Lenfoid Organlar ve Timüs Bezi

Lenfoid Organlar

• Lenfoid organlar şunlardır:
  • Timüs
  • Dalak
  • Tonsillalar (Bademcikler)
  • Appendix Vermiformis
  • PAYER Plakları
• Bademcikler 4 tanedir:
  • Tonsilla palatina
  • Tonsilla pharyngea (Tonsilla adenoidea)
  • Tonsilla tubaria (Gerlach bademciği)
  • Tonsilla lingualis

Timüs Bezi

• Üçüncü yutak kavsinin ventral çıkıntısından oluşur.
• 2-3 yaşına kadar büyümeye devam eder
• Bezin parankiması azalmaya başlar ve yerini yağ dokusuna bırakır
• İki simetrik lobdan oluşur ve bu loblar birbirlerine bağ dokusu ile bağlanmıştır
• Yukarıda gl. tiroidea aşağıda 4. kıkırdak kaburgaya kadar uzanır
• Boyunda hyoid altı kaslarının arkasında bulunur
• Göğüs boşluğunda mediastinum superiorun ön kısmında bulunur
• Ön tarafında sternum, 1.-4. kıkırdak kaburgalar ve akciğerin ön kenarları, arka tarafında trachea, arcus aortae, truncus brachiocephalicus, vv. brachio-cophalica, v. cava superior ve a. carotis communis bulunur.
• Göğüs boşluğunun boyuna yakın bölümlerinde yer alır
• Sağ-sol 2 lobu vardır
• Çocukluk döneminde en aktif haldedir
• Ergenliğe kadar 30-40 gram ağırlığa ulaşır
• Ergenlikten sonra kademeli olarak küçülerek atrofiye uğrar
• Olgunlaşmamış lenfositlerin T lenfositlerine dönüştüğü yerdir
• Timik hormonlar salgılar
• Dıştan timusu saran kapsül, içeriye doğru bölmeler (trabecula) gönderir
• İç yapısı - korteks ve medulla'dan oluşur
• Korteks yoğun miktarda lenfositler ile doludur.
• Medulla lenfosit sayısı azdır ve Hassal cisimcikleri içerir.
• Timüsün görevleri:
  • Endokrin bir bez olmasının yanı sıra lenfoid sistemin organlarından biridir.
  • Lenfosit üreterek özellikle çocukluk yaşlarında vücudun savunma mekanizmasında rol oynar.
  • Timüsten salgılanan hormonlar timosin, timik humoral hormon (THH) ve faktör timik serumdur (FTS). Bu hormonlar T lenfositleri ve bazı B lenfositlerinin gelişmesinde rol oynar.
  • Timüs hormonları ayrıca hipofizden salgılanan cinsiyet hormonlarının (LH, FSH) salınmasını baskılar.
• Korteks kapsülden lobların içine giren septumlar ile tabuluslara ayrılır. Lobuluslar içinde, retikulum hücrelerinin meydana getirdiği hücre ağı ve bunun arasını dolduran lenfositler bulunur.
• Hem korteks hem de medullada lenfoid doku ile kan damarları bulunur. Medullada epitel retikulum hücrelerinin ağı bulunur. Bu hücreler sıklaşıp bir araya toplanınca Hassal cisimcikleri oluşur.
• Timusta lenf follikülleri yoktur. Kan ve lenf damarlarından zengindir.
• Klinik anatomisi:
• Timik hipoplazi (Di George sendromu): Timüs bezlerinin hipoplazisi veya olmamasına bağlı olarak yeni doğanlarda tetani, düşük kulaklar, yüzde orta hat yarıkları, küçük çene, hipertelorizm ve kısa filtrum görülür. En başarılı tedavi kemik iliği naklidir.
• Timüs transplantasyonu: Ölü doğan bebeklerden elde edilen fetal timüs, lenfoid sistemin normal gelişmediği çocuklara nakledilebilir.
• Damarları:
  • Arterler: A. thoracica interna ve A. thyroidea inferior
  • Venler: V. brachiocephalica sinistra, V. thoracica interna ve V. thyroidea inferior
• Arkasında pericardium ve trachea bulunur.

