Leksikon ng Filipino sa UPIS

Narito ang mga study notes mula sa teksto:

Panimula

• Isang proyektong saliksik ang isinagawa ng UPIS sa koordinasyon ng ORDP at Sentro ng Wikang Filipino ng U.P..
• Ang layunin ng proyekto ay pagyamanin ang kurikulum ng UPIS sa konteksto ng Palisi sa Wika ng U.P. at ng Programang Values Education ng UPIS.
• Lahat ng departamento, maliban sa CA English, ay nangako na bubuo ng sariling materyales na panturong nakasulat sa Filipino, o magsasalin sa Filipino ng mga kagamitang panturo na gawa na sa Ingles.

Pokus ng Papel

• Pagsusuri ng leksikon ng Filipino na ginagamit ng mga guro at estudyante ng UPIS ang pokus ng papel.
• Kasama sa pagsusuri ang nakasulat na pang-akademikong materyales, kagamitang panturo, opisyal na komunikasyon, dokumento ng eskuwelahan, at sulating impormal ng mga estudyante.
• Binibigyang-diin ang preperensiya sa panghihiram ng mga terminong banyaga at ang pagbuo/paggamit ng mga terminong ito sa estilong aangkop sa anyo at estrukturang Filipino.
• Nakabatay ang pagsusuri sa paniniwala na may "bagong bihis" ang pang-akademikong rehistro ng Filipino sa UPIS, ngunit nagtataglay pa rin ng anyong katutubo sa kulturang Pilipino na magagamit sa iba't ibang pang-akademya at pang-intelektuwal na layunin.

Pang-akademyang Register ng Filipino

• Dahil malawak ang pag-aaral, nilimitahan ang pamamaraan sa sumusunod na sistematikong hakbang:
  • Pumili ng dalawang materyales na panturo sa bawat pang-akademikong sabjek sa paraang random sampling.
  • Kumuha ng isang kagamitang pang-elementarya at isang panghay-iskul, maliban sa Health na pang-grado 6.
  • Pumili rin sa paraang random ng ilang memorandum ng principal sa Filipino.
  • Ginamit ang opisyal na kopya ng proyektong pananaliksik ng UPIS kaugnay ng pagbuo ng mga materyales na panturo sa Filipino, department report, tanong pantalakayan, evaluation form, at katitikan ng seminar –workshop.
  • Ginamit ang ilang nahiram na kopya ng iba't ibang impormal na sulatin mula grado 3 hanggang 10, kabilang ang mga sulat sa president ng Pilipinas, reaction paper, at sulat sa kaibigan.
  • Pag-aralan ang unang 600 salitang pangnilalaman (content words) na kakatawan sa bawat kagamitan.
  • Nagkaroon ng sampling na 1,200 salita para sa dalawang grado ng bawat sabjek, o 8,400 sa pitong sabjek kasama ang K-2.
  • Nakakuha ng sampling na 1,200 salita mula sa opisyal na komunikasyon at dokumento, at 2,200 mula sa sulatin ng estudyante.
  • Hindi ibinilang sa pinag-aralang leksikon ang mga salitang pangkayarian tulad ng pananda, preposisyon, transisyonal na mga salita, at pang-ugnay.
  • Ginawan ng tig-isang talahanayan ang mga salitang kabilang sa bawat uri ng materyales na napili.
  • Isinagawa ang frequency count ng mga salita sa ilalim ng anim na paraan ng panghihiram ng mga banyagang salita.
• Ang mga paraan ng panghihiram sa Ingles, Espanyol, at iba pang banyagang wika na tinukoy:
  • Ganap na hinihiram ang lahat ng element ng salita at walang pagbabago sa ispeling (e.g., chlorophyll, photosynthesis, pizza pie).
  • May parsiyal o buong pagbabagong ponolohikal upang maiangkop sa ponolohiya at dating ortograpiyang Tagalog (e.g., isport, kemistri, sarbey, kudeta).
  • May pagbabagong ponolohikal, ngunit ginagamitan din ng mga phoneme at grapheme ng alpabetong Filipino (e.g., sabjek, fotosintesis, register).
  • Panghihiram sa Espanyol at pang-aangkop ng salita sa bigkas-Espanyol ngunit pagbaybay sa Tagalog (e.g., gobyerno, komposisyon, alpabeto, ponolohiya).
  • Pagtutumbas/paggamit ng mga katutubong salita para sa mga katawagan, kabilang ang ilang salitang hiram sa Malay, Sanskrit, at Tsino (e.g., buyat, ugat, siyasat, buhay, lupa, sagana, aksaya, wasto, akala, ate, mami, pansit).
  • Paglikha ng mga bagong salita para sa isang konseptong hiram, o coining.
• Pagkatapos ng frequency count ay kinuha ang porsiyento ng total occurrence ng mga salita sa bawat paraan ng panghihiram at/o paggamit ng salita.

