Лингвистика

Лингвистика

• Лингвистика латын тілінен шыққан сөз.
• Тіл білімінің зерттеу нысаны адамзаттың сөйлеу тілі.
• Тіл білімі 3 бөліктен тұрады (шығу тегі мен тарихы, табиғи тіл және ареалдық лингвистика).
• Тіл ғылымы ретінде ХХ ғасырдың басында толық қалыптасты.
• Тіл мен сөйлеудің айырмашылығын алғашқы зерттегендер Фердинанд де Соссюр және Шарль Балли.
• Тіл тірі организм сияқты құбылыс деп Август Шлейхер айтқан.
• Ахмет Байтұрсынов «Тіл – адамның адамдық белгісінің зоры, жұмсайтын қаруының бірі» деп жазған.
• Табиғи тіл — адамдар қарым-қатынас үшін табиғи жолмен дамыған, дыбыстық негізіне құрылған тіл.
• Ареалдық лингвистика белгілі бір диалектінің таралу шегін анықтайды.
• Тіл білімі философиямен методология тұрғысынан байланысады.
• Марк тілді қондырмалы құбылыстар қатарына жатқызды.
• Вильгельм фон Гумбольдт тіл мен ойлауды тең деп санаған.
• Метафора, метонимия және синекдоха — сөз мағынасын ауыстыру тәсілдері.
• Сөздік анықтамалары тілдер мен тіл тобының тарихын көрсетеді.
• Омонимдердің түрлері лексикалық және грамматикалық деп бөлінеді.
• Тіл мағынасын зерттейтін лексика саласы семантика деп аталады.
• В.В.Виноградов сөз мағынасын 3 типке бөлді.
• Лексикография тілдік сөздіктерді құру және жүйелеу.

Сөздіктер

• «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі» — 10 томдық.
• Ысқақов сөздіктің редакциясын басқарды.
• Сөздік мақаласы тіл құрылымы мен заңдылықтарын зерттейді.
• А.Құнанбаев шығармаларының сөздігі 1968 жылы жарық көрді.
• Бір сөз табына жататын омонимдер лексикалық категорияға жатады.
• Түркі тілдерінің ішінде ең күшті үндестік — қазақ тіліндегі ерін үндестігі.
• Ең ірі фонетикалық бірлігі — сөйлем.
• Префиксация — сөзге алдынан дыбыс қосу процесі.
• Редукция— сөздерді немесе дыбыстардың қысқаруы немесе жеңілдетілуі.
• Бір-біріне байланысқан сөз құрылымдары (сөйлемдер) түрлі тәсілдер арқылы бірігеді.
• Артикльдер қазақ және түркі тілдерінде жоқ.

Грамматика және фонетика

• Грамматика сөз құрылымын мен функциясын зерттейді.
• Нақты жақты сөйлемдер іс-әрекет пен жағдайды нақты көрсетеді.
• А.Байтұрсынұлы салалас құрмалас сөйлемнің 5 түрін көрсеткен.
• Семиотика белгі жүйелері мен мәндерін, семантика тіл мағына аспектілерін зерттейді.
• «Тіл әдебиеттің негізгі элементі» — М. Горький.
• Тіл «биологиялық организм» деген пікірді А. Шлейхер ұсынған.
• Лингвистика негізі — тіл.
• Грамматика морфологиялық жылысу мен сіңісу құбылыстарына себеп болады.
• Фонетика — дыбыстарды зерттейтін сала.
• Фонемалар — дыбыстық бірліктер.

Тіл білімінің ғылыми әдістері

• Диахрония — уақыт бойынша тілді зерттеу.
• Синхрония — белгілі бір кезеңдегі тілді зерттеу.
• Салыстырмалы-тарихи тіл білімі XVIII ғасырдың екінші жартысында қалыптасты.
• Тіл білімін жаратылыстану ғылымы ретінде қарастырған ғалымдар. А. Шлейхер.
• Вокал дыбыстары а, о, ә, е, ұ, ө.