Mariene Wetenschappen: Verkenning van de oceanen

• Mariene Wetenschappen Cursus periode 3

Hoorcollege 1 (03/02/2025)

• Garrison hoofdstukken: 2.1, 2.2, 2.3, 2.4.

Verkenning van de oceanen

• Het betreden van de oceanen begon vroeg en leidde tot de kolonisatie van gebieden.
• De Polynesiërs verspreidden zich vanuit Zuidoost-Azië/Indonesië naar de zuidelijke Stille Oceaan en koloniseerden eilanden, waaronder Hawaii.
• De Polynesiërs waren in staat aanzienlijke afstanden af te leggen en de oceaan af te lezen aan golfbrekingen.
• De Feniciërs verkenden de Middellandse Zee vanuit het Midden-Oosten rond 1200 voor Christus en stichtten verschillende steden/nederzettingen.
• Later volgden ook Grieken, Romeinen en piraten, maar de grote push kwam van de Feniciërs.
• De Vikingen konden rond 850 na Christus grote afstanden over de oceanen afleggen vanuit Europa (Scandinavië) naar Noord-Amerika via IJsland en Groenland.
• Exploratie door Chinezen, rond 1400 na Christus had niet als doel de wereld te veroveren, maar om Chinese kunst en expedities uit die delen te halen en grote schepen te bouwen.

Wereldkennis (valt qua tijdlijn tussen Feniciërs en Vikingen)

• Eratosthenes (276 - 194 voor Christus) berekende als eerste de omtrek van de aarde via het feit dat in Syene de zon op de langste dag recht in een diepe put scheen, terwijl in Alexandrië een stok een schaduw wierp.
• Hij mat de schaduwhoek (ongeveer 7°) en begreep dat de zonnestralen parallel vielen, waaruit hij concludeerde dat de aarde gebogen moest zijn en de omtrek berekende.
• Hij schatte op basis van verslagen de afstand tussen Alexandrië en Syene op 785 km, combineerde deze afstand met de gemeten hoek van 7° en berekende de omtrek van de aarde met slechts een foutpercentage van 8%.
• Kaarten kregen een bolvormig oppervlak met breedte- en lengtegraden.
• Hipparchus (190 - 120 voor Christus) gebruikte oude Babylonische bronnen om de bewegingen van de zon en de maan te bepalen en verdeelde de cirkel in 360°.
• De evenaar werd de 0 breedtegraad en Alexandrië (later Greenwich) werd de 0 lengtegraad.
• Waarom 360°? Dit is waarschijnlijk een combinatie van de dagen van een jaar en het vullen van een cirkel met 6 gelijkzijdige driehoeken

Belangrijke expedities/personen

• De Magellan expeditie (1519-1522) was de eerste reis rond de wereld, 18 van de 260 zeilers keerden terug van deze gevaarlijke reis.
• Willem Barentsz (1550-1597) leidde 3 expedities om de noordelijke passage te vinden, ontdekte Spitsbergen, maar stierf tijdens zijn laatste expeditie in Nova Zembla.
• Abel Tasman is de ontdekker van Australië en Nieuw-Zeeland.
• Captain James Cook (1728-1779), een Britse ontdekker en kapitein in de Royal Navy onderzocht en bracht grote delen van de Stille Oceaan in kaart en wetenschappelijk onderzoek, zoals de transitie van Venus voor de zon.
• Vanaf 1872 volgden pas echt wetenschappelijke expedities, met de Challenger als pionier met onderzoek naar de Marianentrog, het diepste punt van de aarde.
• De schepen werden technischer, bijvoorbeeld aangedreven door stoommachines, waarmee ze de mogelijkheden tot daadwerkelijk onderzoek vergrootten.
• In Duitsland experimenteerden ze zo met geluidsgolven; de echo sounder ontstond die de zeebodem in kaart kon brengen aan de hand van geluidsgolven.
• Later volgden Polar Exploration naar de Noord- en Zuidpool, de Meteor-expeditie die moderne optische en elektronische apparatuur gebruikte voor oceanografisch onderzoek, de Atlantis die de aanwezigheid van de Mid-Atlantische Rug bevestigde, de Trieste die afdaalde in het Challenger Deep-gebied van de Marianentrog, en de Glomar Challenger die monsters leverde en zeebodemspreiding en platentektoniek bevestigde.

De Reis met de Beagle

• De reis met de Beagle, met Darwin (1809-1882) was een van de bekendste reizen.
• Darwin bezocht vanuit Engeland eilanden, volgde de kust van Zuid-Amerika en de Galapagoseilanden en stak de Stille Oceaan over en documenteerde dit in zijn dagboek.
• Robert Fitzroy maakte met de jonge Darwin aan boord, vooral als geoloog wetenschappelijke observaties rondom geologie, geografie en natuur kon doen, was het echter zwaar oneens met de evolutietheorie van Darwin.
• Aan boord waren ook Adam Sedgwick, de geologie professor van Darwin die geloofde dat de aarde ontzettend oud was en zorgde dat ook vrouwen konden studeren aan de school in Cambridge, John Stevens Henslow de undergraduate adviseur van Darwin in Cambridge, en Charles Lyell die een boek over geologie had uitgebracht, die Darwin meenam tijdens zijn reis.