Pangkalahatang Obserbasyon sa Pag-aaral

• Karamihan sa mga salita sa leksikon ng Filipino ng mga estudyante ay Ingles na hindi na binago ang ispeling.
• Karamihan din sa mga salita ay hiram sa Espanyol na baybay-Tagalog.
• Mas malawak ang panghihiram ng leksikon ng Filipino ng mga estudyante kaysa sa opisyal na dokumento ng UPIS.
• Mas komunikatibo ang rehistro ng Filipino ng mga estudyante dahil sa mga sulating impormal na sinuri.

Talahanayan: Buod ng Leksikon ng Filipino ng UPIS

• Base sa mga sinuring materyales, ang nakitang pang-akademyang register ng Filipino ng UPIS sa kabuuan:
  • Mas pinapaboran ng mga guro at estudyante ang paggamit ng mga katutubong salita (65.31%). Halimbawa: kakanyahan (properties), pag-inog (rotation), pahilis (diagonal), salik (factor), kabuluhan (importance), saloobin (attitude).
  • Pangalawang preperensiya ang panghihiram sa Kastila, na inaayon sa bigkas-Espanyol sa ponolohiya at ortograpiyang Tagalog (19.17%). Halimbawa: ebalwasyon, oryentasyon, domestiko, komportable, mikrobyo, eksakto.
  • Ganap na panghihiram ng mga salita sa Ingles at iba pang wika (12.03%), higit itong totoo sa mga terminong teknikal at konseptong hindi katutubong Filipino. Halimbawa: photosynthesis, starch, chlorophyll, pizza pie, spaghetti, hamburger.
• Kung ikukumpara sa ibang paraan ng panghihiram, maliit ang porsiyento ng paggamit ng mga salitang hiniram sa Ingles na binabago ang ispeling (3.58%). Isang halimbawa ang "sabjek."
• May partikular na estilo ng pagsasalin ang mga taga-UPIS:
  • Gumagamit ng katutubong sistema ng pagbuo ng salita, kung saan nilalapian ang salitang Ingles na hindi binabago ang baybay (e.g., mag-fire drill, pag-detect, i-on).
  • Nilalapian ang salitang Espanyol o Ingles na sa bay-bay-Tagalog (e.g., prinoseso, magprodyus, multiplikahin).
  • Sinusundan ng katumbas na salitang Ingles ang katutubong salita at pagtatapos na maaaring nasa loob ng parenthesis o kaya’y pinag-ugnay na "o" (e.g., sirang ngipin (dental caries), tuwirang bigat (direct pressure), guhit-pamilang (number line)).
  • Gumagamit ng pagtatambal o compounding sa pagbuo ng mga katawagan (e.g., batas-trapiko, yamang-tubig, lakas-isip).
• Ginagamit ang kolokasyon kung saan pinagsasama o pinagsusunod ang mga salita sa isang uri ng kontruksiyon (e.g., pangunang lunas, kalakalang galyon, tuntuning pangkaligtasan).
• Hinalo ang isa o higit pang pangungusap ng mga salitang katutubo, Ingles, at Espanyol sa konstruksiyong likas na Filipino sa isang napakanatural na paraan.
• Ilan sa mga halimbawa nito ay: MATH: Ang halaga ng isang fraction ay hindi naiiba kung ang numerator at denominator nito ay minumultiplika o dini-dibide ng parehong numero o expression na hindi zero. HEALTH: Ang iris muscle ay umiikli kung madilim at humahaba kung maliwanag upang makontrol ang pagpasok ng liwanag sa eyeball.

Konklusyon

• Nagkakaroon ng malaking ambag ang UPIS sa pagpapalaganap ng at pagpapahalaga sa wikang Filipino.
• Sa tulong ng sariling pang-akademyang register ng Filipino, pinatutunayan ng UPIS na maituturing nang intelektwalisado ang wikang Filipini.
• Kailangan ng mas mahusay na koordinasyon ang mga titser upang maiwasan ang inkonsistensi.
• Makatutulong kung ang fakulti ng UPIS ay higit pang makikikoordinayt sa mga guro at propesor ng iba’t ibang kolehiyo ng Unibersidad, lalo na sa Science at Mathematics.
• Napapanahon nang makabuo ng isang glosari ng mga katawagan para sa iba,t ibang pang-akademyang sabjek at larangan.

