Pagsasalaysay at Sanaysay: Aralin

Pagsasalaysay

• Ito ay paglalahad ng mga kawili-wiling pangyayari, maaaring fiction o non-fiction, nakasulat man o sinambit.
• Kabilang sa mga halimbawa nito ang maikling kwento, anekdota, at alamat.
• Ito ang pinakamatandang uri ng pagpapahayag.
• Ang pagpili ng paksa ay siyang unang mahalagang hakbang sa pagsulat.
• Dapat maganda at kawili-wili ang paksa, napapanahon, at may dalang pakinabang sa mga mambabasa.

Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagpili ng Paksa

• Kawilihan ng Paksa (napapanahon)
• Sapat na Kagamitan (datos)
• Kakayahang Pansarili (hilig)
• Tiyak na Panahon o Pook
• Kilalanin ang mambabasa (edad, kasarian, setting)

Mapagkukunan ng Paksa

• Sariling karanasan
• Narinig o napakinggan sa iba
• Nabasa o Napanood
• Likhang isip

Sanaysay

• Ayon kay Alejandro Abadilla, ito ay "pagsasalaysay ng isang sanay" o "nakasulat na karanasan ng isang sanay sa pagsasalaysay".
• Layunin nito na maging isang pagtatangka na makapagpahayag ng mga kuro-kuro at karanasan.
• Ito ay isang maikling komposisyon na naglalaman ng punto-de-vista (POV) o pananaw ng may akda.
• Pinakagamiting pamamaraan sa pagsulat ng ekspositori o paglalahad.
• Nagmula sa Pranses na "ESSAI" na nangangahulugang trial o test (upang subukin ang kaalaman ng manunulat).
• Si Michel de Montaigne ang kinikilalang "Father of Essays".
• Si Sir Francis Bacon naman ang "Father of English Essays".

Mga Elemento ng Sanaysay

• Ideya
• Motibo
• Istruktura (Induktibo, Deduktibo)
• Ebidensya
• Paliwanag
• Kohirens
• Implikasyon, Abstraksyon, Presensya (impact)

Lakbay-Sanaysay

• Kadalasang naglalaman ng mga karanasan ng may-akda sa paglalakbay, pagsasaliksik at pagtuklas ng isang lugar.
• Tinatawag na travel essay o travelogue sa Ingles at isang bahagi ng mas malawak na kategorya ng travel literature.

Dahilan sa Pagsusulat ng Lakbay-Sanaysay

• Upang itaguyod ang isang lugar at kumita sa pagsusulat (financial services and earn money).
• Upang makalikha ng patnubay para sa mga posibleng manlalakbay (prepare tourist sa possible visit).
• Upang itala ang pansariling kasaysayan sa paglalakbay tulad ng pagpapahilom, o kaya’y pagtuklas sa sarili (self healing).
• Upang idokumento ang kasaysayan, kultura, at heograpiya ng lugar sa malikhaing pamamaraan (pearl harbor, benguet).

Sipi ni Alexander Cockburn

• "The travel writer seeks the world we have lost ---- the lost valleys of the imagination."

Paraan ng Paglalakbay ayon kay Paolo Coelho

• Iwasan ang mga Museo - new experience and knowledge dapat.
• Tumambay sa mga bar - meet new people/locals that can kwento their experience.
• Maging bukas - di matuto if closed minded.
• Maglakbay mag-isa - conflict of interest.
• Huwag bumili nang marami - maraming bitbit na karanasan not gamit.

Pinagkaiba ng Manlalakbay vs. Turista

• Ang manlalakbay ay may sapat na kaalaman sa paglalakbay bilang pagkilala sa lugar at pagtuklas ng bagong daigdig.
• Ang turista ay naglalakbay sa mga piling lugar lamang at madalas ay upang aliwin ang sarili sa limitadong bilang ng araw lamang.

Mga Payo sa Epektibong Pagsulat habang Naglalakbay

• Magsaliksik - Magbasa nang malalim tungkol sa destinasyon bago dumating sa lugar.
• Mag-isip nang labas pa sa ordinaryo - Ipakita ang mas malalim na anggulong hindi basta nakikita.
• Maging isang manunulat - Kumuha ng larawan at mga tala (notes) sa mga bagay na naoobserbahan at naririnig mo.

