Nhà nước phong kiến Việt Nam thời Lý

Sau chiến thắng Bạch Đằng năm 938 của Ngô Quyền, Việt Nam bước vào thời kỳ độc lập.
Các triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hồ và Lê sơ tiếp tục củng cố nhà nước phong kiến tập quyền.

Năm 1009, Lý Công Uẩn lên ngôi và lập ra nhà Lý.
Năm 1010, kinh đô được dời từ Hoa Lư ra Thăng Long.
Bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương được tổ chức chặt chẽ, quan lại được phân công cụ thể.
Luật pháp như Hình thư được ban hành, nông nghiệp và thủy lợi phát triển, giáo dục Nho học được chú trọng.
Các chức quan trọng của nhà Lý nắm giữ nhằm bảo vệ ngai vàng, ổn định chính trị, kiểm soát quyền lực, và duy trì trật tự xã hội.

Sau khi lập ra nhà Trần, Trần Thái Tông tiếp tục duy trì bộ máy nhà nước phong kiến.
Nhiều chính sách được ban hành để phát triển sản xuất, cải cách quân sự theo chế độ "ngụ binh ư nông".
Các khoa thi Nho học được mở rộng, văn hóa Đại Việt phát triển rực rỡ.
Các chức quan trọng của nhà Trần nắm giữ để kiểm soát chính quyền, tránh phản loạn, đảm bảo sự trung thành và duy trì quyền lực trong hoàng tộc.

Sau thắng lợi của khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Lợi lên ngôi và lập ra nhà Hậu Lê (Lê sơ).
Bộ máy nhà nước được tổ chức quy củ, chia cả nước thành 13 đạo thừa tuyên với các quan cai trị rõ ràng.
Bộ luật Hồng Đức, bộ luật phong kiến tiêu biểu của Việt Nam, được ban hành.
Nông nghiệp được khuyến khích, giáo dục mở mang, nhân tài được trọng dụng qua thi cử.
Vua nắm mọi quyền hành để củng cố quyền lực tuyệt đối, bảo đảm sự ổn định, kiểm soát đất nước và loại bỏ nguy cơ phân tán lực lượng.

Kháng chiến chống Tống thời Lý (1075 - 1077): Lý Thường Kiệt chủ động đánh vào đất Tống (Ung Châu) để làm suy yếu địch, sau đó tổ chức phòng thủ tại sông Như Nguyệt, đọc bài thơ Nam quốc sơn hà để khích lệ tinh thần quân dân.
Kháng chiến chống Mông - Nguyên:
- Lần 1 (1258): Trần Thái Tông rút lui chiến lược, phản công và chiến thắng tại Đông Bộ Đầu.
- Lần 2 (1285): Quân dân thực hiện "vườn không nhà trống", thắng lớn ở Tây Kết, Hàm Tử, Chương Dương.
- Lần 3 (1287 - 1288): Trần Hưng Đạo chỉ huy trận Bạch Đằng, đánh tan thủy quân Nguyên.

Tổ chức quân đội: gồm cấm quân (trung ương), quân địa phương và dân binh.
Thực hiện "ngụ binh ư nông": binh lính sản xuất nông nghiệp khi thời bình.
Thời Trần: phát triển quân đội theo chủ trương "cốt tinh nhuệ, không cốt đông".
Chính sách quân sự: quan tâm luyện tập, xây dựng lực lượng mạnh, tổ chức huấn luyện định kỳ, áp dụng luật lệ chặt chẽ, khuyến khích tinh thần yêu nước.
Vai trò: bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, giữ gìn trật tự an ninh và góp phần phát triển sản xuất.

Hình thành từ đầu Công nguyên, trên cơ sở các liên minh bộ lạc ven sông lớn.
Một số quốc gia tiêu biểu: Phù Nam, Chân Lạp, Champa, Srivijaya, Pagan...
Thịnh vượng nhờ phát triển nông nghiệp lúa nước, thủ công nghiệp và thương mại biển.
Ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa Ấn Độ: chữ viết, tôn giáo, kiến trúc.
Trung tâm buôn bán quốc tế sôi động giữa Ấn Độ và Trung Quốc.
Kiến trúc tiêu biểu: Angkor (Campuchia), Borobudur (Indonesia).
Suy yếu và kết thúc do chiến tranh nội bộ, quản lý yếu kém (từ thế kỷ XV), và sự xâm nhập của thực dân phương Tây (từ thế kỷ XVI).

Thời Lý: chủ động tiến công để phòng ngự, kết hợp phòng thủ vững chắc với tinh thần yêu nước.
Thời Trần: thực hiện "vườn không nhà trống", kết hợp đánh du kích với tổng phản công bất ngờ, lấy đại nghĩa thắng hung tàn, tổ chức toàn dân kháng chiến.
Thời Lê sơ: khởi nghĩa Lam Sơn bắt đầu từ vùng núi, áp dụng chiến tranh du kích, tận dụng thời cơ và địa hình.
Bài học kinh nghiệm: luôn giữ thế chủ động, phát huy sức mạnh đại đoàn kết, kết hợp đấu tranh chính trị, ngoại giao và quân sự, lợi dụng địa hình, và phát huy truyền thống yêu nước.

Triều Lý nhường ngôi cho nhà Trần qua hôn nhân giữa Lý Chiêu Hoàng và Trần Cảnh, diễn ra hòa bình.
Nhà Hồ cướp ngôi nhà Trần bằng cách ép vua Trần nhường ngôi.
Nhà Mạc lên thay nhà Lê sau khi Mạc Đăng Dung buộc vua Lê nhường ngôi, dẫn đến chiến tranh Nam - Bắc triều.
Các hình thức chuyển giao thường mang tính chất nội bộ cung đình hoặc tranh đoạt quyền lực qua binh biến.

Văn hóa vật thể: kiến trúc đền tháp đặc sắc (Angkor Wat, Angkor Thom, Borobudur), điêu khắc đá và tượng Phật.
Văn hóa phi vật thể: tín ngưỡng đa dạng (Phật giáo, Hindu giáo, tín ngưỡng bản địa), văn học dân gian phong phú, nghệ thuật múa, âm nhạc, lễ hội mang đậm bản sắc dân tộc.
Ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ: sử dụng chữ viết Sanskrit và Pali, xây dựng nhà nước kiểu Ấn Độ ("Ấn Độ hóa"), tạo nên nền văn hóa đặc sắc, đa dạng.