मुगल-Maratha युद्धे

Mughal-Maratha Wars

• Series of conflicts between the Mughal Empire and the Maratha Empire from 1680 to 1707
• Caused by Mughal attempts to expand into Maratha territory
• Key battles:
  • Battle of Salher (1672): Marathas defeat Mughals, marking the beginning of the war
  • Battle of Dharmat (1702): Mughals defeat Marathas, but ultimately unable to capture the Maratha capital
• Resulted in the decline of the Mughal Empire and the rise of the Maratha Empire

Indian Independence Movement

• Series of movements and uprisings against British colonial rule in India from the late 19th century to 1947
• Key events:
  • Indian Rebellion of 1857: First large-scale uprising against British rule
  • Indian National Congress (1885): Founded to promote Indian self-rule
  • Non-Cooperation Movement (1920-1922): Led by Mahatma Gandhi, promoting non-violent resistance
  • Quit India Movement (1942): Demanding immediate independence from British rule
• Key figures:
  • Mahatma Gandhi: Led the movement through non-violent resistance
  • Jawaharlal Nehru: Key leader in the Indian National Congress
  • Bhagat Singh: Revolutionary who fought for independence through armed struggle

British Colonization

• British East India Company established trading posts in India in the early 17th century
• Gradually expanded territory through conquest and diplomacy
• British Crown took control from the East India Company in 1858
• Key aspects of British rule:
  • Economic exploitation: Drain of Indian wealth through taxation and resource extraction
  • Social reform: Introduction of English education, abolition of sati, and suppression of thuggee
  • Political repression: Suppression of Indian independence movements
• Resulted in the decline of Indian industries, exploitation of Indian resources, and loss of cultural identity

Economic Development

• Indian economy was largely agrarian before British colonization
• British rule led to:
  • Deindustrialization: Decline of Indian industries, particularly textiles
  • Drain of wealth: Transfer of Indian wealth to Britain through taxation and resource extraction
• Post-independence economic development:
  • Five-Year Plans: Series of economic plans launched by the Indian government to promote industrialization and modernization
  • Green Revolution: Introduction of high-yielding crop varieties and modern agricultural techniques
  • Liberalization and globalization: Economic reforms of the 1990s, opening up the Indian economy to global trade and investment

Social Reform Movements

• Key movements:
  • Brahmo Samaj (1828): Founded by Raja Ram Mohan Roy, promoting social and religious reform
  • Arya Samaj (1875): Founded by Swami Dayananda Saraswati, promoting Hindu reform and education
  • Dalit Reform Movement: Focused on upliftment of the scheduled castes and tribes
• Key aspects:
  • Education: Introduction of Western-style education, promoting social and economic mobility
  • Women's empowerment: Efforts to improve women's rights, particularly in education and property ownership
  • Caste reform: Efforts to abolish caste-based discrimination and promote social equality

मुगल-Мाराठा युद्ध

• १६८० ते १७०७ दरम्यान मुगल साम्राज्य आणि मराठा साम्राज्य यांच्यातील संघर्षांची मालिका
• मुगल साम्राज्याने मराठा प्रदेशात विस्तार करण्याचा प्रयत्न केल्यामुळे युद्ध सुरू झाले
• प्रमुख लढाया:
  • साल्हेरची लढाई (१६७२): मराठ्यांनी मुगलांचा पराभव केला, युद्धाची सुरुवात झाली
  • धर्मतची लढाई (१७०२): मुगलांनी मराठ्यांचा पराभव केला, परंतु मराठा राजधानी जिंकण्यास अयशस्वी ठरले
• ह्या युद्धांचा परिणाम म्हणजे मुगल साम्राज्याचा ऱ्हास आणि मराठा साम्राज्याचा उदय

भारतीय स्वातंत्र्य चळवळ

• भारतातील ब्रिटिश राजवटीविरुद्धची चळवळी आणि बंडे (१८५७ ते १९४७)
• प्रमुख घटना:
  • भारतीय बंड (१८५७): ब्रिटिश राजवटीविरुद्धचा पहिला मोठा बंड
  • भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (१८८५): स्वातंत्र्यासाठी स्थापना झाली
  • असहकार चळवळ (१९२०-१९२२): महात्मा गांधींनी नेतृत्व केले, अहिंसक प्रतिकाराचा पुरस्कार केला
  • ब्रिटिशांना हकालपट्टा द्या आंदोलन (१९४२): ताबडतोब स्वातंत्र्याची मागणी
• प्रमुख व्यक्ती:
  • महात्मा गांधी: अहिंसक प्रतिकाराच्या माध्यमातून स्वातंत्र्य चळवळीचे नेतृत्व केले
  • जवाहरलाल नेहरू: भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे प्रमुख नेते
  • भगत सिंग: सशस्त्र боротьबा करून स्वातंत्र्यासाठी लढला

