Pag-aaral ng Panitikan

Narito ang mga study notes tungkol sa Panitikan:

Ano ang Panitikan?

• Ito ay repleksyon ng katotohanan.
• Sumasalamin ito sa mga pangyayari na naririnig, nakikita, at nababasa.
• Instrumento rin ito ng isang manunulat.

Kahulugan ng Panitikan (Ayon sa mga Manunulat at Dalubhasa)

• Galing sa Latin na "Litera," na nangangahulugang "pang-titik-an."
• Salamin, larawan, repleksyon, o representasyon ng buhay, karanasan, lipunan, at kasaysayan (Reyes, 1992).
• Lakas na nagpapakilos sa anumang uri ng lipunan (Salazar).
• Pagpapahayag ng damdamin ng tao, sa lipunan, pamahalaan, kapaligiran, kapwa, at Dakilang Lumikha (Honorario Azarias).
• Anumang bagay na isinulat na may kaugnayan sa pag-iisip at damdamin ng tao, maging ito ay katotohanan o bunga ng imahinasyon (Webster).
• Pangyayari sa nakaraan ng mga tao sa lipunan, na nagpapalitaw ng mga tunguhin, damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing, at guni-guni ng mga mamamayan na nasusulat o binibigkas sa magandang paraan (Maria Ramos).
• Hindi nagtatapos ang pagpapahayag ng damdamin ng tao bilang ganti sa pagsisikap upang mabuhay sa kanyang kapaligiran (Atienza, Ramos, Salazar, Nozal).
• Talaan ng buhay na nagbubunyag ng mga bagay na kaugnay ng napupuna niyang kulay sa buhay, sa malikhaing pamamaraan (Arrogante).
• Anyo ng pag-iisip ng manunulat (Patricia Melendez-Cruz).
• Salamin ng lahi, kabuuan ng mga karanasan ng isang bansa (Luz de la Concha at Lamberto Ma. Gabriel).

Tagahubog ng Panitikan

• Kultura, kaugalian, at tradisyon
• Hanapbuhay o gawain/propesyon
• Lipunan at pulitika
• Edukasyon at pananampalataya
• Lugar na tinitirhan

Mga Impluwensya ng Panitikan

• Nagpapaliwanag sa kahulugan ng kalinangan at kabihasnan ng lahing pinanggalingan.
• Nagtatagpo at nagkakaunawaan ang mga tao sa daigdig sa damdamin at kaisipan.

Kahalagahan ng Panitikan

• Pagkakakilanlan
• Kabatiran
• Mapagtanto
• Makilala at magamit
• Pagmamahal sa bayan

Paano Naibabahagi ang Panitikan?

• Pasalindila: Mula sa dila at bibig ng tao (hal. Talumpati, Tula)
• Pasalinsulat: Isinatitik, isinusulat (hal. Nobela, Maikling Kwento)
• Pasalintroniko: Kagamitan sa modernong panahon (hal. Ebook)

Mga Paraan at Hangarin ng Panitikan

• Paglalahad: Magpaliwanag
• Paglalarawan: Magpahiwatig
• Pagsasalaysay: Pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari
• Pangangatwiran: Manghikayat

Mga Akdang Pampanitikang Nagdala ng Malaking Impluwensya sa Buong Daigdig

• Ang Banal na Kasulatan
• Ang Koran
• Ang Iliad at Odyssey ni Homero
• Ang Mahabharata ng India
• Ang Divina Commedia ni Dante ng Italya
• Ang El Cid Campeador ng Espanya

Dalawang Anyo ng Panitikan

• Tuluyan
• Patula

Tuluyan o Prosa

• Walang ritmo at kahalintulad ng pang-araw-araw na komunikasyon
• Anumang nakasulat na akda na sumusunod sa panuntunan ng gramatika (Brown, 2019)

Piksyon

• Bunga ng kathang-isip at imahinasyon.

Di-Piksyon

• Batay sa tunay na pangyayari.

Halimbawa ng Piksyon

• Alamat
• Anekdota
• Nobela
• Pabula

Halimbawa ng Di-Piksyon

• Talambuhay
• Balita
• Sanaysay
• Talumpati

Panulaan o Tula

• Salitang binibilang na pantig sa taludtod na pinagtugma-tugma.
• May saknong at taludtod.
• Matatalinhaga at ginagamitan ng tayutay.

Julian Cruz Balmaceda

• Ayon sa kanya, dapat naglalarawan ang tula ng kagandahan, kariktan, at kadakilaan.

Inigo Ed. Regalado

• Ang tula ay kagandahan, diwa, katas, larawan at kabuuan ng tamang kariktan na makikita kahit saan.

