Lufta e Parë Botërore: Shkaqet dhe Fillimi

Shkaqet, Preteksti dhe Fillimi i Luftës së Parë Botërore (1914-1918)

• Europa ishte e ndarë në dy blloqe ushtarake: Antanta (Britania e Madhe, Franca dhe Rusia) dhe Blloku Qendror (Gjermania, Austro-Hungaria dhe Italia).
• Blloqet ushtarake synonin të krijonin hegjemoninë e tyre në Europë dhe në botë, duke shkaktuar Luftën e Parë Botërore.
• Vrasja e Franc Ferdinandit shërbeu si pretekst për fillimin e luftës.
• Lufta I Botërore u zhvillua në vitet 1914-1918.
• Shkaqet kryesore ishin përplasjet e interesave dhe rivaliteti midis Bllokut Qendror dhe Antantës (Aleanca e Përzemërt).
• Secili bllok kërkonte të shtrinte ndikimin në zonat kryesore të Europës, si Ballkani, territoret polake, kufiri franko-gjerman dhe kufiri verilindor i Italisë.
• Rusia pretendonte të ishte mbrojtëse e shteteve sllave në Ballkan, ndërsa Austro-Hungaria dhe Italia dëshironin të zgjeronin ndikimin në Ballkanin Perëndimor.
• Për territoret polake përplaseshin interesat ruso-gjermanë.
• Franca synonte të merrte krahinat e Alsasës e Lorenës nga Gjermania.
• Italia kërkonte të bashkonte territoret me popullsi italiano-gjermane nga Austro-Hungaria.
• Anglia përpiqej të ruante hegjemoninë në det, ndërsa Gjermania po forcohej ushtarakisht.
• Serbia synonte bashkimin e sllavëve të Ballkanit.
• Lëvizjet për pavarësi në Perandorinë Osmane dhe Austro-Hungareze thellonin rivalitetin.
• Gjermania, si shteti më i fuqishëm ushtarakisht, rriti pretendimet.
• Shkaqet kryesore çuan në acarimin dhe shpërthimin e luftës, duke pasur nevojë vetëm për një pretekst.
• Shtetet kishin filluar të përgatiteshin për luftë, duke rritur ushtritë dhe flotat detare.
• Militarizimi mori hov, me Gjermaninë dhe Francën në krye.
• Propagandat bindnin popullin se përgatitjet ishin për liri dhe mbrojtje, duke nxitur nacionalizmin.
• Më 28 qershor 1914, Franc Ferdinand u vra në Sarajevë, duke shërbyer si pretekst për luftë.
• Austria fajësoi Serbinë dhe i dërgoi ultimatum me kërkesa të rënda.
• Më 28 korrik 1914, Austria i shpalli luftë Serbisë.
• Gjermania i shpalli luftë Rusisë e Francës, ndërsa Anglia dhe Japonia kundër Gjermanisë.
• Perandoria Osmane dhe Bullgaria u radhitën me Bllokun Qendror, ndërsa Rumania me Antantën.
• Lufta filloi në Ballkan dhe mori shtrirje botërore.
• Lufta e viteve 1914-1918 u quajt Lufta e Parë Botërore ose Lufta e Madhe, duke përfshirë thuajse të gjithë botën.

Zhvillimi i Luftës dhe Përfundimi i Saj (1914-1918)

• Gjermania kishte planin e "luftës rrufe", por dështoi në Betejën e Marnës.
• Traktati i Fshehtë i Londrës e tërhoqi Italinë në luftë me Antantën.
• Gjatë vitit 1916 betejat kryesore u zhvilluan në Verdun e Somë.
• Rusia doli nga lufta në vitin 1917.
• SHBA-ja hyri në luftë në vitin 1917, duke i dhënë epërsi Antantës.
• Armëpushimi me Gjermaninë më 11 nëntor 1918 shënoi fundin e luftës.
• Plani gjerman mbështetej në lëvizje të shpejtë ushtrie dhe sulm të befasishëm.
• Ushtria gjermane hyri në territoret neutrale të Belgjikës për të goditur Francën nga kufiri franko-belg.
• Qëndresa e popullit belg frenoi ushtrinë gjermane.
• Francezët krijuan vijë fronti të fortifikuar afër lumit Marna.
• Beteja e Marnës detyroi gjermanët të ndërpresin sulmin.
• Lufta sulmuese gjermane u kthye në luftë pozicionale, që zgjati dhe shkaktoi viktima.
• Në luftë morën pjesë mbi 65 milionë veta
• Veprimet në Frontin Lindor ishin të kufizuara.
• Luzitania, anije angleze, u fundos nga nëndetëset gjermane, duke ndikuar në hyrjen e SHBA-së në luftë.
• Italia shpalli neutralitetin dhe më vonë hyri në luftë me Antantën, duke iu premtuar territore.
• Vrasja e Franc Ferdinandit: Princ trashëgimtar i Perandorisë Austro-Hungareze
• Fronti Jugor ose Austro-Italian u krijua.
• Betejat kryesore ishin Beteja e Verdunit dhe ajo mbi lumin Soma.
• Bllokada detare e flotës angleze vështirësoi furnizimin e Bllokut Qendror.
• Gjermanët përdorën nëndetëset për të çarë bllokadën.
• Revolucioni në Rusi dhe hyrja në luftë e SHBA-së ndodhën në vitin 1917.
• Qeveria bolshevike në Rusi bëri paqe me Bllokun Qendror.
• Presidenti Uillson e SHBA-së hyri në luftë me Antantën.
• Në korrik 1918, ushtritë anglo-franko-amerikane detyruan gjermanët të tërhiqeshin.
• Austro-Hungaria nënshkroi armëpushimin dhe u shpërbë.
• Perandori gjerman la fronin dhe u shpall republika.
• Më 11 nëntor 1918, u nënshkrua armëpushimi.

