Geriatrie

Wernicke-Encefalopathie

• Een acute levensbedreigende situatie die verwardheid en loopstoornissen veroorzaakt.
• Wordt meestal veroorzaakt door een ernstig tekort aan thiamine (vitamine B1), vaak door overmatig alcoholgebruik of extreem ondergewicht.
• Behandeling omvat hoge doseringen thiamine.
• Als de diagnose gemist wordt, is er een grote kans op overlijden.
• Meer dan de helft van de patiënten ontwikkelt het Korsakov syndroom.

Oorzaken van een Delier

• Ontwenningsverschijnselen van alcohol, medicatie of drugs kunnen een delier veroorzaken.
• Infecties, zoals keel- of blaasontsteking, kunnen een delier veroorzaken.
• Koorts kan leiden tot een koortsdelirium, ook bekend als 'ijlen'.
• Zware operaties aan bijvoorbeeld het hart of longen, of een nieuwe heup kunnen een delier veroorzaken.
• Een terminale fase van aids of kanker kan een oorzaak zijn.
• Hersenbeschadiging, bijvoorbeeld door trauma, kan een delier veroorzaken.
• Diabetes Mellitus (suikerziekte) die niet goed onder controle is, kan een oorzaak zijn.
• Schildklieraandoeningen kunnen een delier veroorzaken.
• Trauma, zoals een gebroken heup, kan een delier veroorzaken.
• Uitdroging en verstopping kunnen een delier veroorzaken.
• Ouderen zijn over het algemeen vatbaarder voor een delier.
• Risicofactoren voor een delier zijn onder andere hoge leeftijd, lichamelijke ziekte, infectie met hoge koorts, geheugenstoornissen, slecht zien en het gebruik van meer dan vier medicijnen tegelijkertijd.
• Het gebruik van pijnstillers zoals morfine, medicijnen tegen allergie, plaspillen, medicijnen tegen de ziekte van Parkinson, medicijnen tegen hartritmestoornissen, corticosteroïden in hoge doseringen en psychofarmaca verhoogt het risico op een delier.

Symptomen van een Delier

• Kenmerkende symptomen zijn schommelingen in het bewustzijn, verward denken en desoriëntatie, waarbij men niet meer weet waar men is of welke datum het is.
• Vaak is het dag-nachtritme omgekeerd.
• Mensen met een delier zijn zich meestal niet bewust van hun verwardheid.
• Apathie kan optreden, waarbij iemand niet of abnormaal reageert op de omgeving, zich terugtrekt en stil is.
• Onrust en opwinding kunnen voorkomen, gepaard gaande met hallucinaties en waanideeën.
• Zowel apathie als onrust kunnen tegelijkertijd voorkomen, waarbij men zich overdag terugtrekt en 's avonds in paniek raakt.
• De symptomen zijn vaak het hevigst in de avond en nacht.

Korsakov

• Korsakov ontstaat als gevolg van langdurig en overmatig alcoholgebruik, gecombineerd met zelfverwaarlozing en ondervoeding.
• Langdurig vitamine B1-tekort is de oorzaak van Korsakov.
• Delen van de hersenen worden aangetast, wat leidt tot geheugenverlies.
• Patiënten verliezen vooral het vermogen om nieuwe dingen te leren, en het begrip van tijd wordt vaak gestoord.
• Het gedrag van de patiënt verandert en de patiënt kan niet meer voor zichzelf zorgen.
• Alcohol beschadigt het spijsverteringskanaal en de lever, waardoor voeding niet meer goed wordt opgenomen en opgeslagen.
• Men eet steeds minder naarmate men meer drinkt.
• Meestal is er sprake van een combinatie van zelfverwaarlozing en stoppen met eten.
• Alcohol remt de eetlust door de calorieën die het levert.

Syndroom van Korsakov Symptomen

• Korte termijn geheugen is verstoord.
• Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon komt voor.
• Faalangst, vermijdingsgedrag en agressie kunnen optreden.
• Confabuleren (het verzinnen van verhalen) is een symptoom.
• Decorumverlies (verlies van normen en waarden) is een symptoom.
• Sociale isolatie komt voor.
• Het syndroom van Korsakov is niet progressief; de situatie kan stabiliseren of verbeteren bij stoppen met drinken en verbetering van de voedingstoestand, maar genezing is niet mogelijk.
• Hersencellen herstellen niet en worden niet opnieuw aangemaakt.
• Naast aantasting van de hersenen zijn ook andere organen aangetast.
• Bij sommige patiënten blijft de zin naar drank bestaan, waardoor er altijd een terugvalrisico is zonder controle van buitenaf.
• Pas na 2 tot 4 jaar kan men de uiteindelijke toestand beoordelen.

Aanpak van Korsakov

• Terugvalpreventie van alcoholmisbruik is essentieel.
• Behandeling van bijkomende ziekten is belangrijk.
• Adequate voeding en vitaminesupplementen zijn noodzakelijk.
• Ondersteuning bij maatschappelijke problemen, zoals schuldsanering en herstel van familiebanden, is belangrijk.
• Behandeling met medicatie is niet mogelijk.
• Training van dagelijkse activiteiten, conditionering en gewoontevorming zijn onderdeel van de behandeling.
• Gedragstherapie (aanleren van gewenst gedrag en afleren van ongewenst gedrag) wordt toegepast.
• Verpleeghuis- of Korsakov-afdelingen in woonzorgcentra zijn geschikte woonomgevingen.
• Het is van belang korte zinnen gebruiken en gesloten vragen stellen.
• Concrete opdrachten en bekende keuzes worden gegeven. En de instructie moet op de juiste plaats, met het juiste materiaal, op de juiste tijd plaatsvinden, aansluitend bij het referentiekader uit het verleden.
• Er is behoefte aan een consequente en identieke benadering in vergelijkbare situaties.
• Er is behoefte aan regelmaat, regelmatig terugkerende instructies en herhaling op dezelfde wijze.
• Creativiteit en respect worden soms toegevoegd in de behandelklinieken.