Coleridge

• Prosa: "words in their best order"
• Panulaan: "best words in their best order"

Elemento ng Tula

• Sukat: Bilang ng pantig sa bawat taludtod
• Tugma: Katangian ng tula na hindi angkin ng mga akda sa tuluyan

Mga Uri ng Sukat

• Wawaluhin
• Lalabindalawahin
• Lalabing-animin
• Lalabingwaluhin

Saknong

• Isang grupo sa loob ng isang tula na may dalawa o maraming linya o taludtod

Mga Uri ng Saknong

• Couplet (2 linya)
• Tercet (3 linya)
• Quatrain (4 linya)
• Quintet (5 linya)
• Sestet (6 linya)

Mga Uri ng Tugma

• Hindi Buong Rima (Assonance): Nagtatapos sa patinig.
• Kaanyuan (Consonance): Nagtatapos sa katinig.

Iba pang Elemento ng Tula

• Kariktan: Nagbibigay ng pangkalahatang impresyon sa bumabasa.
• Talinghaga: Paggamit ng matatalinhagang salita at tayutay.
• Anyo: Porma ng tula
• Tono/Indayog: Diwa ng tula
• Persona: Tumutukoy sa nagsasalita sa tula

Tula ayon sa Tugma at Sukat

• Tulang May Tugma at Sukat: Tradisyonal na anyo ng pagtula.
• Malayang Taludturan: Tulang walang sukat at tugma

Anyo ng Panitikan

• Patula
• Tuluyan

Akdang Tuluyan

• Nakasulat nang patalata at nagpapahayag ng kaisipan.

Mga Genre ng Panitikan

• Alamat
• Anekdota
• Nobela
• Pabula
• Parabula
• Maikling Kwento
• Dula
• Sanaysay
• Talambuhay
• Talumpati
• Balita

Alamat

• Kwento tungkol sa pinagmulan ng mga bagay-bagay.

Anekdota

• Tumatalakay sa kakaiba o nakakatawang pangyayari sa buhay ng isang sikat na tao.

Uri ng Anekdota

• Anekdotang Hango sa Tunay na Buhay
• Anekdotang Kata-Kata

Nobela

• Mahabang kuwento na binubuo ng iba't ibang kabanata.

Mga Layunin ng Nobela

• Gumising sa diwa at damdamin
• Magbigay ng aral tungo sa pag-unlad ng buhay at lipunan

Uri ng Nobela

• Nobelang Tauhan
• Nobelang Makabanghay
• Nobelang Kasaysayan
• Nobelang Romansa
• Nobelang Pagbabago

Mga Bahagi ng Nobela

• Tagpuan
• Tauhan
• Banghay
• Pananaw
• Tema

Mga Dakilang Nobelista

• Lope K. Santos
• Faustino Aguilar
• Valeriano Peña
• Julian Cruz Balmaceda

Pabula

• Ang mga tauhan ay mga hayop.

Aesop

• Ama ng Sinaunang Pabula.

Parabula

• Hango sa Bibliya.

Maikling Kwento

• Maiksing salaysay hinggil sa isang mahalagang pangyayari.

Edgar Allan Poe

• Ama ng Maikling Kuwento.

Deogracias Del Rosario

• Ama ng Makabagong Maikling Kuwentong Tagalog.

Mga Uri ng Maikling Kwento

• Salaysay
• Kababalaghan
• Katutubong Kulay
• Katatawanan
• Tauhan
• Katatakutan
• Pakikipagsapalaran
• Madulang Pangyayari
• Talino
• Sikolohiko

Dula

• Itinatanghal sa ibabaw ng entablado o tanghalan.

Tatlong Bahagi ng Dula

• Yugto
• Tanghal
• Tagpo

Elemento ng Dula

• Iskrip
• Gumaganap/Aktor
• Tanghalan
• Tagadirehe/Direktor
• Manonood

Sangkap ng Dula

• Tagpuan
• Tauhan
• Sulyap sa Suliranin
• Saglit na Kasiglahan
• Tunggalian
• Kasukdulan
• Kakalasan
• Kalutasan

Uri ng Dula

• Trahedya
• Komedya
• Melodrama
• Parsa
• Saynete

Sanaysay

• Maiksing komposisyon, naglalaman ng personal na kuru-kuro.

Uri ng Sanaysay

• Maanyo/Pormal
• Malayao Di-Pormal

Talamaybuhay

• Nagsasaad ng kasaysayan ng buhay ng isang tao.

Uri ng Talambuhay

• Talambuhay ng Pang-iba
• Talambuhay na Pansarili

Talumpati

• Isang pahayag sa harap ng mga taong handang makinig.

