मराठी भाषेचा इतिहास

मराठी ही भारतातील महाराष्ट्र राज्यामधील मराठी लोकांद्वारे प्रामुख्याने बोलली जाणारी इंडो-आर्यन भाषा आहे.

• ही महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा आहे आणि गोवा मध्ये सह-अधिकृत भाषा आहे.
• 2022 पर्यंत, मराठी बोलणाऱ्यांची संख्या 83 दशलक्ष होती.
• मराठी ही जगातील 10 वी सर्वाधिक बोलली जाणारी भाषा आहे.
• मराठीमध्ये आधुनिक इंडो-आर्यन भाषांमधील सर्वात जुने साहित्य आहे, जे सुमारे 900 AD पूर्वीचे आहे.

इतिहास आणि विकास

• मराठी भाषेची उत्पत्ती महाराष्ट्री प्राकृत या प्राचीन भारतीय भाषेतून झाली आहे.
• मराठी भाषेचा विकास सामान्यतः तीन कालखंडात विभागला जातो: प्रारंभिक मराठी (9 वे शतक ते 13 वे शतक), मध्ययुगीन मराठी (14 वे शतक ते 17 वे शतक) आणि आधुनिक मराठी (18 वे शतक ते वर्तमान).

प्रारंभिक मराठी

• प्रारंभिक मराठी भाषेत प्राकृत आणि अपभ्रंश भाषांशी जवळीक दिसून येते.
• मराठीतील सर्वात जुना ज्ञात शिलालेख रायगड जिल्ह्यातील अक्षी येथे आढळतो आणि तो 983 AD चा आहे.
• मुकुंदराज यांचा विवेक सिंधू (1188 AD) हा मराठीतील पहिला महत्त्वाचा साहित्यिक ग्रंथ मानला जातो.

मध्ययुगीन मराठी

• 12 व्या ते 14 व्या शतकात राज्य करणाऱ्या यादव घराण्याने मराठीला पाठिंबा दर्शविला, ज्यामुळे प्रशासकीय आणि साहित्यिक क्षेत्रात मराठीचा वापर वाढला.
• ज्ञानेश्वर (ज्ञानदेव), नामदेव, एकनाथ आणि तुकाराम यांसारख्या प्रमुख मराठी कवी आणि धार्मिक व्यक्तींनी या काळात मराठी साहित्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
• ज्ञानेश्वरी (भगवतगीतेवरील भाष्य) हा मराठीतील महत्त्वाचा धार्मिक ग्रंथ आहे.

आधुनिक मराठी

• मराठा साम्राज्याने (17 वे-19 वे शतक) मराठी भाषेचा वापर वाढवून तिचा प्रभाव वाढवला.
• ब्रिटिश राजवटीत प्रमाणित मराठीला अधिक परिष्कृत केले गेले.
• ख्रिश्चन मिशनऱ्यांनी, जसे की विल्यम केरी, यांनी मराठी गद्याच्या विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.
• 20 व्या शतकात मराठी व्याकरण आणि शब्दावलीचे मानकीकरण झाले.

बोलीभाषा

• मराठीत अनेक बोलीभाषा आहेत, ज्यांचे वर्गीकरणStandard Marathi आणि Varhadi मध्ये केले जाते.
• Standard Marathi ही औपचारिक ठिकाणी, शिक्षण आणि साहित्यात वापरली जाणारी बोलीभाषा आहे.
• Varhadi ही महाराष्ट्रातील विदर्भ विभागात बोलली जाते.
• इतर बोलीभाषांमध्ये Agri, Dangi, Vadvali आणि Malvani यांचा समावेश होतो.
• बोलीभाषांमधील फरक प्रामुख्याने उच्चार, शब्दसंग्रह आणि व्याकरणिक बदलांमध्ये आढळतात.

भौगोलिक वितरण

• मराठी प्रामुख्याने महाराष्ट्र राज्यात बोलली जाते.
• गोवा, मध्य प्रदेश, कर्नाटक आणि गुजरात यांसारख्या शेजारील राज्यांमध्येही मराठी भाषिक लोकसंख्या लक्षणीय आहे.
• मराठी भाषिक समुदाय जगभरात आढळतात, विशेषतः युनायटेड स्टेट्स, युनायटेड किंगडम आणि ऑस्ट्रेलियासारख्या मोठ्या भारतीय वस्ती असलेल्या देशांमध्ये.

