Lektur Notes sa Filipino: Wika at Kalikasan

Wika, Kahulugan, Katangian at Kalikasan

• Ang wika ay isang sistematikong balangkas ng mga sinasalitang tunog na pinipili at isinasaayos sa paraang arbitraryo upang magamit ng mga taong may iisang kultura.
• Ang wika ay saplot ng kaisipan; gayunman, mas angkop marahil sabihing ang wika ay ang saplot-kalamnan, ang mismong katawan ng kasipan.

Katangian ng Wikang Filipino

• Pambansang lingua franca
• Pambansang wika at wikang opisyal
• Wika sa pagtuturo
• May dalang kahulugan- bawat salita sa isang wika ay may taglay na kahulugan
• May gramatikal estraktyur- may sinusunod na sistema sa pagbuo ng mga salita
• Namamatay- likas sa isang wika ang ekstinksyon o pagkawala nito dahil wala ng gumagamit
• Dayversifayd- iba-iba ang pagkagamit o pagbibigay konsepto ng mga tagapagsalita sa bawat salita

Kasaysayan ng Wikang Filipino

• 1897 - kinilala sa Unang Republika sa Malolos sa Saligang Batas ng Biak-na-Bato ang Tagalog bilang wikang pambansa at opisyal na wika sa kapuluan
• Panahon ng Amerikano - laganap ang wikang Ingles bilang opisyal na wika sa paaralan at komunikasyon
• 1936 - itinatag ang Surian ng Wikang Pambansa (SWP)
• 1937 - opisyal na nagkaroon ng wikang pambansa ang Pilipinas at tinatawag itong Wikang Pambansang Batay sa Tagalog
• 1959 - nagpalabas ng kautusan ang Kalihim ng Kagawaran ng Edukasyon na tawaging Wikang Pilipino ang wikang pambansa
• 1973 - ipinakilala ang konsepto ng pambansang wika na Filipino
• 1987 - ang kasalukuyang 1987 Konstitusyon ay nagtalaga ng isang probisyong pangwika na Wikang Filipino ang maging wikang pambansa

Antas ng Wika

• A. Pormal - salitang istandard dahil kinikilala, tinatanggap at ginagamit ng higit na nakararami lalo na ng mga nakapag-aral ng wika
• B. Impormal - bokabularyong dayalektal. Gamitin ang mga ito sa mga partikular na pook o lalawigan lamang
• C. Lalawiganin - bokabularyong dayalektal. Mga salitang ginagamit sa mga partikular na pook o lalawigan
• D. Balbal - mga salitang ginagamit sa mga pangkat-pangkat

Mga Teorya ng Pinagmulan ng Wika

• Tore ng Babel - ayon sa istorya ng Bibliya, iisa lang ang wika noong unang panahon
• Bow-wow - ayon sa teoryang ito, maaaring ang wika raw ng tao ay mula sa panggagaya sa mga tunog ng kalikasan
• Ding-dong - katulad ng teoryang bow-bow, nagkaroon daw ng wika ang tao, ayon sa teoryang ito, sa pamamagitan ng mga tunog na nalilikha ng mga bagay-bagay sa paligid
• Yo-he-ho - pinaniniwalaan ng linggwistang si A.S. Diamond (sa Berel, 2003) na ang tao ay natutong magsalita bunga diumano ng kanyang pwersang pisikal
• And many more...

Mga Layunin ng Wika

• 1. Pagpapahayag - upang ipahayag ng mga ideya, damdamin, at kaisipan
• 2. Paglilibang - upang malibang o aliwin ang sarili
• 3. Paggamot - matulungan ng tagapakinig ang madamayan o makisimpatiya sa pamamagitan ng pakikinig sa hinaing o suliranin ng nagsasalita
• 4. Kritikal - gumamit ng pagbubuo ng hinuha upang makabuo ng ganap na pag-aanalisa o pagsusuri sa paksang narinig
• 5. Pakikinig - isang aktibong proseso ng pagtanggap ng mensahe sa pamamagitan ng sensoring pandinigat pag-iisip### Ang Proseso ng Pakikinig
• Ang pakikinig ay isang mabilis at mabisang paraan ng pagkuha ng impormasyon kaysa sa tuwirang pagbabasa.
• 45% ng impormasyon ay nakukuha sa pamamagitan ng pakikinig, 30% sa pagsasalita, 16% sa pagbabasa, at 9% sa pagsulat.