Garrison H2 (Paragraaf 2.1)

• Transport over de oceaan bood mogelijkheden voor mobiliteit en toegang tot voedselbronnen door economische en voedingsvoordelen.
• Het eerste bewijs van voyaging (reizen over de oceaan voor een bepaald doel), komt van handelsregisters in de Middellandse Zee.
• De Egyptenaren organiseerden handel per schip op de Nijl, maar de eerste regelmatige zeehandelaren waren waarschijnlijk de Kretenzers of de Feniciërs.
• Na aardbevingen steden te hebben verwoest, deden de Kretenzers dit nadat hun steden verwoest werden door aardbevingen en politieke instabiliteit; Feniciërs vervoerden hun waren tot de straat van Gibraltar en Groot-Brittannië.
• De Grieken begonnen rond 900–700 voor Christus buiten de Middellandse Zee de Atlantische Oceaan te verkennen omdat ze dachten dat het een rivier was door de stroming.
• Vroege zeelieden begonnen informatie op te schrijven om hun reizen makkelijker en veiliger te maken, de eerste cartographers (kaartenmakers) waren waarschijnlijk mediterrane handelaren die routinematige reizen maakten van productiegebieden naar markten.
• In deze vroege tijd reisden andere culturen over de oceaan, zoals de Polynesische volken die zich sinds 3000 voor Christus gemakkelijk tussen de eilanden voor de kusten van Zuidoost-Azië en Indonesië bewogen en zich begonnen te vestigen op eilanden in de Stille Oceaan.
• Hoewel geen van deze beschavingen contact had met elkaar, ontwikkelden ze allemaal methoden voor het in kaart brengen en navigeren aan de hand van de sterren en de stand van de opkomende of ondergaande zon.
• Nieuwsgierigheid en commercie moedigden mensen aan om steeds ambitieuzere reizen te ondernemen, maar deze reizen waren alleen mogelijk met de coördinatie van astronomische richtingbepaling, geavanceerde scheepsbouw technologie, nauwkeurige grafische kaarten en een groeiend begrip van de oceaan zelf.
• Mariene wetenschap, de georganiseerde studie van de oceaan, begon met technische studies van reizigers.
• De geschreven kennis van allerlei aard, o.a. de basiskennis van de mariene wetenschappen, werden opgeslagen in de Bibliotheek van Alexandria (in feite de 1e universiteit).

Eerste kennis van aarde

• Eratosthenes of Cyrene berekende als eerste de omtrek van de aarde.
• Hij gebruikte het feit dat in Syene de zon op de langste dag recht in een diepe put scheen, terwijl in Alexandrië een stok een schaduw wierp, waarna hij de schaduwhoek mat (ongeveer 7°) begreep dat de zonnestralen parallel vielen en de omtrek berekende.
• Hij schatte de afstand tussen Alexandrië en Syene op 785 km, combineerde deze afstand met de gemeten hoek van 7° en kwam tot een foutpercentage van 8%.
• Kaarten kregen een bolvormig oppervlak met breedte- en lengtegraden.

Maritieme ontdekkingen

• Aan het begin van de mariene wetenschappen waren per ongelukke ontdekkingen veel voorkomend (vooral bij de Polynesiërs en de Vikingen).
• De Polynesiërs in de centrale en oostelijke eilanden van de Stille Oceaan verspreidden zich van eiland tot eiland, totdat de gemakkelijk bereikbare eilanden waren gekoloniseerd.
• Uiteindelijk ontstonden er problemen; overbevolking, uitputting van hulpbronnen en conflicten zorgden voor een verspreiding richting alle eilanden, en het koloniseren van allerlei eilanden, waarbij de belangrijkste stimulans voor deze risicovolle reizen religieuze oorlogvoering was.
• Ze vingen steeds meer informatie op en scherpten hun kennis over de oceanen bij, waarbij details aan elkaar werden doorgegeven van vader op zoon.
• Vikingen waren Scandinavische avonturiers en schatzoekers met snelle, sterke en stabiele schepen.
• Ze namen de hele kust van Europa over en plunderden het leeg, waarna ze werden verdedigd.
• De Vikingen uit Noorwegen zochten in het westen en afgeblazen schepen vonden/koloniseerden zo IJsland en Groenland, hun connectie met oceanografie kwam vooral van hun indrukwekkende schepen die gebruikt konden worden voor lange afstanden, yachting, cargo transport en zelfs ceremonieel gebruik.
• Later begonnen ook Chinezen met het bouwen van schepen en het onderzoeken van verre afstanden waardoor ze steeds vaardiger werden en hun sche