Paikot na Daloy ng Ekonomiya (Makroekonomiks)

Paikot na Daloy ng Ekonomiya (Makroekonomiks)

• Ito ay isang panlipunang institusyon na naglalaan ng limitadong yaman para matugunan ang walang hanggang pangangailangan at kagustuhan ng tao.
• Lahat ng tao ay kasama sa pagpapaandar ng ekonomiya.
• Interdependence: Bawat sektor ay nakadepende sa isa't isa, na may cause and effect.

Mga Makroekonomikong Sektor

• Konsumer (Household):
  • Grupo ng mga taong sama-sama sa isang bahay, magkakamag-anak man o hindi.
  • Pribadong indibidwal ang nagdedesisyon kung paano gagastusin ang kita.
  • Pinagmumulan ng mga salik ng produksyon sa pamilihan (lupa, paggawa, kapital).
• Negosyo:
  • Binubuo ng mga negosyante na naglalagak ng kapital upang mamuhunan at kumita.
  • Multiplier effect: Trabahong nililikha ng mga negosyante matapos mamuhunan.
  • Malaking supplier ng trabaho sa ekonomiya ng Pilipinas.
  • Pribadong Sektor
  • Mayroong dalawang anyo ng pamumuhunan: Fixed Capital (hindi nagagalaw) at Stock Investment (Stock Market).
• Pamilihang Pinansyal (Financial Market):
  • Dito nakalagay ang savings ng konsumer at mga nagpapautang para sa kapital ng mga negosyante.
  • Kita ng bangko ay nagmumula dito (Monetary Policy).
• Pampublikong Sektor:
  • Ito ang pamahalaan, ang pinakamalaking organisasyon.
  • May kakayahang kumita at gumastos ng pera (Fiscal policy).
  • Kumikita sa pamamagitan ng buwis.
  • Nagbibigay ng mga serbisyo tulad ng daan at ospital.
  • Pagbili ng mga resources at pag-hire ng mga manggagawa.
• Panlabas na Sektor (Foreign Market):
  • Kumikita sa pag-export (pagbebenta ng produkto sa ibang bansa).
  • Nagbabayad sa ibang bansa tuwing nag-iimport.
  • Kabilang dito ang mga OFW (remittances).
• Iba pang sektor ng pambansang ekonomiya.

Pambansang Kita at Produkto

• Dalawang paraan ng pagsukat ng paglago ng ekonomiya:

Pambansang Kita (GNI)

• Gross National Income (GNI) ay ang kabuuang halaga ng produkto na ginawa ng mga mamamayan ng isang bansa sa loob at labas ng teritoryo nito.
• Kasama ang kita ng mga OFW.
• Sinusukat kada kwarter o taon.
• Tumutukoy sa salapi ng bansa.

Pambansang Produkto (GDP)

• Gross Domestic Product (GDP) ay ang kabuuang halaga na kinita ng lokal at dayuhan na may negosyo sa loob ng bansa.
• Lahat ng gawa sa loob ng bansa.
• Sinusukat kada kwarter o taon.
• Tumutukoy sa salapi ng bansa.
• Kapag mas malaki ang GNI at GDP, mas mayaman ang bansa.
• Mahalaga sukatin ang kita at produksyon upang malaman ang direksyon ng ekonomiya, magabayan ang pagbuo ng plano, masukat ang kalusugan ng ekonomiya, at maging batayan ng pag-unlad.

Mga isinasama sa pagkuha ng GNI at GDP

• Final Goods: Produkto na hindi na kailangan iproseso upang lumikha ng panibagong produkto.
• Brand New Products: Produkto na ginawa sa kasalukuyang taon, binili man o hindi.
• Rehistrado: Negosyo na opisyal na nakarehistro sa pamahalaan at nagbabayad ng buwis.
• Hindi isinasama:
  • Intermediate Goods: Produkto na kailangan iproseso upang lumikha ng panibagong produkto.
  • Second Hand Products: Lumang gawa/gamit.
  • Underground economy: Negosyo na walang pahintulot mula sa pamahalaan.
  • Non-Market Activities: Walang kinikitang salapi.
  • Transfer Payment: Pinansyal na transaksyon (pension, donasyon, scholarship).

