Mga Uri ng Panlapi at Tayutay

Uri ng Panlapi

• Payak: Salitang-ugat lamang.
• Maylapi: Pagsasama ng salitang-ugat at panlapi.

Uri ng Panlapi

• Unlapi: Panlapi sa unahan ng salita. Halimbawa: maganda (ma- + ganda).
• Gitlapi: Panlapi sa gitna ng salitang-ugat. Halimbawa: lumuha (luha + -um-).
• Hulapi: Panlapi sa hulihan ng salitang-ugat. Halimbawa: Puntahan (punta + -han).

Tayutay

• Tayutay: Ekspresyong nagpapahayag ng mas malalim o kaiba sa literal na kahulugan.
• Pagtutulad (Simile): Paghambing gamit ang mga salitang tulad, gaya, kaparis, tila, parang, mala-.
• Pagwawangis (Metaphor): Direktang paghahambing na walang pananda.
• Pagsasatao (Personification): Pagbibigay-katangian ng tao sa mga bagay na walang buhay.
• Pagmamalabis (Hyperbole): Pahayag na labis at hindi literal.

Pagsang-ayon at Pagsalungat

• Pagsang-ayon: Mga salitang tulad ng "gayon nga," "kaisa mo ako," "iyan ay nararapat."
• Pagsalungat: Mga salitang tulad ng "maling-mali," "tutol ako."

Pahayag sa Pag-aayos ng Datos

• Pangatnig: Mga salitang nag-uugnay ng mga datos para sa organisadong pahayag.
  • Pagbubukod: at, man, o (Ginagamit sa paghihiwalay ng salita).
  • Pagsalungat: subalit, ngunit, datapwat (Ginagamit sa pagkontra sa isang pahayag).
  • Paglilinaw: kung, kaya (Ginagamit sa pagpapahayag ng klaridad).

Antas ng Wika

• Antas ng Wika: Pagkakahon sa wika ayon sa uri ng ginagalawan ng isang mananalita.
  • Pormal na Wika: Ginagamit sa akademya at pamahalaan
    • Pambansa: Itinatakda ng batas ng bansa (Filipino).
    • Pampanitikan: Maanyong wika sa panitikan.
  • Impormal na Wika: Ginagamit sa pangkaraniwang komunikasyon
    • Lalawiganin: Mula sa ibang lalawigan.
    • Kolokyal: Pagpapaikli ng mga salita.
    • Balbal: "Pangkanto" o "pangkalye".

Sanaysay

• Sanaysay: Sulating nagpapaliwanag, naglalahad ng impormasyon, karanasan, o kaisipan.
  • Personal na Sanaysay: Nagpapahayag ng mga aral sa buhay o personal na karanasan.
• Tatlong Bahagi ng Sanaysay:
  • Simula: Pumupukaw ng atensiyon at isinasaad ang paksa.
  • Katawan: Ipinahahayag ang idea, datos, at ebidensiya sa isang argumento.
  • Kongklusyon: Inilalahad ang mahahalagang punto at pagwawakas.
• Mga dapat isaalang-alang sa pagsulat ng personal na sanaysay:
  • Isaisip ang mga karanasang nais ikuwento.
  • Tukuyin ang layunin sa pagsulat.
  • Pumili ng natatanging pangyayari na maaaring makapukaw ng atensiyon.
  • Simulan sa pagsulat ng inisyal na borador na nakalahad ang pangunahing paksa, tauhan, at tagpuan
  • Isulat ang pinal na kuwento.

