मराठी भाषेचा इतिहास आणि विकास

मराठी भाषेचा अभ्यास करण्यासाठी नोट्स:

मराठी भाषेची रूपरेषा

• मराठी ही इंडो-आर्यन भाषा आहे, जी प्रामुख्याने भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील मराठी लोक बोलतात.
• ही महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा आहे आणि गोवा राज्याची सह-अधिकृत भाषा आहे.
• या भाषेचा इतिहास 1300 वर्षांपेक्षा जास्त जुना आहे.
• मराठी ही भारतातील चौथी सर्वात जास्त बोलली जाणारी आणि जगातील 10 व्या क्रमांकाची भाषा आहे, तिचे अंदाजे 83 दशलक्ष मूळ वक्ते आहेत.

ऐतिहासिक विकास

• मराठी भाषेच्या विकासाला तीन भागांमध्ये विभागले जाऊ शकते:
  • प्रारंभिक मराठी (इ.स. 8 वे शतक - 13 वे शतक)
  • मध्ययुगीन मराठी (इ.स. 13 वे शतक - 17 वे शतक)
  • आधुनिक मराठी (इ.स. 18 वे शतक - वर्तमान)
• प्रारंभिक मराठी भाषा प्राकृत भाषांपासून प्रभावित होती.
• मध्ययुगीन मराठी भाषेत महत्त्वपूर्ण साहित्य आणि धार्मिक विकास झाले, विशेषत: यादव राजघराण्या दरम्यान.
• आधुनिक मराठी भाषेचे मानकीकरण ब्रिटिश राजवटीत झाले.

बोलीभाषा

• मराठी भाषेत प्रादेशिक बोलीभाषा आहेत.
• मुख्य बोलीभाषांमध्येStandard Marathi, Varhadi, Dangi, Ahirani, Khandeshi आणि इतर भाषांचा समावेश आहे.
• Standard Marathi ही शिक्षण, माध्यमे आणि औपचारिकsettings मध्ये वापरली जाणारी प्रतिष्ठित बोलीभाषा आहे.
• Varhadi ही महाराष्ट्राच्या विदर्भ प्रदेशात बोलली जाते.
• उच्चार, शब्दसंग्रह आणि व्याकरणविषयक वैशिष्ट्ये बोलीभाषांमध्ये भिन्न असू शकतात

लेखन प्रणाली

• मराठी भाषा देवनागरी लिपीत लिहिली जाते, जी हिंदी, संस्कृत आणि इतर इंडो-आर्यन भाषांसाठी देखील वापरली जाते.
• देवनागरी ही एक अबुगिडा आहे, म्हणजेच प्रत्येक व्यंजनाला एक अंतर्निहित स्वर असतो.
• अंतर्निहित स्वरांव्यतिरिक्त इतर स्वर डायक्रिटिकल चिन्हांनी दर्शविले जातात.
• हिंदीमध्ये नसलेले ध्वनी दर्शविण्यासाठी मराठीसाठी देवनागरी लिपीत काही बदल केले आहेत.

ध्वन्यात्मकता

• मराठीमध्ये स्वर, व्यंजन आणि दिप्थॉन्ग्स (दोन स्वर एकत्र येऊन तयार होणारा संयुक्त स्वर) यांचा समावेश आहे.
• स्वर लहान किंवा मोठे असू शकतात.
• मराठीत प्रतिवर्ती व्यंजन (retroflex consonants) आहेत.
• सामान्यतः ताण उपांत्य अक्षरावर असतो.

व्याकरण

• मराठी ही subject-object-verb (SOV) भाषा आहे.
• ही एक स्प्लिट-एर्गेटिव्ह भाषा आहे.
• नाम लिंग, वचन आणि case नुसार बदलते.
• क्रियापद tense, aspect, mood, person आणि number नुसार बदलते.
• विशेषणे ज्या nouns चे वर्णन करतात, त्यांच्या लिंग, वचन आणि case प्रमाणे बदलतात.
• मराठीमध्ये पूर्वसर्गांऐवजी postpositions वापरले जातात.
• मराठी मोठ्या प्रमाणावर clitics प्रणाली वापरते.

