Мөңке би: Өмірбаяны мен Шығармасы

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Мөңке бидің толғауларында қандай тақырыптар қозғалады? (Барлық дұрыс жауаптарды таңдаңыз)

Елдің тәуелсіздігінің мәңгілігі

Елдің болашақта азып-тозатынын, бодандық зобалаңының ауыр болатынын ескерту (correct)

Жаңа діннің енгізілуі (correct)

Жаңа дәуірдің басталуы

Мөңке бидің «Жақсыны алдар жезбенен... Толтыра салар қаланы» деген өлең жолдарында қандай мағына жасырылған?

Жаңа қалалардың салынуына байланысты қуаныш

Елдің құлауына, көшпелі өркениеттің дағдарысына байланысты алаңдау (correct)

Тәуелсіздікке жетуге деген үміт

Жаңа технологиялардың пайда болуы

Мөңке бидің «Азарсың, жұртым, азарсың... Жер шығады деп еді» деген өлең жолдарында не айтылған?

Елдің байлығының артуына байланысты қуаныш

Егін егу кәсібінің пайда болуына деген қуаныш

Егін егу кәсібіне деген наразылық (correct)

Жердің құнарлылығының артуына байланысты қуаныш

Мөңке бидің «Бұл, бұл үйрек, бұл үйрек» деген толғауы кімдермен кеңесіп айтылған?

Шеркеш Түрке би мен тана Нүрке би (D) Signup and view all the answers

Мөңке бидің қандай күйлері аталады? (Барлық дұрыс жауаптарды таңдаңыз)

«Қиқу дәурен», «Жиын, алқа, кеңес» (A), «Өттің, жалған¬ай!», «Шалқыма» (D) Signup and view all the answers

Мөңке бидің ақырзаманның жақындауы жайлы айтқан болжамдары кімдердің болжамдарымен үндеседі?

Асан қайғы мен Бұқар ойлы (A) Signup and view all the answers

Мөңке бидің өмірі мен шығармашылық мұрасы туралы ғылыми зерттеу еңбектерін жазған ғалымдарды атаңыз. (Барлық дұрыс жауаптарды таңдаңыз)

С.Негимов, Б.Адамбаев (A), С.Байменше, Б.Омарұлы (B), Қ.Сыдиықұлы, М.Тілеужанов (C), А.Жұбанов, Т.Кәкішов (D) Signup and view all the answers

Мөңке бидің көркем бейнесі қай шығармаларда сомдалған?

Ә.Кекілбаевтың «Үркер» романы (B), Ж.Аймауытов «Ақбілек» романы мен «Ел қорғаны» пьессасы (D) Signup and view all the answers

Мөңке бидің қандай күйі ұлттық аспаптар оркестрінің репертуарына, сондай-ақ симфониялық оркестрдің алтын қорына енгізілген?

«Кеңес» күйі (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің «Мен өлгесін ақ бура мініп жайқайым Сартай деген кісі келер, жаназамды сол оқыр» деген сөзі қандай мағынаны білдіреді?

Өз өлімін болжау (B) Signup and view all the answers

Мөңке бидің би атануына байланысты А.Байтұрсынов қандай оқиғаны баяндайды?

Мөңке бидің жер дауын шешуі (D) Signup and view all the answers

С.Негимов Мөңке бидің толғауында қандай ерекшеліктерді атап көрсетеді?

Болашақтың кемел көрегендікпен сипатталуы (D) Signup and view all the answers

М.Құл-Мұхаммед Мөңке бидің қандай қасиеттеріне назар аударады?

Шашасына шаң жұқпас шешендік (B) Signup and view all the answers

Мөңке бидің көрегендікпен болжаған отаршылдық саясат қандай салдарларға әкелді?

Халықтың тәуелсіздігін жоғалтуы (B) Signup and view all the answers

Мөңке би қандай адам ретінде танылған?

Барлық жауаптар дұрыс (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің өлең жолдарының авторы кім?

Базар жырау (D) Signup and view all the answers

Төрт тентек туралы айтылған жайтта, бала Мөңке қандай шешім қабылдады?

Тентектердің аттарын атап, әрқайсысына бөледі (C) Signup and view all the answers

Мөңке би қандай данышпандық қасиеттерімен танымал?