De Hersenen, Geheugen & Dementie

• De hersenen bevatten miljarden neuronen of zenuwcellen die verbindingen maken.
• De hersenschors regelt cognitieve functies zoals informatieverwerking, gedrag, geheugen en aandacht.
• De hippocampus (in de slaapkwab) neemt nieuwe informatie op en geeft deze door, eerst naar het werkgeheugen en dan naar het permanente geheugen (inprentingsvermogen).
• Expliciet geheugen = bewuste geheugen: feiten, kennis, gebeurtenissen en ervaringen.
• Impliciet geheugen = onbewuste geheugen: vaardigheden, gewoonten en aangeleerde reacties.

Dementie en Stoornissen

• Bij dementie is het bewuste geheugen aangetast; cognitieve stoornissen zijn het eerst merkbaar in het bewuste geheugen.
• Het onbewuste/automatische geheugen blijft lang intact.
• Het opdiepen van informatie gaat minder snel en het verwerken van complexe cognitieve taken duurt langer.
• De hippocampus wordt aangetast, kleiner en functioneert minder goed; informatie komt in het werkgeheugen, maar niet in het langetermijngeheugen.
• Soms groeien gekrompen hersencellen weer of ontstaan er nieuwe verbindingen (neuroplasticiteit).
• Het verschil tussen vergeetachtigheid en dementie is dat iemand met vergeetachtigheid wel weet dat hij iemand kent, maar niet direct de naam; iemand met dementie weet niet eens dat hij boodschappen gedaan heeft.
• Dementie/dementiesyndroom wordt gekenmerkt door geleidelijk verlies van vaardigheden, geheugenverlies, oriëntatieverlies, denkproblemen en gedragsveranderingen.
• Bij geheugenstoornissen kan de zorgvrager steeds minder nieuwe informatie opslaan en heeft moeite met het ophalen van opgeslagen informatie.

Ziektebeelden

• Afasie/taalstoornis: stoornis in het begrijpen en gebruiken van taal; moeilijk om woorden te vinden of emoties te herkennen.
• Apraxie: onvermogen om doelbewuste handelingen uit te voeren, ondanks dat de afzonderlijke bewegingen wel lukken.
• Agnosie: onvermogen om objecten en geluiden te herkennen, ondanks intacte sensorische functies.
• Stoornis in uitvoerende functies: beperkingen in abstract denken, waardoor rekenen, logisch nadenken, plannen en doelgericht handelen niet meer lukt.
• MCI (Mild Cognitive Impairment) betekent milde cognitieve achteruitgang, groter dan bij de leeftijd passend, maar nog geen dementie.
• Dementie is een verzamelnaam voor niet-aangeboren hersenletsel met geestelijke achteruitgang en is geen normaal ouderdomsverschijnsel, maar een psycho-organische stoornis.

Stadia van Dementie

• Stadium 1 (bedreigde ik): beginnende dementie, weinig merkbaar, maar achteraf wel.
• Stadium 2 (verdwaalde ik): matig ernstige dementie, vergeetachtigheid, onzekerheid, geen controle meer, besef van achteruitgang, heden en verleden worden door elkaar gehaald.
• Stadium 3 (verborgen ik): ernstige dementie, desoriëntatie in tijd, plaats en persoon, afhankelijk van anderen bij ADL en dagbesteding, leeft steeds meer in het verleden, moeite zich verbaal te uiten.
• Stadium 4 (verzonken ik): ernstige dementie, problemen met taal, bewegen, afhankelijk, beperkte interactie met de omgeving, spreekt nauwelijks.
• Persevereren: vastzitten in gedrag, onderwerp of emotie; voortdurend dezelfde vragen, opmerkingen of verhalen herhalen.
• Confabuleren: de zorgvrager verzint dingen om te verhullen dat hij iets niet meer weet.
• Verzamelzucht: dwangmatig verzamelen van voorwerpen om controle te houden over de omgeving
• Achterdocht: groot gevoel van onveiligheid en wantrouwen.
• Decorumverlies: verlies van normen en waarden.

PDL

• PDL (Passiviteiten Dagelijks Leven) is belevingsgerichte zorg voor mensen met grote zorgafhankelijkheid.
• Belangrijke principes van PDL-zorg:
  • Acceptatie van passiviteit en zelfzorgtekort
  • Verkennen van mogelijkheden
  • Aanleren van paramedische vaardigheden
  • Haptonomisch contact
  • Multidisciplinaire werkwijze
  • Paramedische beroepen zoals fysiotherapie, ergotherapie, logopedie en haptotherapie.
  • Methoden en vaardigheden om cliënten te begeleiden bij hun beweegpatronen.
  • Technieken om het lichaam te ontspannen, zoals bij een spastisch beweegpatroon.
  • Haptonomisch contact om te voelen en aan te raken.
  • Vermindering van psychofarmaca.

Belangrijkste punten omtrent een Delier

• Een delier is een plotselinge toestand met schommelingen in het bewustzijn en verwardheid, als reactie op een medische of lichamelijke oorzaak.
• Kenmerkend zijn wisselingen in bewustzijn en verward denken.
• Een bewustzijnsdaling kan gepaard gaan met desoriëntatie: niet meer weten wie je bent, hoe laat het is, of waar je bent.
• Vaak ontstaat onrust en angst, soms hallucinaties en waanideeën.
• Naast onrust en opwinding kan een delier zich ook presenteren met apathie, dit wordt een 'stil delier' genoemd.