Орталық Азия және Көшпелілер Өркениеті

Орталық Азия және Көшпелілер Өркениеті

• Орталық Азия – Еуразияның кең даласында көшпелілер өркениетінің бесігі.
• Көшпелілер өркениеті: «Дала өркениеті» немесе «Ұлы Дала өркениеті».
• Б.з.б. VI-V мыңжылдықтарда неолит дәуірінде жаңа құралдар пайда болды.
• Неолиттік төңкерістің себептеріне тұрғындардың артуы және өндірістік дағдарыс жатады.
• Неолиттік төңкеріс ауыл шаруашылығына (егіншілік) және мал шаруашылығына өткелде әсер етті.

Егіншіліктің Дамуы

• Ежелгі егіншілердің негізгі құралдары: таяқ, кетпен, тас орақ.
• Б.з.б. VI мыңжылдықта Жейтундықтар Орталық Азияда дәнді дақылдарды алғаш екті.
• Энеолит дәуірінде (б.з.б. IV мыңжылдық) анау мәдениетінде суармалы егіншілік дамыды.

Мал шаруашылығы мен Егіншіліктің Қалыптасуы

• Мал шаруашылығы мен егіншіліктің пайда болуы көшпелі және отырықшы-егіншілік өркениеттерге алып келді.
• Көшпелі мал шаруашылығына көшудің басты себебі – құрғақшылық.
• Дөңгелекті көліктің пайда болуы (б.з.б. III мыңжылдықтың соңы) да көшпелілікке әсер етті.
• Жиналмалы киіз үй түрі б.з.б. II мыңжылдықта пайда болды.

Ежелгі Орталық Азия Өркениеттерінің Ошақтары

• Отырықшылық-егіншілік мәдениет өзендер мен тау етегіндегі жазираларда пайда болды.
• Трансконтиненталды сауда, мысалы, Жібек жолы, көптеген халықтарды байланыстырды.
• Орталық Азияның негізгі мәдени ошақтары: Маргуш, Хорезм, Соғды, Ферғана, Шаш, Сырдария жазирасы, Жетісу, Шығыс Түркістан.

Маргуш (Маргиан)

• Б.з.б. XVIII-XIII ғасырларда Маргуш Мурғаб жазирасында дамыды.
• Әмударияның төменгі ағысына дейінгі мәдениет – Маргуш (Окс өркениеті).
• Маргуштың екі негізгі қаласы: V Намазга-депе және Алтын-депе.
• Б.з.б. II мыңжылдықта Гонур – Маргуш аймағының астанасы болды.

Хорезм

• Әмударияның төменгі сағасында орналасқан Хорезм.
• Хорезмнің астанасы: Топыраққала.
• Хорезмшах мемлекеті және Хиуа хандығы – Хорезмнің өркендеуі кезеңі.

Соғды

• Әмудария мен Сырдария аралығындағы Мараканд/Самарқанд.
• Соғдының ортағасырлық атауы: Мәуреннахр.
• Мәуреннахр – Әмір Темір империясының астанасы болды.

Ферғана

• Тау арасында орналасқан Ферғана аймағы.
• Ахеменидтік және Александр Македонский империясы құрамында болған.
• Ферғанада 70 қала болды.

Шаш

• Соғдының солтүстігі және Шыршық, Ангрен өзендерінің алқабы.
• ХІ ғасырдан бастап Шаш – Ташкент.
• XVII ғасырда Ташкент Қазақ хандығының иелігінде болды.

Сырдария

• Сырдария аймағы Авеста жазбасында Қаңғы деп аталады.
• Сыма Цянь еңбегінде Сырдария аймағы - Қаңлы мемлекеті деп аталған.
• Моңғол шапқыншылығынан кейін Сырдария жазирасы Түркістан деп аталды.

Жетісу

• Балқаш көлі мен Ыстықкөлдің арасындағы тарихи-мәдени аймақ.
• Жетісу өлкесінде Үйсін мемлекетінің орталығы болды.
• Жетісу өлкесінің астанасы: Алматы.