Bahay Kubo.

Epiko ng mga Taga-Bikol

• Ang Ibalon ay ang tanyag at maipagmamalaking epiko ng mga taga-Bikol.
• Handiong ang pangunahing tauhan sa epiko ng Ibalon.
• Ito ay unang nailathala noong 1895 at sinasabing naglalaman ng 60 saknong na nagpapakilala ng pakikipagsapalaran ni Baltog, Handiong at ng kanyang mga kasama.

Mga Halimbawa ng Epiko

• Buod ng "Biag ni Lam-ang" (Iloko).
• Alim (Ifugao).
• Labao Donggon (Lambunao, Iloilo).
• Prinsipe Bantugan.
• Bidasar.
• Tuwaang.
• Darangan (Maranaw).
• Indarapatra at Sulayman.
• Tulalang.