Dalak (Lien; Spleen)

• Ağırlığı 150 gramdır, fakat içindeki kan miktarına göre 80-300 gram arasında değişebilir
• Boyutları 12 x 7 x 4 cm'dir
• İntrauterin hayatta ve yeni doğanda kan yapımında görevliyken, erişkinlerde bu özelliğini kaybeder
• Erişkinlerde eritrositlerin yıkım yeridir.
• Embriyonel hayatın 5. haftasında dorsal mesenter içerisinde mesodermde bir kalınlaşma ile ortaya çıkar.
• Midenin dönüşü sırasında dalak yer değiştirir ve regio hipochondrica sinistranın derinine yerleşir. Dorsal mesenterin, curvatura ventriculi major ile dalak arasında kalan bölümü lig. gastrosplenicum'u meydana getirir.
• Karın boşluğunda, diyaframın altında, regio hypochondrica sinistra'da, midenin arkasında, sol böbrek ve flexura coli sinsitra'nın üstünde bulunur. Ön ucu regio epigastricaya kadar uzanır.
• Vücudun en büyük lenfoid dokusudur.
• 9., 10. ve 11. kaburgaların yanında, diyaframın sol yarısının hemen altında bulunur
• Uzun ekseni 10. kaburganın seyrine uyar.
• Fizik muayene ile palpe edilemez.
• Önünde; mide, cardia, pancreas, flexura colli sinistra, sol böbrek, arkasında; sol pleura, sol akciğer, 9., 10. ve 11. kaburgalar ile komşudur
• Dalak, periton altında her yanından fibröz kapsül ile sarılıdır.
• Hilus bölgesinde kapsül daha da kalındır. Kapsülden derine doğru dallanıp anastomazlaşan uzantılar veya trabeküller çıkar.
• Bunlar hilus yakınında büyük damar dallarını içerir.
• Dalak parankiması esas itibarıyla kapsül ve trabeküllerin arasını dolduran retiküler bağ dokusudur.
• Beyaz pulpa: Retikulum hücrelerinin ve retikulum liflerinin meydana getirdiği ağ şeklindeki çatının aralıklarını çoğunlukla serbest lenfositlerin doldurduğu lenfoid dokudur. Bu doku arterler etrafında silindir şeklinde lenfatik bir kılıf yaparak uzanır ve arterlerin yolu boyunca yer yer yuvarlak veya ovoid kümeler
• Bağları (Ligamentleri): Hilum hariç, dalağın her tarafı periton ile örtülüdür. Periton, hilum'dan arkaya doğru giderek diaphragmaya, ön tarafa doğru ilerleyerek mideye atlar.
• Dalak ve diyafram arasında uzanan periton yapısına lig. phrenicosplenicum denir ve içerisinden a. ve v. splenica geçer.
• Böbrekle dalak arasındaki bağa lig. Splenorenale denir
• Dalak ve mide arasında oluşan periton yapısına lig. gastrosplenicum denir ve içerisinden a. gastricae breves ve a. gastroomentalis sinistra geçer.
• Damarları: a./v. Splenica (a./v. Lienalis)
• Yüzleri:
• Facies gastrica: Hilum splenicumun önünde midenin arka yüzü ile komşu olan çukur kısma denir
• Facies renalis: Hilum splenicum'un arkasında kalan ve sol böbrek ile komşu olan çukurluğa denir.
• Facies colica: Facies visceralis'in alt ucu flexura coli sinistra ile komşuluk yapar ve buraya denir.
• Kenarları:
• Margo superior (margo creneatus: margo anterior) Dalağın öne ve yukarı bakan kenarına denir
• Margo inferior (margo obtusus: margo posterior) Dalağın aşağıya ve arkaya bakan kenarına denir
• Ekstremiteler:
• Extremitas anterior, dalağın ön-alt kısmında bulunur ve flexura coli sinstra ile komşudur
• Extremitas posterior, dalağın arka üst kısmında bulunur
• Görevleri:
  • Koruyucu humoral antikorları yapar
  • B ve T lenfositleri ve plazma hücrelerinin yapımı ve maturasyonunu yapar
  • Lenfoid organdır; beyaz pulpa lenfositten zengin olan kısmıdır. B ve T lenfositler farklı yerleşim gösterir.
  • Organizmanın immun savunmasına katılır
  • Fetal hayatta eritrosit, granülosit ve trombositler yapar. Doğumdan sonra bu hemapoetik faaliyet durur.
  • Kan hücrelerinin yıkım yeridir ve antikorla kaplı veya bozuk yapıda olan kan hücrelerini ayırır
  • Kan hücrelerinin depolandığı organdır
  • Kana karışmış canlı ve cansız partikülleri temizler
• Klinik anatomisi:
• Konjestif splenomegali: Karaciğer sirozu, portal veya splenik ven trombozu sonucu oluşabilir
• Lenfo ve myeloproliferatif hastalıklar ve infeksiyöz-inflamatuar hastalıklar da splenomegaliye yol açabilir
• Depo hastalıkları: Gaucher hastalığı bunlara örnektir
• Kronik-Konjenital hemolotik anemi
• Dalak kistleri
• Hiposplenizm: Dalağın atrofi olması durumudur
• Travmatik nedenlerle dalak yırtılması (trafik kazaları, düşmeler...)