ब्रिटिश वसाहतवाद

• ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने भारतात १७व्या शतकाच्या सुरुवातीला व्यापारी ठाणी स्थापन केली
• विस्तार करण्यासाठी साम्राज्याने लढाया लढल्या आणि कूटनीतीमध्ये समझौते केले
• १८५८ मध्ये ब्रिटिश क्राउनने ईस्ट इंडिया कंपनीकडून साम्राज्याचा ताबा घेतला
• ब्रिटिश राजवटीचे प्रमुख मुद्दे:
  • आर्थिक शोषण: भारताच्या संपत्तीचा वापर करून ब्रिटिशांनी स्वतःची संपत्ती वाढवली
  • सामाजिक सुधारणा: इंग्रजी शिक्षणाचा प्रसार, सतीप्रथेचा नाश आणि थगीचा नाश
  • राजकीय दाब: भारतीय स्वातंत्र्य चळवळींचा दाब
• ह्या राजवटीचा परिणाम म्हणजे भारतीय उद्योगांचा ऱ्हास, संपत्तीचा नाश आणि सांस्कृतिक ओळख गमावणे

अर्थव्यवस्थेचा विकास

• भारताची अर्थव्यवस्था मुख्यतः शेतीवर अवलंबून होती
• ब्रिटिश राजवटीमुळे:
  • उद्योगांचा ऱ्हास: भारतीय उद्योगांचा नाश
  • संपत्तीचा नाश: भारताच्या संपत्तीचा वापर करून ब्रिटिशांनी स्वतःची संपत्ती वाढवली
• स्वातंत्र्यानंतर अर्थव्यवस्थेचा विकास:
  • पाचवर्षीय योजना: भारत सरकारने उद्योगीकरण आणि आधुनिकतेच्या प्रसारासाठी सुरू केलेल्या योजना
  • हरण रेवोल्युशन: आधुनिक कृषी. तंत्रज्ञानाचा प्रसार
  • उदारीकरण आणि वैश्विकीकरण: १९९० च्या दशकातील आर्थिक सुधारणा, भारतीय अर्थव्यवस्थेला वैश्विक व्यापार आणि गुंतवणूकीसाठी खुले करून दिले

सामाजिक सुधारणा चळवळी

• प्रमुख चळवळी:
  • ब्रह्मो समाज (१८२८): राजा राम मोहन रॉय यांनी स्थापन केली, सामाजिक आणि धार्मिक सुधारणेचा पुरस्कार केला
  • आर्य समाज (१८७५): स्वामी दयानंद सरस्वती यांनी स्थापन केली, हिंदू सुधारणा आणि शिक्षणाचा पुरस्कार केला
  • दलित सुधारणा चळवळ: अवर्णाना विरुद्धच्या सुधारणेचा पुरस्कार केला
• प्रमुख मुद्दे:
  • शिक्षण: पश्चिमी शिक्षणाचा प्रसार, सामाजिक आणि आर्थिक समता प्राप्त करण्यासाठी मदत केली
  • स्त्री सुधारणा: स्त्रियांच्या हक्कांचा पुरस्कार केला, शिक्षण आणि संपत्ती मालकीचा हक्क मिळवून दिला
  • जात पातभेद नाश: जात पातभेदाचा नाश, सामाजिक समता प्राप्त करण्यासाठी प्रयत्न केला

वास्को द गामा आणि युरोपियन स亜ﾐ

• वास्को द गामा हा पोर्तुगीज स亜ﾐ होता ज्याने भारताला युरोपशी जोडले.
• १४९८ मध्ये त्याने भारताला भेट दिली.
• त्याच्या मिशनने जगातील आत्मा का निर्माण केले.

इतिहासाचे टप्पे

• लॉर्ड स्थलने १४६९ मध्ये अमेरिकेचा शोध लावला.
• अमेरिका ही इंग्लंडची वसाहत होती.
• १७७६ मध्ये अमेरिकेने स्वतंत्र्याची घोषणा केली.

ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी

• ब्रिटिश संसदने ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी स्थापन केली होती.
• कंपनीने भारतातील व्यापार करीत होती.
• ती कंपनी ही इंग्लंडमधील प्रमुख कंपनी होती.

ऑस्ट्रेलिया आणि न्यू झीलंड

• ऑस्ट्रेलिया आणि न्यू झीलंड ही दोन स्वतंत्र देश आहेत.
• ऑस्ट्रेलियाने न्यू झीलंडला प्रखंड अध्यक्ष नियुक्त केला होता.
• दोन्ही देशांनी स्वतंत्र्याची घोषणा केली होती.