लेखन प्रणाली

• मराठी देवनागरी लिपीत लिहिली जाते, जी हिंदी आणि संस्कृतसाठी देखील वापरली जाते.
• देवनागरी ही एक अबुगिडा आहे, म्हणजे प्रत्येक व्यंजनात एक अंतर्निहित स्वर असतो (सामान्यतः 'अ'), जो बदलला किंवा वगळला जाऊ शकतो.
• मराठी वर्णमालेत स्वर, व्यंजन आणि चिन्हे (diacritics) असतात.
• ही लिपी डावीकडून उजवीकडे लिहिली जाते.
• मराठी आणि हिंदीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या देवनागरी लिपीत काही फरक आहेत, विशेषतः काही ध्वनींच्या प्रतिनिधित्वात.

व्याकरण

• मराठी व्याकरण हे इतर इंडो-आर्यन भाषांच्या व्याकरणासारखेच आहे.
• मराठी ही Subject-Object-Verb (SOV) भाषा आहे.
• मराठीतील नामांमध्ये लिंग (पुल्लिंग, स्त्रीलिंग आणि नपुंसकलिंग) असते आणि ते वचन (एकवचन आणि अनेकवचन) आणि Caseनुसार बदलते.
• क्रियापदांचे काळ, Aspect, Mood, लिंग आणि वचनानुसार conjugation होते.
• मराठीत Prepositions ऐवजी Postpositions वापरले जातात.

शब्दसंग्रह

• मराठी शब्दसंग्रहावर संस्कृत, प्राकृत आणि अरबी, फारसी आणि इंग्रजी यांसारख्या भाषांचा प्रभाव आहे.
• अनेक तत्सम शब्द, जे संस्कृत शब्द थेट मराठीत स्वीकारले आहेत, ते सामान्यतः वापरले जातात.
• इंग्रजी भाषेतील Loanwords देखील प्रचलित आहेत, विशेषतः आधुनिक आणि तांत्रिक संदर्भांमध्ये.

साहित्य

• मराठी साहित्याचा इतिहास हजारो वर्षांहून अधिक जुना आहे.
• धार्मिक आणि philosophical ग्रंथ हे मराठी साहित्याचा महत्त्वाचा भाग आहेत.
• मध्ययुगीन मराठी साहित्य हे वारकरी संत-कवींच्या कार्यामुळे ओळखले जाते.
• आधुनिक मराठी साहित्यात सामाजिक आणि राजकीय बदलांना प्रतिबिंबित करणाऱ्या Novel, Short stories, Poetry, Drama आणि Essaysचा समावेश आहे.
• विष्णु वामन शिरवाडकर, पु. ल. देशपांडे आणि विजय तेंडुलकर हे प्रमुख मराठी लेखक आहेत.

सांस्कृतिक प्रभाव

• मराठी भाषा आणि साहित्याने महाराष्ट्राच्या संस्कृतीला महत्त्वपूर्ण आकार दिला आहे.
• मराठी रंगभूमीची (नाटक) एक मोठी आणि उत्साही परंपरा आहे.
• मराठी चित्रपटसृष्टी एक thriving industry आहे, जी मराठी संस्कृती आणि समाजाला प्रतिबिंबित करणारे चित्रपट तयार करते.
• मराठीचा उपयोग विविध प्रकारच्या लोकसंगीत आणि नृत्यांमध्ये केला जातो, जसे की लावणी आणि पोवाडा.

वर्तमान स्थिती आणि आव्हाने

• मराठी एक vibrant आणि मोठ्या प्रमाणावर वापरली जाणारी भाषा आहे, परंतु तिला काही आव्हानांचा सामना करावा लागतो.
• इंग्रजी भाषेसोबतची स्पर्धा, विशेषतः शिक्षण आणि व्यावसायिक क्षेत्रात, हे एक आव्हान आहे.
• शासन, शिक्षण आणि माध्यमांमध्ये मराठी भाषेचा वापर वाढवण्यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.
• मराठी साहित्य आणि संस्कृतीचे जतन आणि संवर्धन करण्यावरही लक्ष केंद्रित केले जात आहे.
• महाराष्ट्र शासनाने मराठी भाषेच्या वापरास समर्थन देण्यासाठी धोरणे अंमलात आणली आहेत.

मराठी ही महाराष्ट्र राज्याची अधिकृत भाषा आहे. तिची उत्पत्ती महाराष्ट्री प्राकृत या प्राचीन भारतीय भाषेतून झाली आहे. मराठी साहित्य सुमारे इ.स. 900 पासून उपलब्ध आहे.