Օրենքի գերակայություն

Օրենքի գերակայություն

• Օրենքի գերակայության ճանաչումը ենթադրում է գրավոր սահմանադրության առկայություն։
• Անհրաժեշտ է օրենսդրության համապատասխանության ապահովում սահմանադրությանը։
• Օրենսդրական ակտերն ընդունվում են առանց ուշացումների, երբ դա պահանջ է սահմանադրության կողմից։
• Գործադիր իշխանության գործողությունները պետք է համապատասխանեն սահմանադրությանը և այլ օրենքներին։
• Ենթաօրենսդրական ակտերն ընդունվում են ժամանակին, եթե դա պահանջվում է օրենսդրությամբ։
• Արդյունավետ դատական վերահսկողությունը գործում է գործադիր իշխանության գործողությունների նկատմամբ։
• Դատական վերահսկողությունը տարածվում է անկախ կազմակերպությունների և մասնավոր սեկտորի սուբյեկտների վրա, երբ նրանք կատարում են պետական գործառույթներ։
• Երաշխավորվում է անհատների իրավունքների իրավական պաշտպանությունը մասնավոր սեկտորի ոտնձգություններից։
• Պետական գործողություններն իրականացվում են օրենքի համաձայն և նրա թույլտվությամբ։
• Դատական վերահսկողության անհրաժեշտությունը գործադիր իշխանության և այլ սուբյեկտների նկատմամբ համընդհանուր ճանաչված է։
• Տարբեր երկրներում օրենսդրության համապատասխանության ապահովման ազգային մեթոդները տարբերվում են։
• Դատական վերահսկողությունը արդյունավետ է, սակայն կարող են լինել սահմանադրության կիրառումը երաշխավորող այլ մեթոդներ, օրինակ` նախնական քննարկումները։

Օրենքների պահպանում

• Պետական իշխանության մարմինները գործում են գոյություն ունեցող օրենսդրության հիման վրա։
• Պետական իշխանության մարմինների լիազորությունները սահմանված են օրենքով։
• Իշխանությունների միջև հստակ սահմանված է լիազորությունների տարանջատումը։
• Օրենքով սահմանված են պետական իշխանության մարմինների կողմից պահանջվող ընթացակարգերը։
• Պետական իշխանության մարմինները կարող են գործել առանց իրավական հիմքի, բայց նման դեպքերը պետք է հիմնավորվեն։
• Պետական իշխանության մարմինները կատարում են պարտավորությունները՝ ապահովելով մարդու իրավունքների պաշտպանությունը։
• Երբ պետական գործառույթները փոխանցվում են մասնավոր հատվածին, օրենքը սահմանում է համարժեք երաշխիքներ։
• Կարևոր է օրենքով սահմանել պետական իշխանության լիազորությունները։
• Պետական պաշտոնյաների գործողությունները պետք է թույլատրվեն օրենքով և իրականացվեն լիազորությունների շրջանակներում։
• Երաշխիքներն անհրաժեշտ են, երբ պետական լիազորությունները փոխանցվում են մասնավոր հատվածին, հատկապես հարկադրանքի դեպքում։
• Պետական իշխանության մարմինները պարտավոր են պաշտպանել մարդու հիմնական իրավունքները մասնավոր սեկտորի ոտնձգություններից։

Օրենքի հասկացություն

• «Օրենք»-ը ներառում է սահմանադրությունը, միջազգային օրենսդրությունը, կարգավորող ակտերը և դատարանների կողմից ստեղծված օրենքները։
• Ցանկացած օրենք պետք է լինի հասանելի և կանխատեսելի։

Միջազգային և ազգային իրավական նորմերի համապատասխանություն

• Ներքին օրենսդրությունը պետք է երաշխավորի, որ պետությունը կկատարի միջազգային օրենսդրությունից բխող պարտավորությունները։
• Դա ենթադրում է մարդու իրավունքների կատարումը, ներառյալ միջազգային դատարանների որոշումները։
• Ներքին օրենսդրությունը պետք է հստակ սահմանի այս պարտավորությունների իրականացման ընթացակարգերը։

Միջազգային իրավունք

• Pacta sunt servanda սկզբունքն արտահայտում է օրինականության սկզբունքը։
• Պետությունը չի կարող արդարացնել պայմանագրի չկատարումը կամ միջազգային իրավունքի նորմերի չպահպանումը իր ներքին օրենսդրությամբ։
• Օրենքի գերակայությունը չի պարտադրում ընտրություն կատարել մոնիզմի և դուալիզմի միջև, բայց pacta sunt servanda սկզբունքն կիրառվում է՝ անկախ միջազգային և ներքին նորմերի հարաբերակցությունից։
• Միջազգային օրենսդրության կատարումը ներքին մակարդակում հիմնարար է։
• Երբ միջազգային օրենսդրությունը ներառվում է ներքին օրենսդրության մեջ, այն պարտադիր է կատարման համար։
• Սա չի նշանակում, որ այն միշտ գերակայություն ունի սահմանադրության կամ սովորութային իրավունքի նկատմամբ։