Tonsillalar

• 4 tanedir: Tonsilla palatina, Tonsilla pharyngea (Tonsilla adenoidea), Tonsilla tubaria (Gerlach bademciği), Tonsilla lingualis
• Lenfoid bir organ olarak, ağız yoluyla alınan zararlı bakteri ve mikropları öldürerek boğazın jandarması gibi görev yaparlar.

Tonsilla Palatina (Damak Bademciği)

• Boğazın her iki yanında, arcus palatoglossus ile arcus palato pharyngeus arasında oluşan fossa tonsillaris'de bulunurlar.
• Çocuklardaki bademcikler, erişkinlerdekinden daha büyüktür.
• Şekil ve büyüklük kişiden kişiye değişir.
• Mukoza ile kaplı olan her tonsilin iç yan yüzü cavitas pharyngise doğru çıkıntı yapar. Yüzeyinde cryptae tonsillares'in oluşmasına yol açan çok sayıda delikler vardır.
• Dış yanında m. constrictor pharyngis superior ve m. styloglossus bulunur ve a. facialis kıvrımı bulunur.
• A. carotis interna, tonsilla palatinanın 2,5 cm kadar arkasında ve dış yanındadır.
• Lenfoid yapıdaki tonsilla palatinanın mukozasının altında kümelenmiş follicul denilen lenf nodülleri bulunur.
• Akut iltihabında tonsillit denilen klinik durum oluşur. Başlangıçta yüksek ateş, titreme nöbetleri, yutma güçlüğü, kulak bölgesine yayılan batıcı ağrı, ağzın açılmasında ağrı, konuşmanın değişmesi, submandibular bezlerde şişlik görülür.
• Tonsillektomi, bademciklerin cerrahi olarak alınması ameliyatıdır.
• Komşuluklarının cerrahi ilişkisi: Tonsillektomide A. facialis, a. carotis interna ve v. platina externa ile yakın komşulukları önemlidir.
• Peritonsiller abse: Tonsilla palatinadaki enfeksiyonun kapsülü aşarak dışındaki gerçek bağ dokusuna ulaşması sonucu oluşur.

Tonsilla Pharyngea (Tonsilla Adenoidea)

• Pars nasalis pharyngisin arka duvarında, submukozada bulunan lenfoid dokudur.
• 14-15 yaşına kadar yavaş yavaş büyüyen bu yapı, daha sonra küçülerek 25 yaşında küçük kitle olarak görülür.
• Farinksin nasal bölümünün tavanındaki epitelin altında bulunan lenfoid dokulardan oluşmaktadır.
• Lenf dokusunun genellikle enfeksiyonuna bağlı olarak hipertrofiye uğraması sonucu adenoid denilen büyümelere yol açar. Enfekte olan lenfoid doku ile auditiva'nın yakın komşuluk içerisinde bulunmaları sağırlık ya da tekrarlayan ortakulak iltihaplarına yol açabilir.
• Tonsilla pharyngeanın büyümesi sonucu, burnun arka kısmında tıkanıklığa, dolayısıyla gece horlamalara ve ağızdan nefes almalara neden olur.
• Çocuklarda iştahsızlık, ses kısıklığı, konsantrasyon zayıflığı, büyüme ve gelişme geriliği görülebilir.