शब्दसंग्रह

• मराठी शब्दसंग्रह संस्कृत, प्राकृत आणि इतर भाषांमधून घेतलेला आहे.
• यात अरबी, पर्शियन, इंग्रजी आणि पोर्तुगीज भाषेतील loanwords देखील समाविष्ट आहेत.
• तत्सम शब्द हे संस्कृत भाषेतील loanwords आहेत, जे कोणत्याही बदलाशिवाय थेट मराठीमध्ये घेतले जातात.
• तद्भव शब्द हे संस्कृतमधून घेतलेले शब्द आहेत आणि कालांतराने त्यात बदल झाले आहेत.

साहित्य

• मराठी साहित्याची परंपरा अनेक शतके जुनी आहे.
• सुरुवातीच्या मराठी साहित्यात प्रामुख्याने धार्मिक ग्रंथ होते.
• ज्ञानेश्वर, नामदेव, एकनाथ आणि तुकाराम हे मध्ययुगीन मराठीतील प्रमुख कवी होते.
• आधुनिक मराठी साहित्यात कादंबऱ्या, लघुकथा, नाटके आणि कवितांचा समावेश आहे.
• विष्णु सखाराम खांडेकर, पु. ल. देशपांडे आणि वि. वा. शिरवाडकर हे आधुनिक मराठीतील प्रमुख लेखक आहेत.

सांस्कृतिक महत्त्व

• मराठी भाषा ही महाराष्ट्रीयन संस्कृती आणि ओळखीशी ঘনিষ্ঠভাবে जोडलेली आहे.
• हे संगीत, नृत्य, नाटक आणि सिनेमामध्ये वापरले जाते.
• मराठी चित्रपट (Molywood) हा एक वाढता चित्रपट उद्योग आहे.
• मराठी धार्मिक विधी आणि सणांमध्ये वापरली जाते.
• महाराष्ट्रीयन परंपरा जतन करण्यात भाषेची महत्त्वाची भूमिका आहे.

भाषेची स्थिती आणि वापर

• मराठीला महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषेचा दर्जा आहे आणि गोव्याची सह-अधिकृत भाषा आहे.
• हे सरकार, शिक्षण, माध्यमे आणि वाणिज्यमध्ये वापरले जाते.
• शाळांमध्ये मराठी एक विषय म्हणून शिकवला जातो.
• मराठी भाषेतील वर्तमानपत्रे, दूरदर्शन वाहिन्या आणि रेडिओ स्टेशन्स आहेत.
• जगभरातील मराठी भाषिक समुदायांमध्येही मराठी वापरली जाते.
• शहरी भागात इंग्रजी आणि हिंदीच्या वाढत्या वापरामुळे मराठीला आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे.

Loanwords (कर्ज शब्द)

• मराठीने तिच्या इतिहासात विविध भाषांमधील शब्द आत्मसात केले आहेत
• मुघल आणि डेक्कन सल्तनत काळात अरबी आणि पर्शियन loanwords मराठीत आले.
• ब्रिटिश राजवटीत इंग्रजी loanwords सामान्य झाले.
• पोर्तुगीज loanwords गोव्यातील पोर्तुगीजांची ऐतिहासिक उपस्थिती दर्शवतात.

समकालीन मुद्दे

• मराठी भाषेला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि जतन करण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.
• तरुण पिढीमध्ये मराठीचा वापर कमी होत असल्याबद्दल चिंता आहे.
• मराठी भाषा शिक्षण आणि वापराला समर्थन देण्यासाठी डिजिटल संसाधने आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म विकसित केले जात आहेत.
• काही लोक सरकार आणि प्रशासनात मराठीचा अधिक वापर करण्याची वकिली करतात.
• भाषिक धोरण आणि बहुभाषिक समाजात मराठीच्या भूमिकेबद्दल सतत वादविवाद चालू असतात.

मराठी ही महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा आहे. ह्या भाषेत १३०० वर्षांचा इतिहास आहे. मराठी भाषेचा विकास तीन भागांमध्ये विभागलेला आहे: प्रारंभिक मराठी, मध्ययुगीन मराठी आणि आधुनिक मराठी.