Օրենսդիր լիազորություններ գործադիր իշխանության համար

• Օրենսդիր իշխանության գերակայությունը պետք է ապահովվի։
• Խորհրդարանի մասին օրենքում կամ ենթաօրենսդրական ակտում ներառված են ընդհանուր նորմեր՝ բացառությամբ սահմանադրությամբ նախատեսված դեպքերի։
• Բացառությունները պետք է սահմանափակ լինեն ժամանակով և վերահսկվեն խորհրդարանի կամ դատական համակարգի կողմից։
• Անհրաժեշտ են լիազորությունների չարաշահումը կանխելու արդյունավետ միջոցներ։
• Երբ խորհրդարանը օրենսդիր լիազորություններ է պատվիրակում գործադիր իշխանությանը, օրենսդրական ակտով հստակորեն սահմանվում են պատվիրակված լիազորությունների նպատակները, բովանդակությունը և ծավալը։
• Գործադիր իշխանության անսահմանափակ լիազորությունները բնորոշ են աբսոլյուտիստական և դիկտատորական համակարգերին։
• Սահմանադրականությունը ձևավորվել է այսպիսի համակարգերի դեմ պայքարի նպատակով և հիմնված է օրենսդիր իշխանության գերակայության վրա։

Օրենսդիր գործընթացներ

• Օրենքների ընդունման գործընթացը պետք է լինի թափանցիկ, հաշվետու, բոլոր կողմերի մասնակցությամբ և ժողովրդավարական։
• Սահմանադրությունը պետք է հստակ սահմանի օրենսդիր գործընթացի նորմերը։
• Խորհրդարանը պետք է գերակայություն ունենա օրենքի բովանդակությունը որոշելու հարցում։
• Օրենքների նախագծերը հանրայնորեն քննարկվում են խորհրդարանում և ներկայացվում են համապատասխան հիմնավորմամբ (օրինակ՝ բացատրական զեկույցներում)։
• Հանրությունը պետք է ազդեցություն ունենա օրենքների նախագծերի վրա և ունենա դրանց ձևակերման հասանելիություն։
• Օրենքներն ընդունվելուց առաջ գնահատվում է դրանց ազդեցությունը՝ մարդու իրավունքների կամ բյուջեի վրա։
• Խորհրդարանը մասնակցում է միջազգային պայմանագրերի մշակման, ընդունման և դրանց օրենսդրության մեջ ներառման գործընթացին։
• Օրենքի գերակայությունը կապված է ժողովրդավարության հետ՝ ապահովելով հաշվետվողականություն և հասանելիություն։

Բացառություններ արտակարգ իրավիճակներում

• Օրենքով նախատեսված են արտակարգ իրավիճակների բացառություններ։
• Պետք է լինեն արտակարգ իրավիճակների հատուկ իրավական դրույթներ՝ պատերազմի կամ երկրի կյանքին սպառնացող այլ իրավիճակների համար։
• Ազգային օրենսդրությունը կարող է թույլ տալ մարդու իրավունքներից շեղումներ նման իրավիճակներում։
• Բացառությունների չափորոշիչները և հանգամանքները պետք է հստակ սահմանվեն։
• Ազգային օրենսդրությունը կարող է արգելել որոշակի մարդու իրավունքներից շեղումներ նույնիսկ արտակարգ իրավիճակներում։
• Շեղումները պետք է լինեն համարժեք, սահմանափակված ծավալով, ժամանակով և հանգամանքներով:
• Գործադիր իշխանության լիազորությունների ընդլայնումը արտակարգ իրավիճակներում սահմանափակված է տևողությամբ, ծավալով և հանգամանքներով։
• Արտակարգ իրավիճակ հայտարարելու ընթացակարգը ներառում է խորհրդարանական և դատական վերահսկողություն իրավիճակի առկայության, տևողության և դրանից բխող շեղումների նկատմամբ։
• Պետության և ժողովրդավարական ինստիտուտների անվտանգ համարվում են կենսական շահեր, որոնք արժանի են պաշտպանության։
• Աշն կարող է հանգեցնել մարդու իրավունքներից ժամանակավոր շեղումների և արտակարգ իշխանության բաժանմանը։
• Ավտորիտար ռեժիմները չարաշահում են արտակարգ լիազորությունները ընդդիմության լռեցնելու እና մարդու իրավունքների սահմանափակման համար, և հետևաբար կարևոր է սահմանափակել տևողությունը, ծավալին እና հանգամանքների կիրառումը։
• Պետական և հանրային անվտանգությունն արդյունավետ կերպով ապահովվում է միայն օրենքի գերակայությունը լիարժեքորեն իրացնող ժողովրդավարության պայմաններում։
• Խորհրդարանական እና դատական վերահսկողությունն անհրաժեշտ է չարաշահումներից խուսափելու համար፡
• Մարդու իրավունքների և քաղաքական իրավունքների միջազգային և եվրոպական կոնվենցիաները թույլ են տալիս մարդու իրավունքներից շեղվել միայն ծայրահեղ դեպքերում այնպիսի իրավունքների նկատմամբ, ինչպիսիք են կյանքի իրավունքը, խոշտանգումները, ստրկությունը կամ nullum crimen, nulla poena սկզբունքը։
• Անհրաժեշտ է միջոցներ ձեռնարկել օրենքի կատարումն ապահովելու համար՝ ուսումնասիրելով կիրառման խոչընդոտներն ու ապահովելով արդյունավետ իրավական ռեսուրսներ։
• Օրենքները պետք է ներառեն կատարման պատշաճ և հստակ պատժամիջոցներ, որոնք պետք է հետևողականորեն կիրառվեն իրավակարգի կողմից։
• Պետական մարմինները արդյունավետորեն պետք է կիրառեն օրենքը, քանի որ օրենքի գերակայության հիմքը կասկածի տակ կդրվի, եթե օրենքն պարզապես առկա է, բայց չիրագործվի։
• Օրենքի կատարումը պահանջում է անհատների կողմից օրենքի պահպանում, ինչպես նաև պետության և պաշտոնատար անձանց կողմից ողջամիտ կիրառում։
• Օրենքի արդյունավետ իրագործմանը խոչընդոտում է օրենսդրության ոչ պատշաճ որակը, և այդ պատճառով պետք է կատարել նախնական և հետագա գնահատումներ՝ որոշելու, թե արդյոք օրենքը կարող է կիրառվել։
• Օրենքի պատշաճ կիրառմանը խոչընդոտում է պատժամիջոցների բացակայությունը կամ ոչ համարժեք կիրարկումը։
• Ոչ պետական սուբյեկտները, որոնք կատարում են պահպանման գործառույթներ, պետք է ենթարկվեն հաշվետվողականության։
• Արդարության և անազատությունից պաշտպանվելու մեխանիզմները երաշխավորելու համար հակասահմանադրական կամ անարդար գործողությունները դադարեցվում են։