Әділ шешім шығару (B) Signup and view all the answers

Мөңкеге жүгінген халық не үшін көмек сұрады?

Дауды шеше алмай біту үшін (B) Signup and view all the answers

Мөңке бидің болашақты болжауында не айтылған?

Ақырзаманның жақындауы (B) Signup and view all the answers

Мөңке биге жүгіну кезінде, ол қандай жайтты айтты?

Бала болса да, жауапкершілікті көтеру (D) Signup and view all the answers

Мөңке бидің жорамалында қандай белгілер ескерілген?

Әлеуметтік – саяси жағдай (C) Signup and view all the answers

Мөңке биге келгенде, халық не күтті?

Тез шешім қабылдау (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің алғашқы билігі неден басталды?

Балалардың асық ойнауынан (D) Signup and view all the answers

Мөңкенің билік шешімі қанша жылқыны құрады?

Жиырма жылқы (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің айтқан төрт тентегі кімдер?

Бай, бала, ат, бөрік (A) Signup and view all the answers

Мөңке бидің қарапайым халықпен қандай қарым-қатынасы болды?

Сенімді қарым-қатынас (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің алғашқы шешімін қандай оқиға әсер етті?

Байдың өлімі (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің өмір сүрген дәуірінде қай хандар билік жүргізген?

Әбілқайыр, Нұралы (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің шығармашылығында қайсысы басты белгі болып табылады?

Көшпелі тірліктің тіні бұзылмаған қоғамда заман аңысын аңдып, оның келешек кескін-кейпін дәл болжай білу (B) Signup and view all the answers

Мөңке бидің рухани мұрасы қандай?

Философиялық толғаулары, риторикалық сұрақ-жауап, болжау, билік, кесім, нешім түріндегі мұралары (B) Signup and view all the answers

Мөңке би неліктен «ердің құнын бір ауыз сөзбен шешкен сұңғыла би» деп аталып кеткен?

Ол бір ауыз сөзімен қылмыстық істерді шешіп, әділдік орнатқан. (D) Signup and view all the answers

Мөңке бидің ата тегі қай адамға дейін жетеді?

Едіге батырға (B) Signup and view all the answers

Мөңке бидің өлең жолдарында қайсысы көрінеді?

Келер күнді болжаған сәуегейлігі (C) Signup and view all the answers

Мөңке би қай ханның кеңесшісі болған?

Әбілқайыр хан (B) Signup and view all the answers

Мөңке бидің ерекшелігі қандай?

Ол шешендік өнерімен ерекшеленген (C) Signup and view all the answers

Мөңке бидің ерте кездегі жазбаларда қайтымды атауы қандай?

Ноғайлы Мөңке (D) Signup and view all the answers

Мөңке бидің өмірбаянына қатысты қай тұжырым дұрыс?

Мөңке би – өз заманының аса көрнекті тұлғасы, өзінің даналығы, шешендігі және болжам қабілетімен танымал. (B) Signup and view all the answers

Study Notes

### Мөңке би: Өмірбаяны және Шығармашылығы

Өмір сүрген жылдары: 1675-1756 жж.
Туған жері: Қазіргі Ақтөбе облысы, Шалқар ауданы маңы.
Әкесі: Тілеу Айтұлы
Батырлық: Жаужүрек батыр, Тәуке хан таққа отырғанда хандық көтеруге қатысқан, соғыста шейіт болған. Мүрдесі Түркістанда А.Иассауи кесенесіне қойылған.
Жасы: Әкесі қайтыс болғанда 9 жаста.
Тегі: Айт, Бөлек, Қалу, Сирақ, Мұса хан, Уақас би, Нұраддин
Ұрпақтығы: Едіге батырдың ұрпағы деп айтылады.
Бұрынғы атауы: Ноғайлы Мөңке.
Заманындағы хандар: Әбілқайыр, Нұралы.
Саяси қызмет: Әбілқайыр ханның өлімінен кейін Нұралы ханның билігін тану туралы Елизавета Петровнаға Кіші жүздің отыз би-батырымен бірге хат жазып, қол қойған.
Қасиеттері: "ердің құнын бір ауыз сөзбен шешкен сұңғыла би", Әбілқайыр ханның кеңесшісі, жырау.
Мұра: Философиялық толғаулары, риторикалық сұрақ-жауап, болжау, билік, кесім және нешім түріндегі мұралары.
Шығармашылығының негізгі белгісі: Көшпелі тірліктің тіні бұзылмаған қоғамда заман аңысын аңдып, оның келешек кескін-кейпін болжау.