Tonsilla Tubaria (Gerlach Bademciği)

• Pars nasalis pharyngiste östaki borusunun tuba auditiva deliğinin etrafında bulunur.
• Östaki borusunun kıkırdağının arka tarafta belirgin olan kabartıya torus tubarius denilir
• Torus tubariusu örten mukozada bulunan lenf folliküllerine tonsilla tubaria denilir.

Tonsilla Lingualis

• Dilin, sulcus terminalisinin arkasında kalan ve arkaya bakan 1/3'lük pars posteriorda mukozanın altında çok sayıda müköz bez ve lenf follikülleri bulunur. Bu lenf folliküllerinin tümüne tonsilla lingualis denilir.

Waldeyer Lenfatik Halkası

• Solunum ve sindirim sistemlerinin başlangıç bölümlerini çevreleyen ve vücut savunmasında görev alan lenfatiklere waldeyer'in lenfatik halkası denilir.
• Bunlar boğazı çevreleyen lenfatik halkadır; boğazda yan taraflarda tonsilla palatina, tonsilla tabaria ve tonsilla pharyngea, aşağıda tonsilla lingualis bulunur.
• Tonsillalar lenf damarlarına sahip değildir ve lenf sıvısını filtrelemez; stratejik öneme sahip sistemleri mikroorganizmalardan korur.

Appendix Vermiformis

• Regio inguinalis dextrada ileumun caecumla birleştiği yerin 2 cm aşağısında, caecumun medial duvarından çıkar.
• Pozisyonu çok varyasyon gösteren bir organdır.
• Appendix vermiformis'in caecuma tutunduğu yer, spina iliaca anterior superioru göbeğe birleştiren hattın 1/3 dış ve 1/3 orta bölümlerinin birleştiği noktaya denk gelir. Klinikte buraya Mc Burney noktası denilmektedir.
• Uzunluğu 2-20 cm aralığındadır ve çocuklarda daha uzundur.
• Mesoapendix vermiformis aracılığı ile ileumun mezenteriumunun alt kısmına tutunur.
• Lümeni dardır ve caecum lümeni ile birleşir. Ostium appendicis vermiformis denilen bağlantı deliğinin ağzında bazen yarım ay şeklinde mukozadan yapılmış kapak bulunur.
• Ucu m. psoas ve m. obturatorius internus, rectum ve mesane ile komşudur; özellikle iltihaplı durumlarda bu organlarla ilgili olarak sağ uyluk hareketlerinde ağrı ve kısıtlılık, hematüri, diyare veya kabızlık gibi semptomlar görülebilir.
• Akut apandisit: Her 100 kişiden 6-7'si yakalanır ve genelde 10-20 yaş arasında görülür. Lümenin tıkanması sonucu distaldeki sekresyonun bakteriyel kontaminasyona uğraması sonucu gelişir. Sebebi %60 lenf folliküllerinin hiperplazisidir.
• Nadiren meyve çekirdekleri, yabancı cisimler, çekum kanserleri, meme kanserlerinin metastazları veya bağırsak parazitlerinin lümeni tıkaması sonucu da oluşabilir. Akut apandisitin tedavisi organın rezeksiyonu ile yapılır.
• Apendiks lenfoid organdır; submukoza tabakasında yabancı ve zararlı maddeleri yok eden aktif lenfosit hücrelerinin bulunduğu lenfoid folliküller yer alır.
• Ameliyatta tenya libera, mesocolica, omentalis olmak üzere üç kolon tenyası takip edilerek bulunur zira bunlar çekumda apendiks ile birleşir. Bazen appendeektomi ameliyatlarında omentalis yanlışlıkla appendix sanılarak alınır.

Payer Plakları

• Folliculi lymphatici aggregati (Tonsilla intestinalis=Payer plakları) olarak bilinir.
• Jejenumun alt yarısında küçük kümeler şeklinde başlar ve aşağıya doğru indikçe daha büyük kümeler oluşturur.
• İleumun son kısımlarında ise boyları 8-12 cm olan uzun plaklar (payer plakları) oluşturulur.
• Bunlar, lenf folliküllerinin bir araya gelerek meydana getirdiği oval veya sirküler yapılardır.
• Her bir payer plağında 10-200 adet lenf follikülü bulunur.
• İnce bağırsakta uzunlamasına ve mesenteriumun tutunduğu yerin karşı duvarında yer alırlar ve üzerlerinde villus intestinalis bulunmaz.