Моносахаридтер - Биоорганикалық химия

Моносахаридтер

• Молекуласында бір карбонил (альдегид немесе кетон) және бірнеше гидроксил топтары бар қосылыстар.
• Альдоздар (альдегид тобы бар) және кетоздар (кетон тобы бар) деп екі түрге бөлінеді.
• Көміртегі атомының санына қарай:
  • 3 атом: триоза (глицеральдегид, диоксиацетон)
  • 4 атом: тетроза (эритроза, эритрулоза)
  • 5 атом: пентоза (рибоза, рибулоза)
  • 6 атом: гексоза (глюкоза, фруктоза)
• Ең көп кездесетіндері пентозалар мен гексозалар, биологиялық маңызы зор.

Гексозалар

• Глюкоза (жүзім қанты) - альдоза.
• Фруктоза (жеміс қанты) - кетоза.
• Моносахаридтер: қатты заттар, суда жақсы ериді, тәтті дәмге ие.

Дисахаридтер

• Гидролизденгенде екі молекула моносахаридтерге ыдырайды.
• Негізгі дисахаридтер:
  • Сахароза (тағамдық қант)
  • Мальтоза
  • Лактоза (сүт қанты)
  • Целлюбиоза
• Жалпы формуласы: C12H22O11.
• Сахароза - ең көп тараған дисахарид.

Гидролиз реакциялары

• Сахароза + Н2О → глюкоза + фруктоза.
• Лактоза + Н2О → глюкоза + галактоза.
• Мальтоза + Н2О → 2 глюкоза.

Мальтоза

• Табиғатта бос күйінде кездеспейді, крахмал толық гидролизденбегенде түзіледі.
• Ақ түсті, тәтті, суда жақсы еритін кристалды зат.
• Тотықсыздандырылмайтын дисахарид.

Лактоза

• Тек сүтте кездеседі.
• Сүт сарысуын кристалдау арқылы алынады.
• Тәттілігі қанттан 6 есе төмен, өте нәрлі зат.

Полисахаридтер

• Гидролизденгенде n-моносахаридтерге ыдырайтын макромолекулалар.
• Маңызды өкілдері: крахмал, гликоген, клетчатка, хитин.
• Жалпы формуласы: (C6H10O5)n.
• Полисахаридтер суда ерімейді.

Гликоген

• Крахмалдың аналогы.
• Адам мен жануарлардың бауырында глюкозадан түзіледі.
• Ақ түсті ұнтақ, йодпен әрекеттескенде қою қызыл түске боялады.

Хитин

• Азот қатысатын полисахарид.
• Ұлулар, шаяндар, тасбақалардың экзоқаңқасын құрайды.
• Жануарларда тырнақ, шаш, қанаттар, қауырсынның түзілуіне қажетті.

Крахмал

• Табиғатта ең көп тараған негізгі қоректік зат.
• Екі полисахаридтен: амилоза (10-20%) және амилопектиннен (80-90%) тұрады.
• Суық суда аз ериді, ыстық суда желім тәрізді затқа (клейстер) айналады.

Крахмал және глюкоза метаболизмі

• Организмде крахмал ас қорыту жолында гидролизденіп, глюкоза мен мальтозаға ыдырайды.
• Крахмал көп атомды спирттермен реакцияға түсіп, эфирлер түзеді.

Жасұнық (клетчатка)

• Өсімдік жасушасының қабықшасын құрайды.
• Суда, эфирде, спиртте ерімейді, сұйытылған қышқылдар мен сілтілердің ерітінділеріне төзімді.

Бұл тест моносахаридтер, олардың құрылымдары мен қасиеттері туралы, сондай-ақ альдоздар мен кетоздардың айырмашылықтары жайында. Сіз триозалар, тетрозалар, пентозалар мен гексозалар туралы білетін ақпараттарыңызды тексере аласыз.