Konferenca e Paqes dhe Krijimi i Lidhjes së Kombeve

• Pas Luftës, Konferenca e Paqes u mblodh në Paris, duke krijuar hartën e re të Europës dhe Lidhjen e Kombeve.
• Konferenca e Paqes, dy qëndrime në gjirin e saj
• Lufta I Botërore përfundoi me fitoren e shteteve të Antantës dhe të aleatëve të saj.
• Shtetet humbëse: Blloku Qendror (Gjermania, Austro-Hungaria) dhe aleatët e tij, Bullgaria e Turqia, u vlerësuan si fajtorë që shkaktuan Luftën, e cila i solli dëme të mëdha njerëzimit.
• Më 18 janar 1919, në Versajë, afër Parisit, u mblodh Konferenca e Paqes, me përfaqësuesit e vendeve fituese, ku rolin kryesor e luanin katër shtetet e mëdha: SHBA-ja, Anglia, Franca, e Italia (e shkëputur nga Blloku Qendror që në vitin 1915).
• Në konferencë SHBA-ja dhe shtetet europiane u shfaqën me dy qëndrime.
• Presidenti i SHBA-së, Udro Uillsoni, paraqiti një program prej 14 pikash për vendosjen e paqes në botë. Programi ndër të tjera kërkonte: një sistemim të ri të botës në mënyrë paqësore e demokratike; krijimin e një bote të re e të çarmatosur, ku të sundonte paqja, liria, mirëkuptimi, ku të respektoheshin të drejtat e kombeve për pavarësi, vetëvendosje dhe paprekshmëri territoriale, si për vendet e mëdha dhe për ato të vogla.
• Vendimet e Konferencës ishin nënshkrimi i traktateve të paqes me Gjermaninë, Austro-Hungarinë dhe aleatët e tyre.
• U krijua harta e re e Europës, ku Gjermania humbi territore për Francën, Belgjikën, Danimarkën e Poloninë.
• Nga Austro-Hungaria, Italia mori pjesën verilindore, Rumania Transilvaninë, dhe Polonia territoret veriore.
• U shpërbë Perandoria Austro-Hungareze dhe u formuan katër shtete: Austria, Hungaria, Çekosllovakia dhe Jugosllavia.
• U shpall pavarësia e Polonisë, e cila u zgjerua nga territore të Austro-Hungarisë, Gjermanisë dhe Rusisë.
• Shtetet baltike (Estonia, Lituania, Letonia) dhe Finlanda fituan pavarësinë.
• Shtetet humbëse u detyruan të paguanin dëmshpërblime të mëdha, kryesisht Gjermania.
• Konferenca mori vendime të padrejta ndaj Shqipërisë, duke njohur kufijtë e 1913 dhe duke i dhënë fqinjëve territore të reja.
• U krijua Lidhja e Kombeve me qendër në Gjenevë, për të ruajtur paqen dhe për të zgjidhur mosmarrëveshjet.
• Organet e Lidhjes së Kombeve ishin Asambleja e Përgjithshme dhe Këshilli.
• Lidhja e Kombeve nuk mundi të krijonte paqe të qëndrueshme, pasi nuk morën pjesë Gjermania, Rusia dhe SHBA-ja.

Pasojat e Luftës së Parë Botërore

• Lufta e Parë Botërore, duke shkaktuar dëme të mëdha dhe viktima.
• Mbi 8 milionë të vrarë dhe mbi 21 milionë të plagosur.
• U dëmtua ekonomia e vendeve ndërluftuese.
• Shkaktarët e Luftës, e bënë Europën të importonte prodhime ushqimore.
• Jeta u bë shumë e vështirë dhe kudo shpërtheu pakënaqësia.
• Pasojat e Luftës ishin të rënda, duke shkaktuar dëme të mëdha dhe viktima të shumta.
• Humbjet në njerëz qenë të mëdha, ku mbi 65 milionë morën pjesë dhe mbi 8 milionë vdiqën.
• Miliona njerëz vdiqën nga mungesa e ushqimit dhe përhapja e sëmundjeve epidemike.
• U rrënuan qytete dhe u shkretuan territore të gjera bujqësore.
• Europa u shndërrua nga vend eksportues në vend importues.
• Ajo e humbi pozitën kryesore në tregun botëror.
• Vështirësia filloi të vërehet atëherë në çdo vend, u zhvilluan protesta dhe greva të shumta.