Dalawang Paraan ng Pagsukat ng GNI at GDP

• Final Expenditure Approach: Sinusukat ang gastos o pinaggamitan na kita ng pambansang ekonomiya.
  • Paggugol ng Konsumer (Personal Consumption)
  • Paggugol ng Negosyo para sa Kapital (Investment)
  • Paggugol ng Pamahalaan (Government Consumption)
  • Gastusin ng Panlabas na Sektor (Net Export) (Export-Import; X-M)
  • Kulang o Labis sa Pagkukwenta (Statistical Discrepancy)
  • Formula: C + I + G + (X-M) + SD = GDP
  • Kita mula sa ibang bansa (Net factor Income from Abroad o Net Primary Income / NFIFA)
  • Formula: GDP + NFIFA = GNI
• Industrial Origin Approach: Sinusukat ang produksyon ng mga pangunahing sektor ng bansa (agrikultura, industriya, serbisyo).
  • Formula: Kita sa Agrikultura + Industriya + Serbisyo = GDP
  • Formula: GDP + NFIFA = GNI

Implasyon

• Habang tumataas ang halaga ng produkto, bumababa ang halaga ng pera.
• Patuloy na pagtaas ng pangkalahatang presyo ng mga produkto at serbisyo (basket of goods).

Tatlong Uri ng Implasyon

• Creeping Inflation: Mabagal/maliit na pagtaas ng presyo.
• Hyperinflation: Malaking pagtaas ng presyo.
• Suppressed Inflation: Pagtaas ng demand kaysa sa supply, ngunit ang pamahalaan ay nagpapatupad ng pagkontrol sa presyo.

Dahilan ng Implasyon: Suplay at Demand

• Cost-Push Inflation: Pagtaas ng gastusin sa produksyon na nagpapataas ng presyo ng produkto.
  • Maaring dahilan ay ang pagdepende sa import at pagtaas ng palitang piso sa dolyar.
  • Halimbawa: Pagtaas ng gasolina.
• Demand-Pull Inflation: Mas mataas ang demand sa produkto kaysa sa kayang i-supply.
  • Dahilan kung bakit hindi pwedeng mag-print ng pera basta basta.
  • Worst Hyperinflation in PH History: Panahon ng mga Hapon (Mickey Mouse Money).
• Inflation comes with economic growth.
• Ang mga nangungutang, negosyante, at producer ay nakikinabang sa implasyon, habang ang mga nag-iimpok ay nalulugi.

Deflation

• Mataas na pagbaba ng presyo sa mga produkto.

Patakarang Pananalapi

• Layunin: Mapanatiling sapat at matatag ang suplay ng pera sa bansa upang tuloy-tuloy ang paglago ng pambansang ekonomiya.
  • Interes Rates
  • Supply ng pera sa ekonomiya
• Patakarang pang-ekonomiya (economic policy) na kailangan upang makontrol ang inflation.
• Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP):
  • Mother of all banks in the PH.
  • Responsable sa regulasyon, paglikha, at pamamahala ng suplay ng pera sa bansa.
  • Kasangga ng pamahalaan.

Paano Naipatutupad ang Patakarang Pananalapi?

• Easy Monetary Policy: Upang luwagan ang pagdaloy ng pera sa ekonomiya (tuwing lumalala ang deplasyon at matamlay ang ekonomiya).
  • (Pagtatakda ng Reserba) Bababaan ang antas ng reserve requirement.
  • (Antas ng Rediscounting) Babaan ang antas ng rediscounting rate.
  • (Open Market Operations) Pagbili ng Treasury Bills at Bonds.
• Tight Monetary Policy: Upang higpitan ang pagpapalabas ng pera sa ekonomiya (tuwing Lumolobo ang implasyon at masigla ang ekonomiya).
  • (Pagtatakda ng Reserba) Taasan ang antas ng reserve requirement.
  • (Antas ng Rediscounting) Taasan ang antas ng rediscounting rate.
  • (Open Market Operations) Pagbebenta ng Treasury Bills at Bonds.