Իրավական հստակություն

• Օրենքները պետք է հրապարակվեն մինչև ուժի մեջ մտնելը և քաղաքացիների կողմից հեշտությամբ մատչելի լինեն, օրինակ՝ ինտերնետի կամ պաշտոնական տեղեկագրերի միջոցով։
• Դատարանների որոշումները նույնպես պետք է լինեն մատչելի՝ ապահովելու իրավական հստակությունը, և սահմանափակումները պետք է արդարացված լինեն, որպեսզի պաշտպանվեն, օրինակ, անչափահասների անձնական իրավունքները։
• Օրենքների կատարումը պետք է ել կանխատեսելի, այսինքն՝ օրենքները պետք է հրապարակվեն մինչև դրանց կիրառումը և պետք է լինեն հստակ և հասկանալի ձևակերպումներով։
• Նոր օրենքները պետք է հստակ նշեն, թե արդյոք դրանք փոփոխում կամ չեղարկում են նախկին օրենքները, և բոլոր փոփոխությունները պետք է ներառվեն համախմբված տարբերակում։
• Կախված օրենքի իրավական հստակեցումը որոշվում է դատարանների կողմից՝ իր որոշումների հասանելիության միջոցով։
• Խստությունը սահմանափակումներ կարող են ունենալ, բայց գործում է օրիանկ ՝ անչափահասների իրավունքների հետ կապված քրեական գերսերում։

Օրենսդրության կանխատեսելիություն

• Օրենքի գործողությունը պետք է ենթադրել ակնկալվող պայմաններում նախահաշվարկով, հատկապես ոլորտներում, որտեղ գործում է կանխարգելիչ օրենսդություն։
• Կանխարգելման մասին օրենսդրությունը հնարավոր է շատ ճշգրիտ և համեմատաբար ավելի լայն ձևակերպել։
• Արդարին հավասարը աաջում է նախատեսելի շեղում կարենի կապալ աճումի համար, և պետքին թոյուն տվի հարաբերություններից անկախ։

Համընդհանուր իրավունքների և ատեղերում

• Օրենքը պետք է մեջ լինի կաոնմ եյտ հերատ, բայց դրանք պետքի է փոփոխություն եզոք եփում ե փոփոխություն եռատ, կամ տակը մշր ապահովէրո իրհար հեգայաց վրերդատ ասեղ վենի։
• Աի թե վայրենիկի ինտերատ մենաին տերտեև ը լարատ, և խայծեր մծոտ թև տերցեեր իրոծելո և անգարոմ բհած թրան։

Օրինական իրավասարություն

• Պահպանել իրոք անուն կարհատարտ և ջրատրեն իրասպ հերմ։
• Սալու վստահի թի սերթեն իրավաճրիտեր և հոդվի գործողությում եկեր բերօթեգը դեոն։

Իրավաչափ Սպասելիկի

• Նոպեն օջտուլի դրվատո թե սոոր դիտատեր թե անարողթան հինի դետրեն սփոթեն։
• Երարք է հապիստակ խեսու մի լոաի սթի իրեվ կուեն մոժութիր փորելե ի վերև խորսկա։

Vullum crimes Sine lege & ակացրթհրակիր

• Պախառիցհներ քրածու հարարհներ պաստականք, նախոիլ թե ղանս նաքլիխ գդուն կամ արուցայ։