Semiotika ng Teatro at Drama

• Ang semiotika ay pag-aaral sa produksiyon ng pagpapakahulugan ng isang lipunan.
• Sinasaklaw nito ang usapin ng senyas at isinesenyas.
• Ito ay isang multidisiplinaryong siyensya na may kinalaman sa metodolohikal na mga pagpapakahulugan.
• Ang pagpapakahulugan ay sumasalamin sa paraan ng pag-iisip ng nagsisimbolo at nais ipahayag nito.
• Nagmumula sa wika ang semiotika; ang wika ang midyum ng komunikasyon.
• Tinutukoy nito ang makabuluhang tunog at mga senyas na ginagamit sa komunikasyon.

Ang Teatro sa Lipunang Pilipino

• Isang uri ng pagtatanghal kung saan naipapakita ang iba't ibang sangkap ng pagpapalabas.
• Ito ay kolaborasyon ng mga larangang may kani-kaniyang papel sa biswalisasyon ng sining.
• Sa panahon ng Espanyol, ginamit ang relihiyon sa mga ritwal at pagpapalabas para makatulong sa biswalisasyon ng mga mananampalataya.
• Noong Martial law, ginamit ang teatro upang makapukaw ng damdamin ng mga Pilipino laban sa diktador.
• Buhay na buhay pa rin ang teatro bilang bahagi ng buhay sa Pilipinas.
• Sinasalamin ng wika ang katayuan ng sitwasyon.
• Maaaring ituring ang teatro bilang isang ideang sinusuri, nagbibigay ng solusyon, at aksiyon na gamit ang wikang nauunawaan ng lahat.

Wika ng Teatro Bilang Simbolo

• Ang mga karakter sa senakulo ay inangkupan ng karakter sa buhay ng mga Filipino.
• Kakikitaan ng belong itim, puti, bulaklak, at kandila ang konsepto ng "salubong", na sumasagisag iba't ibang konsepto ng ritwal.

Mga Elemento ng Dula Bilang Wika

• Ang dula ay binubuo ng “plot,” “karakter,”“teksto”, “wika” “entablado” at iba pa.
• Nag-iiba ang simbolismo sa kulay sa konsepto ng Moro at Kristiyano, bilang identidad o pagkakakilanlan.
• Mas mahaba ang trail ng damit, mas mayaman.
• Nakapokus ang pagpapakahulugan sa tinatawag na theatrical text o performance text.
• Nagaganap ang semiotisasyon sa pamamagitan ng transpormason ng lahat ng mga bagay/katawan tungo sa bago nitong papel.
• Ang actor ay nagiging ibang tao tungo sa pagiging bagong ikaw.
• Ang pagtatanghal ay nagiging network ng pagpapakahulugan.
• Mangyayari din ang transkodipikayson, kung saan maaaring gamitan ng artipisyal na senyas tulad ng disenyo sa ilaw para sa isang kidlat.
• Bahagi rin ng semiotisasyon ang paggamit ng iconic function.
• Ayon kay geroges Mourin (1969), ganito ang proseso ng komunikasyon.

Proseso ng Komunikasyon sa Teatro

• Stimulus (Pagganap)

• Sender (performer)

• Receiver (spectator)

• code

• response

• Dahil sa katangian at kasalimuotan ng komunikasyon, maaaring tawaging multi-systematic communication ang teatro.

• Mahalaga rin ang espasyo sa komunikasyon ng teatro.

Pagaaral Tungkol sa Wika sa Pinoy Indie

• Kailangan ang mahigpit na pagtugon ng akademya na magsisilbing gabay sa pagpanday ng kamalayan.
• Magagamit ang pelikulang Indie bilang awtentiko at makabuluhang materyales sa pagtuturo ng mga varayti ng wika.
• Mungkahi ng pedagohiyang balangkas na may tumbukang lapit sa paglinang ng kritikal nap ag-iisip ukol sap ag-uugnay ng pagkakaiba-iba ng wika.
• Inilahad sa talahanayan ang paglagom ng pagsusuri sa pelikulang tribu batay sa iba't ibang dayalogo sa pelikula.