Mga Tribong Mangyan sa Mindoro

• Ang "Mangyan" ay tumutukoy sa walong etnikong tribo sa Mindoro: Iraya, Alangan, Tadyawan, Tawbuid, Bangon, Buhid, Hanunuo, at Ratagnon.
• Tanging ang Hanunuo lamang ang tumatawag sa kanilang sarili bilang "Mangyan".
• Bawat tribo ay may sariling wika; 40% lang ang magkakatulad na bokabularyo.
• May pagkakaiba sa pisikal na katangian ng bawat tribo.
• May maagang ugnayan sa kalakalan sa mga Tsino bago pa ang mga Kastila.
• Nang dumating ang mga Espanyol, ilang grupo (tulad ng Iraya) ang umiwas sa kanilang kultura.
• Ang mga timog na tribo (Hanunuo, Buhid) ay bihasa sa paghahabi, palayok, at pagsusulat.
• Ang mga hilagang tribo (Iraya, Tadyawan) ay may mas simpleng kabuhayan.
• Mapayapang lipunan: walang matinding kompetisyon o agwat sa kasarian.
• Umiwas sa labanan sa halip na lumaban sa kolonisasyon sa pamamagitan ng kalakalan, misyonero, at opisyal.

Pagkakaiba-iba ng mga Tribo

• Hanunuo: matatagpuan sa Timog ng Oriental Mindoro.
• Buhid: matatagpuan sa Hilaga ng teritoryo ng Hanunuo.
• Batangan: matatagpuan sa Hilagang bahagi ng teritoryo ng Buhid.
• Ratagnon: matatagpuan sa Pinakatimog ng Mindoro.
• Iraya: matatagpuan sa Hilagang bahagi ng isla.
• Tadyawan: matatagpuan sa Silangan at hilagang-silangan.
• Alangan: matatagpuan sa paligid ng Bundok Halcon.

Mga Wikang Mangyan

• May 8 natatanging wika ang mga tribong Mangyan sa Mindoro.
• Iraya: Sinasalita sa hilaga at hilagang-kanluran at may natatanging ponolohiya.
  • Halimbawa: mațang (mata), aró (tubig).
• Tadyawan: Sinasalita sa gitna at silangang bahagi ng Mindoro; may mayamang tradisyong pasalita.
  • Halimbawa: suyad (kapatagan), paytan (bundok)
• Alangan: Sinasalita sa hilaga-gitnang bahagi; natatanging tunog at estruktura.
  • Halimbawa: garay (bahay), balak (trabaho)
• Tawbuid: may dalawang diyalekto: Silangan at Kanluran; may pagkakaiba sa bigkas at bokabularyo.
  • Halimbawa: ka'ar (araw), baku (bato)
• Bangon: Subgrupo ng Tawbuid na may sariling katangiang lingguwistiko.
  • Halimbawa: lapi (lupa), samak (halaman)
• Hanunuo: Sinasalita sa Timog Mindoro; kilala sa paggamit ng sinaunang baybayin.
  • Halimbawa: pandan (halaman), layag (bangka)
• Buhid: Sinasalita sa Timog at gitnang bahagi; may sariling baybayin.
  • Halimbawa: bulang (ilog), buya (bituin)
• Ratagnon: Sinasalita sa Timog-kanlurang bahagi malapit sa wikang Cuyonon ng Palawan.
  • Halimbawa: atey (tubig), bakir (gubat)

Pamumuhay at Gawain

• Nakatira sa kabundukan at kagubatan, lalo na sa hilagang Mindoro.
• May ritwal kaugnay sa agrikultura, panggagamot, at iba pang aspekto ng buhay at kilala sa pagiging mahinhin at mapayapa.
• Pinapahalagahan ang pagkakaisa at pagsunod sa tradisyonal na batas ng tribo.
• Pangangaso at pangingisda ang pangunahing hanapbuhay.
• Ang kababaihan ay naghahabi ng tela at gumagawa ng banig.
• Ang Hanunuo at Buhid ay nag-uukit ng baybayin sa kawayan.

Pananampalataya at Ritwal

• Bawat tribo ay may sariling diyos at espiritu sa mitolohiya.
• Ang mga kilalang diyos at espiritu ay Mahal na Makaako, Binayo, Binayi, Balungabong, Kalag Paray, Labang, Apu Dandum, Apu Daga, at Daniw.