Mga Elementong Nakaiimpluwensiya sa Pakikinig

• Edad o gulang: Ang mga bata ay hindi masyadong interesado sa habang-haba na pahayag, samantalang ang mga matatanda ay hindi rin mabuti ang kanilang pakikinig dahil sa kanilang mga nararamdamang kundisyon sa katawan.
• Oras: Ang oras ng pakikinig ay may impluwensiya sa pag-unawa ng mensahe.
• Kasarian: Ang mga lalaki at babae ay may iba't-ibang interes sa pakikinig.
• Tsanel: Ang mga instrumentong ginagamit sa pakikinig ay nakatutulong sa pag-unawa ng mensahe.
• Kultura: Ang mga tao ay may iba't-ibang kultura na nakaiimpluwensiya sa pakikinig.
• Konsepto sa sarili: Ang tagapakinig ay may katalinuhang taglay na maari niyang gamitin sa pagkontra o pagsang-ayon sa sinasabi ng tagapagsalita.
• Lugar: Ang lugar ng pakikinig ay may epekto sa level ng pakikinig ng mga tao.

Mga Uri ng Tagapakinig

• Eager Beaver: Siya ang tagapakinig na nagtatanong agad sa mga sinasabi ng tagapagsalita.
• Sleeper: Siya ang tipo ng tagapakinig na nauupo sa isang tahimik na sulok ng silid.
• Tiger: Siya ang tagapakinig na laging handang magbigay ng reaksyon sa anumang sasabihin ng tagapagsalita.
• Bewildered: Siya ang tagapakinig na kahit na anong pilit ay walang maiintindihan sa naririnig.
• Frowner: Siya ang tipo ng tagapakinig na wari bang lagi na lang may tanong at pagdududa.
• Relaxed: Siya ang tagapakinig na walang interes sa pakikinig.

Ang Pagbasa

• Ang pagbasa ay interpretasyon ng mga nakalimbag na simbolo ng kaisipan.
• Ang pagbabasa ay pagtanggap ng mga mensahe sa pamamagitan ng pagtugon ng damdamin at kaisipan sa mga titik at simbolong nakalimbag sa pahina.

Proseso ng Pagbasa

• Persepsyon: Kinikilala sa hakbang na ito ang mga simbolong nakalimbag.
• Komprehensyon: Inuunawa ang mga kaisipang inihahatid ng mga nakalimbag na simbolo.
• Integrasyon: Pag-uugnay-ugnay ng mga bago at nagdaang karanasan sa pagbibigay-kahulugan sa teksto.

Mga Teorya ng Pagbasa

• Teoryang Iskema: Nagpapaliwanag na ang lahat ng ating kaalaman tungkol sa mga bagay-bagay ay napapangkat sa dalawa: ayon sa dating kaalaman at karanasan na nagsisilbing saligan ng kaalaman ng mambabasa.
• Teoryang Bottom-up: Tradisyunal na pananaw sa pagbasa na bunga ng impluwensiya ng teoryang behaviorist na binibigyang-pokus ang pagbabasa.
• Teoryang Top-down: Tinatawag ding inside-out o conceptually-driven sa dahilang ang kahulugan o impormasyon ay nagsisimula sa mambabasa patungo sa teksto.