Nobela at Balagtasan

• Nobela: Akdang pampanitikan na may maraming kabanata at nasa isang buong aklat.
  • Dekada '70: Nobela ni Lualhati Bautista tungkol kay Amanda Bartolome.
  • Middle Class: Sosyo-ekonomikong katayuan na hindi masyadong naghihirap ngunit hindi mayaman.
  • Diktatorya: Pamamahala ng isang diktador.
  • Patriyarkal: Paniniwala na lalaki lamang ang may kakayahang mamahala o mamuno.
• Isang Yugtong Dula: Isang anyong pampanitikan na itinatanghal sa entablado.
• Balagtasan: Patulang pagtatalo na itinatanghal sa publiko.
  • Lakandiwa/Lakambini: Tagapamagitan sa balagtasan.
  • "Bayang matino't makatwiran": Mga manonood na nagsisilbing hurado.
  • Galileo Zafra: May tatlong basehan sa paghatol: Taas ng diwa, Tibay ng katwiran, Sarap ng salita.
  • Crissotan: Kapampangan na balagtasan, parangal kay Juan Crisostomo Soto.
  • Bucenegan: Ilokano na balagtasan, parangal kay Pedro Bucaneg.
  • Francisco Balagtas: Ama ng Balagtasan.
  • Corazon De Jesus: Hari ng Balagtasan, "Huseng Batute".
  • Florentino Collantes: "Ikalawang Hari ng Balagtasan".

Talambuhay ni Francisco Balagtas

• Francisco Balagtas "Kiko" Baltazar: Prinsipe ng Makatang Tagalog.
• Ika-2 ng Abril 1788: Kapanganakan.
• Ika-20 ng Pebrero 1862: Kamatayan sa edad na 73.
• Asawa: Juana Tiambeng (23 taong agwat sa edad).
• Mga Minahal:
  • Magdalena Ana Ramos (MAR) – Una
  • Maria Asuncion Rivera (Selya/MAR) – Ikalawa at pinakadakilang mahal
  • Juana Tiambeng (JT) – Huli at ang pinakasalan. Nagkaroon sila ng 11 na anak: 7 ang namatay at 4 ang nabuhay.
• Mga tao sa buhay ni Kiko:
  • Juan Balagtas: Ama, isang panday.
  • Juana Dela Cruz: Ina.
  • Jose Dela Cruz (Huseng Sisiw): Tinanggihan si Kiko dahil walang sisiw.
  • Mariano “Nanong” Capule: Karibal ni Kiko kay Maria Asuncion Rivera.
  • Donya Trinidad: Nagpaaral kay Kiko sa Colegio de San Juan de Letran.

Aspekto ng Pandiwa

• Perpektibo: Kilos na natapos na. Halimbawa: Umawit, Nagluksa.
• Imperpektibo: Kilos na kasalukuyang nagaganap. Halimbawa: Umaawit, Nagluluksa.
• Kontemplatibo: Kilos na magaganap pa lamang. Halimbawa: Aawit, Magluluksa.

Florante at Laura

• Florante at Laura: Binubuo ng 399 saknong.
• Awit/Romansang Metrikal: Tulang pasalaysay na may 12 pantig sa bawat taludtod at tugmaang isahan.
  • Mga Tauhang Kristiyano:
    • Menandro: Kaibigan ni Florante, kanang kamay sa digmaan.
    • Antenor: Guro nina Florante, Adolfo, at Menandro.
    • Haring Linceo: Ama ni Laura, pinugutan ni Adolfo.
    • Duke Briseo: Ama ni Florante, pinugutan ni Adolfo.
    • Florante: Anak ni Duke Briseo, naging pinuno ng Albanya.
    • Laura: Anak ni Haring Linceo, naging pinuno ng Albanya kasama si Florante.
    • Prinsesa Floresca: Ina ni Florante.
    • Konde Adolfo: Umagaw sa kaharian ng Albanya.
    • Menalipo: Pinsan ni Florante na nagligtas sa kanya mula sa buwitre.
    • Konde Sileno: Ama ni Adolfo.
• Mga Tauhang Moro:
  • Heneral Osmalik: Heneral ng Persiya na sumakop sa Krotona.
  • Heneral Mirramolin: Heneral ng Turkiya na sumalakay sa Albanya.
  • Emir: Gobernador ng mga Moro na nagtangka kay Laura.
  • Aladin: Prinsipe ng Persiya na nagligtas kay Florante.
  • Flerida: Kasintahan ni Aladin na inagaw ng ama niya.
  • Sultan Ali-Adab: Ama ni Aladin.