Mga Tula

• Ambahan ang pinakakilalang anyo ng panitikan ng mga Mangyan na may pitong (7) pantig bawat taludtod at isinusulat sa Surat Mangyan.

Hanapbuhay at Pangkabuhayan

• Pagsasaka gamit ang kaingin ang tradisyunal na sistema ng pag-aararo.
• Pananim: palay, mais, saging, kamote, atbp.
• Katangian ng Ambahan:
  • Nagsimula sa Austronesian migration (2000–3000 taon na ang nakalipas).
  • May ugnayan sa mga sinaunang tao ng Taiwan, hilagang Luzon, at Orchid Island.
  • Arkeolohikal na ebidensiya: pakikipagkalakalan sa Taiwan at Vietnam.
• Ang ambahan ay naglalaman ng aral, payo, at tradisyon na karaniwang ipinapasa sa pamamagitan ng pagbigkas.
• Ang mga uri ng Ambahan ay Hanunuo, Bangon, at Alangan Mangyan, na may iba't ibang porma at gamit.
• Ang katangian ng Urukay isa pang anyo ng tula bukod sa ambahan na may walong (8) pantig bawat linya at tugmaan sa hulihan na karaniwang inaawit sa mga kasayahan o piging.

Materyal na Kultura

• Kasuotan: Ramit, balukas (kababaihan), at ba-ag (kalalakihan).
• Kagamitan: gawa sa kahoy at kawayan; ginagamit sa pagsasaka.
• Instrumento: kudyapi, gitgit, batiwtiw, lantoy, agung.
• Gamit: bayong, pudong, palayok, sanduko.

Natural Heritage

• Mt. Halcon: ancestral land, sentro ng kultura at kabuhayan.
• Puerto Galera: kilalang baybayin.
• Naujan Lake: malaking lawa, tirahan ng endangered species.
• Tamaraw: natatanging kalabaw sa Mindoro.

Built Heritage

• Bahay Mangyan: bahay na nakataas sa poste, gawa sa likas na materyales.
• Balay-Lakoy: tirahan ng maraming pamilya.
• Kamalig: imbakan ng ani.
• Lungkaban: libingan na may ukit o bato.

Ang mga Ivatan sa Batanes

• Mga Ivatan, na kilala sa kanilang katatagan at kakayahang umangkop, ang katutubong pangkat etniko ng Batanes na hinubog ng malalakas na hangin at alon.

Wika

• Sila ay nagsasalita ng Chirin nu Ivatan, isang wika ng pamilya ng wikang Austronesian, na may tatlong diyalekto: Ivatan Proper, Itbayaten, at Isamurongen.

Pinagmulan

• Ang pinagmulan nila ay maaaring nag-ugat sa Austronesian migration (2000–3000 taon na ang nakalipas) na may ugnayan sa mga sinaunang tao ng Taiwan.

Kasaysayan

• Sila ay nagsimulang tumira sa lugar noong 2000 BCE na sinakop ng Kastila, Amerikano, at Hapones mula ika-17 hanggang ika-20 siglo.

Lokasyon

• Ang Batanes ay matatagpuan sa hilagang dulo ng Luzon, sa rehiyon ng Cagayan Valley.

Klima

• Klimang matindi ang ulan, hangin, at bagyo, dahil ito ay nasa loob ng typhoon belt kaya gumawa sila ng matitibay na bahay na bato bilang proteksyon laban sa kalamidad.

Kultura

• Ang kultura nila, kabilang arkitektura, taniman, at sinaunang nayon, ay nagpapakita ng mahabang kasaysayan ng paninirahan.

Demograpiko

• Noong 2020, ang populasyon nila ay umabot sa 38,622 na nakakalat sa 6 na bayan.

Wika

• Bukod sa Ivatan (pangunahing wika nila), sila ay marunong rin ng Ilocano, Tagalog, at Ingles.

Relihiyon

• Karamihan sa kanila ay Katoliko, ngunit mayroon pa ring tradisyonal na paniniwala.

Kakayahang Umangkop

• Ang mga Ivatan ay nagpapakita ng matatag at malikhain na pag-angkop sa kapaligiran ng Batanes, kahit na may mga bagyo at limitadong mapagkukunan.