Mga Paraan ng Pagbasa

• SCANNING: Pagbasa nang mabilisan.
• SKIMMING: Pagbasa ng pasaklaw upang makuha ang pangkalahatang ideya o impresyon.
• PREVIEWING: Pagbasa na hindi agad nakatuon ang pansin sa nilalaman ng akdang babasahin.
• KASWAL: Pagbasa ng pansamantala.
• PAGBASANG PANG-IMPORMASYON: Ang layunin ng pagbasang ito ay upang kumalap ng mahahalagang impormasyon.
• MATIIM NA PAGBASA: Nangangailangan ito ng maingat na pagbasa para matugunan ang pangangailangan sa pananaliksik.
• MULING PAGBASA: Isinasagawa ang muling pagbasa upang makabuo ng pag-unawa sa kabuuang diwa ng materyal na binasa.
• PAGTATALA: Pagbabasa na may kasamang pagtatala ng mahahalagang impormasyon upang ito ay madaling maunawaan.### Mga Konsepto sa Wika
• Ang wika ay may dalawang uri: berbal at di-berbal
• Ang berbal ay ang paggamit ng salita at pangungusap sa komunikasyon
• Ang di-berbal ay ang mga komunikasyong hindi ginagamitan ng salita, tulad ng mga kilos, ekspresyon, at galaw

Mga Uri ng Teksto

• Tekstong Eksposisyon/Ekspositori: naglalarawan ng mga ideya at mga konsepto
• Tekstong Narativ/Naratibo: nagsasalaysay ng mga pangyayari
• Tekstong Deskriptiv/Deskriptibo: naglalarawan ng mga katangian ng tao, bagay, o lugar
• Tekstong Argyumenteytiv/Argumentatibo: naglalahad ng proposisyon upang makahikayat at mak.convins

Panonood

• Kaswal o Panlibangang Panonood: panonood upang maaliw o nanonood lamang
• Diskriminatibong Panonood: panonood upang negatibong mahusgahan ang kapwa o prejusyo
• Malalim at makabuluhan ang ginagawang pagsusuri/pagaanalisa sa nakita o napanood
• Emosyonal at Sikolohikal na Proseso: ginagamit ng tao ang sarili niyang pag-iisip at paghuhusga sa pagbibigay ng kahulugan sa nakita o napanood

Teorya ng Diskurso

• Etnometodolohiya: pag-oobserba sa mga gawaing pantao
• Speech Act: ang pagtanggap ng tagapakinig sa sinasalita o akto ng pagsasalita
• Teorya ng Akomodasyon: pagbabago ng paraan ng salita ng tao upang umayon o di-umayon sa paraan ng pagsasalita ng kausap

Wika at Komunikasyon

• Apat na Paraan ng Pagpapahayag:
  • Pagsasalaysay: sinusulat ang pagpapahayag gamit ang wika
  • Paglalarawan: inilahad ang pagpapahayag gamit ang mga larawan at iba pa
  • Paglalahad: inilahad ang pagpapahayag gamit ang mga simbol at iba pa
  • Di-Berbal: inilahad ang pagpapahayag gamit ang mga kilos, galaw, at iba pa

Pagpapalit ng Titik

• Pares Minimal: pares ng mga salita ito na magkaiba ang kahulugan at magkatulad ang kapaligiran maliban sa isang ponema
• Diptonggo: magkasunod na patinig at malapatinig sa loob ng isang pantig
• Klaster: magkasunod na katinig sa loob ng isang pantig

Morpolohiya

• Morpema: ang pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng kahulugan
• Ponema: ang pinakamaliit na tunog ng isang wika
• Pagbabagong Morpoponemiko: pagbabago ng ponema sa loob ng salita kapag nilalapian ng pang-, mang-, at iba pa
• Asimilasyon: pag-asimila ng morpema ng isa at kapag ganap na naasimila ay nawawala ang ponema

Sintaks

• Pangungusap: pinagsama-samang mga salita o lipon ng mga salita na nagpapahayag ng buong diwa
• Simuno: bahaging pinagtutuunan ng pansin sa pangungusap
• Panaguri: bahaging nagbibigay impormasyon sa paksa
• Ayon sa Gamit: ang pangungusap ay may apat na uri: payak, tamabalan, hugnay, at langkapan