Мөңке бидің болжамдары

Болашақтың бейнесі: Заман өзгерістерін, қиындықтар мен өзгерістерді сипаттайтын көркем поэтикалық болжамдар, шумақтар.
Ақырзаманның белгілері: Отаршылдық саясат, көшпелілердің отырықшылыққа көшуі, хандық биліктің жойылуы, жаңа әкімшілік жүйенің енуі, бөтен дінге шоқындыру.
Ақыр Мөңке атауы: Ақырзаман белгілерін сипаттауына байланысты алынған ат.
Отаршылдыққа қарсы саясат: Халықты бодандықтан сақтандыру, қарсыластық тудыру.
Әлеуметтік болжамдар: Елді тілінен, дінінен, дәстүрінен бездіретін, ауыр бодандық зобалаңына душар болатыны туралы ескерту.

Мөңке бидің шығармашылығындағы бұйрақ, ақылдар мен философия

Мысқылдау: Жат сұрқалықтарға қарсы ой-тұжырымдар мен өлеңдер арқылы ашулану және сын.
Халықтың болашағы: Азып-тозуы және бодандық зобалаңының ауырлығы.
Сақтандыру: Халықты осы апаттардан сақтану және болжамдарды жору және дабыл қағу.

### Мөңке бидің өлең үзінділері

Заман өзгерістері: Жаңа заман келтіретін жаңа кәсіптер балық аулау, егін егу.
Ескі кәсіпке қарама-қайшылық: Егін егу мен арық қазу кәсібіне наразылық білдіру.
Мемлекеттің ішіндегі дағдарыстар: Көшпелі өркениеттің дағдарыстары, тұйыққа тірелген ел өмірі, мемлекеттің жойылуы.

Мөңке бидің басқа ерекшеліктері

Мөңкенің жетекшілік ұғымы: Жас кезінде билікті қабылдағаны туралы және ердің құнын шешу, қарапайым халықтың ақыл-ойын көрсету.
Қоныс, отбасы туралы: Ел ағзасын және топтық өмірді болжау, үй, би, жиындар, рухтың жаһандық аспектілері.
Мөңке бидің жазу еңбектері: Әртүрлі ғылыми еңбектерде талдауы, бейнелері, Мөңке бидің өмірін және шығармашылығын зерттеген ғалымдар тізімі.
Кескіндеме: Ж. Аймауытовтын жазған романы мен пьессасы, б.т.
Күйшілік: Мөңке бидің күйлері: «Өттің, жалған¬ай!», «Шалқыма», «Қиқу дәурен», «Жиын, алқа, кеңес».

Мөңке туралы ақындардың жырлары

Елді зерттеу: Мөңке бидің өмірі мен болжамын сипаттаған жыр ақындардың өздері.

Тарихи тұлға

Мөңке би туралы өлеңдер/ жырлар.
Мөңке бидің өлең жолдары: Заман өзгерістері, қиындықтар, сыншылық, жұмбақ жалғаулы жырлар.
Мөңке би туралы әңгіме: «Төрт тентек» әңгімесінің кейіпкерлері, бала ақылдылығын сипаттаған тарихи оқиға, оқиғаның әділ шешімін әңгімелеудегі әдіс.
Мөңкенің жорамалы/ескертулері: Жолдағы бұғаттар, ел, отбасы, рух.

Мөңке бидің жорамалдары

Мөңке бидің болжамдары және олардың зерттеулері: Хрестоматияда және оқулықтарда кездесетін материалдар, қоғамның ойлау жүйесін зерттейтін маңызды жырлар.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

Мөңке би - қазақ халқының тарихи тұлғасы, батыр әрі би. Ол Тәуке ханның тұсында хандық көтеруге қатысып, соғыста шейіт болған. Оның өмірі мен шығармашылығы қазақ әдебиетінде маңызды орын алады.