Pagbabahagi sa Lakbay-Sanaysay

• Natutuhan o karanasan sa isang paglalakbay (kaluluwa ng sanaysay).
• Tukuyin ang tuon ng sanaysay.
  • Pilgrimage, heritage, shopping, pop culture, ancestry, creativity, hobby, literary, cultural, whale watching, bird watching, culinary, ecotourism, volunteer, walking tour, tombstone, archeological, wildlife, scenic route, self-guided tour
• Pagkuha sa simpatya ng mambabasa
• Tapang sa paglalakbay
• Eksotikong deskripsyon at hindi pa napuntahang lugar
• Iwasan ang xenophobia (racism)
• Bukas sa lahat ng karanasan
• Detalyado (kredibilidad), deskriptibo, at makulay
• Huwag magrekomenda ng pamilihan, kainan, at tuluyan maliban kung kinomisyon ng isang kumpanyang may kinalaman sa paglalakbay o pagpasyal.
• Maging tapat at huwag itago ang mga masasama at delikadong impormasyon.
• Huwag puro papuri (patalastas).
• Magkaroon ng pakikisalamuha.
• Payo, seguridad, sikreto, at buhay ng pangkaraniwang tao.
• Maging masining (tayutay, talinghaga, at idyoma).
• Maging maingat sa wika at estilo.
• Gamitin ang amoy, lasa, paningin, tunog, pakiramdam.
• Taglayin ang katangian ng historyador, nobelista, makata, mamamahayag, kwentista, mananaliksik.
• Pagmamasid at paggalang sa lugar at kultura.
• Iwasan ang maling impormasyon.
• Magkaroon ng paghahambing sa sariling bansa.
• Huwag puro impormasyon.

Paglalagom

• Ibuod ang tuon ng lakbay-sanaysay sa huling talata.
• Kailangang tandaan ng sinomang nais sumulat ang pinagmulang salita ng “sanaysay” – salaysay ng sanay.
• Bukod sa kasanayan sa pagsulat gaya ng retorika, gramatika, lirikal na wika, at mga tayutay, pinakamahalagang kahilingan ang pagtataglay ng kasanayan sa paglalakbay at sa buhay.

Mga Gabay sa Pagsulat ng Lakbay-Sanaysay

• Hindi kailangang pumunta sa ibang bansa o malayong lugar upang makahanap ng paksang isusulat.
• Huwag piliting pasyalan ang maraming lugar sa iilang araw lamang.
• Ipakita ang kwentong-buhay ng tao sa iyong sanaysay.
• Huwag magpakupot sa mga normal na atraksyon at pasyalan.
• Hindi lahat ng paglalakbay ay positibo at puno ng kaligayahan.
• Alamin mo ang mga natatanging pagkain na sa lugar lamang na binisita matitikman at pag-aralang lutuin ito.
• Sa halip na mga popular at malalaking katedral, bisitahin ang maliliit na pook-sambahan ng mga taong hindi gaanong napupuntahan at isusulat ang mga kapayakan ng pananampalataya.
• Isulat ang karanasan at personal na repleksyon sa paglalakbay.

Mga Dapat Tandaan

• Gamitin ang kapangyarihan ng paglalarawan sa pagsulat ng lakbay-sanaysay.
• Pumili ng anggulong isusulat (delimitasyon).
• Magsagawa ng paunang pananaliksik sa lugar bago pa man ito puntahan.
• Isulat ang isang lugar na lubos na nakilala.
• Huwag maglakbay bilang turista, kundi bilang manlalakbay o lokal.
• Magbahagi ng nakakatawa at nakakainis na karanasan sa lugar.
• Alamin ang tema (theme) ng sanaysay.
• Gumamit ng dyornal.
• Iwasang magsulat ng obvious facts.
• Makatutulong ang kaalaman sa larawan.
• Ibuod ang dulo at dapat creative.

Replektibong Sanaysay

• Straight to the point.
• Nagmumuni sa karanasan, mga natutunan/aral, mga kakulangan at kamalian, pagbalik tanaw sa sariling buhay.
• Sagutin ang sino, kailan, ano, paano, saan.
• Damdamin o emosyon ang pinakamahalagang mabasa.
• Meditasyon (mabuti, maunlad, maayos).
• Karanasan na kapupulutan ng aral at halaga sa daloy ng buhay.
• Tungkol sa sarili, kapwa, at lipunan.

Kahalagahan ng Replektibong Sanaysay

• Pagtatama sa mga nagawang kasalanan
• Muling pag-iisip sa mga bagay na isinakilos
• Pagkatuto
• Nagbibigay ng tuon sa mga mahahalagang pangyayari sa buhay
• Makatutulong sa iba
• Mahalaga sa Institusyon/Kompanya

Sukat ng Replektibong Sanaysay

• Tuntunin ng awtoridad
• 500-1000 salita
• Kung walang sukat (lalim at laman)

Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Replektibong Sanaysay

• Katotohanan at hindi pag-iimbento.
• Damdamin at isip ang ginagamit; hindi sobrang emosyonal at analitikal.
• Tila personal na tatak ng manunulat ang replektibong sanaysay.
• Natatangi ang kanyang karanasan na tila fingerprint na walang katulad.
• Makatutulong ang malinaw na paglalarawan sa mga pandama.