Mga Mekanismo ng BSP

• Pagtatakda ng Reserba:
  • Ang reserve requirement ay bahagi ng deposito na itinatabi ng bangko.
  • Reserve requirement: Pera na bawal galawin ng mga bangko.
• Antas ng Rediscounting:
  • Gawain ng BSP na tulungan ang mga bangko na salat sa pondo.
• Open Market Operations:
  • Pagbili at pagbenta ng BSP ng Treasury Bills (short term) at Bonds (long term).
  • Utang sa pamamagitan ng kontrata
  • Treasury Bills: Magtatagal ng ilang araw o buwan.
  • Bonds: Magtatagal ng ilang taon.
• Interes Rate: Basehan kung nagpapatupad ng Easy o Tight Monetary Policy ang BSP.

Sino-sino ang Bumubuo sa Sektor ng Pananalapi?

• Mga Institusyong Bangko (Banking Institutions): Commercial / Thrift / Rural / Specialized Government Banks.
• Mga Institusyong Di-Bangko (Non- Banking Institutions): Insurance Companies, Pawnshops, Kooperatiba, Pension Funds.
• Mga Regulator: BSP, PDIC, SEC, IC.

Patakarang Piskal

• Layunin: Masiguro ng pamahalaan na matatag at maunlad ang ekonomiya.
  • Paggastos (Pambansang Badyet)
  • Kita (Buwis atbp)
• Patakarang pang-ekonomiya (economic policy) na kailangan upang makontrol ang inflation.
• Malacañang Palace/pamahalaan:
  • Katuwang ng Bangko Sentral sa pagpapalago ng ekonomiya.
  • Gamitin ang patakaran sa pagbubuwis at paggugol upang maisaayos ang daloy ng pera sa sirkulasyon ng ekonomiya.
  • Paggamit ng buwis sa pampublikong serbisyo

Paano Naipatutupad ang Patakarang Piskal?

• Deficit Spending: Paggugol ng pamahalaan higit pa sa pondo nito (tuwing lumalala ang deplasyon at matamlay ang ekonomiya).
  • Itaas ang paggugol.
  • Babaan ang buwis.
• Surplus Spending: Limitadong paggugol ng pamahalaan sa kabila ng sapat na pondo (tuwing lumolobo ang implasyon at masigla ang ekonomiya).
  • Babaan ang paggugol.
  • Taasan ang buwis.
• Open Market Operations: Pagbili at pagbebenta ng Treasury Bills at Bonds.
• Pagbili at/o pagbebenta ng pampublikong ari-arian

Mga Mekanismo ng Pamahalaan

• Pagtatakda ng Buwis: Kapangyarihan ng estado na sumingil ng kontribusyon mula sa mamamayan.
  • Direktang Buwis: Income Tax, Corporate Tax, Property Tax, Inheritance Tax.
  • ‘Di direktang Buwis: Value Added Tax, Excise Tax, Duties.
  • Nangongolekta ng buwis: BIR, Department of Finance, Bureau of Customs, Bureau of the Treasury.
• Open Market Operations: Proseso ng pagbili at pagbenta ng pamahalaan ng Treasury Bills at Bonds sa bukas na pamilihan.
• Pagbili at/o pagbenta ng pampublikong ari-arian.
• Pangungutang sa mga institusyong pinansyal.
• Ang Pambansang Badyet ay tumutukoy sa planong pananalapi ng gobyerno sa loob ng isang taon.
• Mga ahensya ng pamahalaan na kasama:
  • Department of Budget and Management
  • Office of the President
• Bottom-up Budgeting: Pinapakinggan ang mga budget simula sa baba (ahensya ng pamahalaan) papunta sa Department of Budget and Management -> Office of the President.
• Kapag hindi nagastos ng ahensya ang lahat ng kanilang budget, babalik ito sa pamahalaan.