Bahagi ng Talumpati

• Panimula
• Paglalahad
• Paninindigan
• Pamimitawan

Talumpati Ayon sa Layunin

• Pampalibang
• Nagpapakilala
• Pangkabatiran
• Nagbibigay-Galang
• Nagpaparangal
• Eulohiya

Talumpati Ayon sa Kahandaan

• Dagli (hindi pinaghandaan)
• Maluwag (maikling panahon)
• Pinaghandaan (isinulat, binabasa, isinaulo)

Balita

• Paglalahad ng mga pangyayari sa loob at labas ng bansa.

Akdang Patula

• Nakasulat nang pasaknong at nagpapahayag ng damdamin.

Uri ng Tulang Patula

• Tulang Liriko
• Tulang Pasalaysay
• Tulang Patnigan
• Tulang Pantanghalan

Tulang Liriko

• Tula ng damdamin.

Uri ng Tulang Liriko

• Awit
• Soneto
• Oda
• Elehiya
• Dalit
• Pastoral

Tulang Pasalaysay

• Kuwento ng mga pangyayari at nasusulat nang patula.

Uri ng Tulang Pasalaysay

• Epiko
• Awit at Korido
• Karaniwang Tulang Pasalaysay
• Balad

Tulang Patnigan

• Mga tulang nilalaro o ginagawang paligsahan.

Uri ng Tulang Patnigan

• Karagatan
• Duplo
• Balagtasan

Tulang Pantanghalan

• Isinasadula sa entablado o iba pang tanghalan.

Uri ng Tulang Pantanghalan

• Sarsuwela
• Komedya
• Melodrama
• Parsa

Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila

• Pabigkas gaya ng bulong, tugmang-bayan, bugtong, epiko, salawikain at awiting-bayan.

Mga Epiko ng mga Ipugaw

• Hudhud
• Alim

Epikong Bisaya

• Maragtas
• Haraya
• Lagda
• Hinilawod
• Hari sa Bukid

Epiko ng mga Tagalog

• Kumintang

Epiko ng mga Bikol

• Ibalon

Epiko ng mga Ilokano

• Biag ni Lam-ang

Mga Karunungang Bayan

• Salawikain
• Bugtong

Uri ng Awitting Bayan

• Soliranin (rowing songs)
• Talindaw (boat songs)
• Diona (nuptial or courtship)
• Ayayi o Uyayi (lullaby)
• Dalit (hymns)
• Kumintang (war or battle songs)
• Sambotani (victory songs)
• Kundiman (love songs)

Panitikan sa Panahon ng Kastila

• Nabago ang anyo ng panitikan dahil sa impluwensya ng bagong pananampalataya.

Impluwensya ng Kastila sa Panitikan

• Romanisasyon sa Baybayin
• Tamang tuntunin sa gramatika
• Pagsusulat sa ilalim ng pamamahala ng simbahan
• Oryentasyon tungkol sa kabutihang-asal sa ilalim ng Katolisismo
• Pagtitipon at pagbubuo ng dating panitikan
• Pagpapakilala ng mga Alamat sa Europa
• Hiram na salita sa wikang Espanyol

Unang Akdang Panrelihiyon at Pangkabutihing-Asal

• Doctrina Cristiana (1593)

Ang Utos ng Santa Iglesya

• Makinig ng misa
• Magkumpisal at mag komunyon
• Magpakasal ayon sa batas
• Mag-ayuno
• Mag-abuloy

Pitong Sakramento

• Baptismo/Pagbibinyag
• Confirmar/Pagkukumpil
• Confesar/Pangungumpisal
• Comulgar/Pagtanggap ng Komunyon
• Extema Uncion/Pagpapahid ng Langis
• Order ng Sacerdote/Banal na Pagpapari
• Pagpapakasal

Labing-Apat na Pagkakawanggawa

• Dalawin ang mahirap
• Painumin ang nauuhaw
• Pakainin ang nagugutom

Pitong Kasalanang Mortal

• Kapalaluan
• Kahalayan
• Kasakiman
• Katakawan
• Galit
• Inggit
• Katamaran

Akda

• Nuestra Senora del Rosario (1602)
• Barlaan at Josaphat (1708)
• Urbana at Feliza
• Pasyon

Unang Tula sa Tagalog

• Nasulat sa Alpabetong Romano na may impluwensiya mula sa wikang Espanyol.

Dulang Panrelihiyon

• Panuluyan
• Senakulo
• Tibag
• Komedya/Moro-moro
• Sarsuwela

Panitikan ng Propaganda at Himagsikan

Layunin ng Kilusang Propaganda

• Pantay na pagtingin
• Gawing lalawigan ng Espanya
• Kinatawang Pilipino sa Kortes ng Espanya
• Gawing Pilipino ang mga kura-paroko
• Kalayaan sa pamamahayag

Manunulat at Panitikan

• Jose Rizal
• Marcelo H. Del Pilar
• Graciano Lopez-Jaena
• Antonio Luna
• Mariano Ponce
• Pedro Paterno
• Jose Ma. Panganiban
• Pascual Poblete