Tirahan at Arkitektura

• Ang kanilang tirahan, tinatawag na sinadumparan, ay gawa sa matitibay na bato at cogon grass, na idinisenyo upang makalaban sa malalakas na hangin at ulan.

Agrikultura

• Nagtatanim sila ng mga matibay na pananim na ugat tulad ng kamote, gabi, at bawang.

Pangingisda

• Napakahalaga sa kanila ang pangingisda, lalo na ng dibang at arayu.

Turismo

• Dahil sa pagiging tanyag na destinasyon, ito ay nagbibigay ng karagdagang kita at tumutulong sa pagpapanatili ng tradisyonal na pamumuhay.

Paniniwala at Ritwal

• Ang paniniwala ng mga Ivatan ay isang kombinasyon ng Katolisismo at mga tradisyunal na paniniwala sa mga añitu (spirito ng kalikasan at ninuno).

Pananampalataya

• Ang mga Ivatan ay may paniniwala sa polytheismo, kung saan si si si Bathala o si Abba ay itinuturing na pinakamataas na diyos.

Tradisyon

• Isang pangunahing paraan ng pagpapakalat ng impormasyon ng mga pinuno ng komunidad ay ang bandillyo.

Pagkain

• Sa pag-iimbak ng pagkain, ginagamit nila ang pagpapatuyo at pagpapausok upang matiyak ang pagkain sa mga panahon ng kalamidad.

Pag-aasawa

• Sa tradisyonal na kasal, ang pamilya ay may mahalagang papel sa pagpili ng asawa ng kanilang anak at kasama sa proseso ang bigay-kaya (dowry).

Sayaw

• Komedya, Dinadayaw, Payeken nagpapakita ng pamana, pagkakaisa, pagmamahal,kabayanihan, paggalang, at kagandahan.

Literatura

• Ang mga uri nito ay Kabbuni (Riddles), Pananahan (Proverbs), Kabbata (Legends), Istorya (Folk Tales), Sisyavak (Jokes), Viay (Hagiography)

Musika

• Katutubong Tambol, Bamboo Flutes, Stringed Instruments, Plucked Instruments,Kahoy na Pamalo

Built Heritages ng Batanes

• Idjang, Pinasakung, Rahaung, Nijinjinan, Sinadumparan

Likas na Pamana

• Sabtang Island, Itbayat Island, Batan Island

Notable Land marks

• Bundok Iraya, Vayang Rolling Hills, Valugan Boulder Beach

Kasaysayan ng Siquijor

• Ayon sa alamat, lumitaw ang Siquijor dahil sa lindol na nagpatunay ng malalaking kabibe sa lupa.
• Sa ekspedisyon ni Legazpi noong 1565, tinawag itong Isla del Fuego dahil sa mga alitaptap.

Kultura

• Bago ang mga Espanyol, tinawag itong Katugasan dahil sa punong Molave.
• Kilala ang mga Siquijodnon sa pagiging hospitable at matibay na samahan.

Espirituwal

• Kabilang sa mga espirituwal na tradisyon ang orasyon, mananambal, at paniniwala sa espiritu.

Ritwal

• Ilan sa mga ritwal ay ang bolo-bolo, pamalaye, at paggamit ng halamang gamot.

Pamumuhay

• Pangunahing kabuhayan ang agrikultura at pangingisda.

Wika

• Cebuano ang wika nila na may natatanging Siquijodnon variant.

Kultural

• Sinusundan pa rin nila ang mga kultural na ritwal na nagpapakita ng paniniwala sa espiritu at kalikasan.

Tradisyon

• Bawat henerasyon ay nagpasa ng mga kuwento't alamat na nagpapahalaga sa espiritu.

Kaugalian

• Ipinagdiriwang nila ang kaugalian sa kasal at libing bilang paggalang sa nakatatanda.

Pagdiriwang

• Ang mga pangunahing pagdiriwang ay Dilaab Festival, Bugwas Festival, Saging Festival, at Lubi Festival.

Ginamit

• Ang gayuma ay ginagamit para sa pag-ibig.

Bahagi

• Gumagamit sila ng gamot mula sa sementeryo at dagat.

Kasangkapan

• Baro't saya para sa babae at Barolong para sa lalake.

Pagdiriwang

• Tradisyunal sa kultura at paniniwala tungkol kalikasan