Untitled Quiz

Сөйлемнең бергә бәйләнешле мүчәләре

• Сөйлем мүчәләре бергә байланышып, бергә сөйлемнең бергә мүчәсе була ала.
• Ал аерым сөйлем мүчәләре башка мүчәләр белән бәйләнештә.
• Бергә мүчәләр интонация яки җөмләләр аша бәйләнештә була.
• Бергә мүчәләр ялаң яки киңәйтелгән була ала.

Бергә башлангычлар

• Бергә башлангычлар вакыйганың бердәмлеге белән бәйләнгән.
• Башлангычлар зат исемнәр була ала, һәм алар бер төрле яки төрле төрле була ала.
• Бергә мүчәләрне җыеп торучы сүз - җыючы сүз.
• Сөйләмдә берничә бергә мүчә булса, күплекне беләлдерүче хәл формасы соңгы мүчәнең очына кушыла.

Бергә башлангычларны җыю

• Бергә башлангычлар кеше исемнәре булса, соңгы исемгә күплек хәл формасы кушыла.
• Саннар да бергә башлангычларны җыя ала.
• "Барысы да", "барлыгы", "шуннан соң", "күплек ялгый" кебек сүзләр дә бергә башлангычларны җыя ала.
• Җыючы сүз сөйләм башында булса, аннан соң ике нокта куела.
• Җыючы сүз сөйләм ахырында булса, аның алдына тире куела.
• Җыючы сүз һәм бергә мүчәләр бер сорауга җавап бирәләр, һәм алар бер үк синтаксис эшен башкаралар.

Бергә хәбәрләр

• Бергә хәбәрләрнең барысы да бер үк башлангычка буйсына.
• Бергә хәбәрләрнең матурлык дәрәҗәсе бер үк булса да, соңгы хәбәрнең сөйләм корылышында синтаксис эше аерым.
• Бергә хәбәрләр кире килү һәм исемле була ала.
• Кире килүче бергә хәбәрләр хәрәкәтнең бер-бер артлы булуын күрсәтә.

Бергә мүчәләрнең төрләре

• Бергә өстәмәләр, анык билгеләмәләр, билгеләмәләр, һәм тулыландырулар була ала.
• Бергә өстәмәләр сеп белән аерылып тора, кайчакта соңгы өстәмәгә генә сепнең хәл формасы кушыла.

Бергә билгеләмәләр

• Бергә билгеләмәләр бер сүзне аерым яктан билгели.
• Бергә билгеләмәләр матурлык күзлегеннән караганда бер төрле, гадәттә тәртип буенча бер төрле булып тора.
• Тәртибе буенча аерылып торган сүзләр дә бергә билгеләмәләр була ала.

Бергә тулыландырулар

• Тулыландырулар да билгеләмәләр кебек бергә булып килә.
• Тулыландырулар интонация ярдәмендә яки җөмләләр аша бәйләнештә булалар.

Сөйлемне билгеләүче мүчәләр

• Сөйләмне билгеләүче мүчәләр - билгеләмәләрнең аерым төре.
• Билгеләмәләр билгеләргә тиешле сүзнең алдында тора, һәм билгеләнгән сүзнең үзенә тиешле, башка заттан аерып торгызучы билгеләрен күрсәтә.
• Сөйләмне билгеләүче мүчәләр билгеләргә тиешле сүзнең соңында тора; аларның лексик матурлыгын аңлату, өстәмә, яки еңел билгеләрен күрсәтү.

Сөйләмне билгеләүче мүчәләрнең төрләре

• Сөйләмне билгеләүче мүчәләр өстәмә, бергә, һәм аерым аерылып торган була ала.

Өстәмә сөйләмне билгеләүчеләр

• Өстәмә сөйләмне билгеләүчеләр зат исемнең өстәмә билгеләре буларак килә.
• Алар билгеләнгән сүзләрнең өстәмәсе.
• Алар билгеләмәләр кебек тыгыз бәйләнештә түгел.
• Алар билгеләнгән сүзләр белән урын алыштырса да була.

Бергә сөйләмне билгеләүче мүчәләр

• Бергә сөйләмне билгеләүчеләр - билгеләнгән сүзнең бер өлеше булган сүзләр.
• Мәсәлән: "телефон автомат", "батыр-очучы".

Аерым аерылып торган билгеләмәләр

• Аерым аерылып торган билгеләмәләр - алар билгеләнгән сүзләрдән соң тора, һәм аларның матурлыгын аңлата.
• Алар бер-берсеннән үтирләр аша аерылып тора.
• Аерым аерылып торган билгеләмәләр сөйләмнең бер ничә мүчәсе булса, аңлату өчен тире аша аерылып килә.
• Аерым аерылып торган билгеләмәләр бергә мүчә булса, аның алдына ике нокта, ахырына тире куела.

Сөйләмдә аерым-аерым сүзләр

• Сөйләмдә башка сүзләр белән бәйләнештә тормаган сүзләр - аерым сүзләр.
• Алар интонация аркылы башка сүзләрдән аерылып тора.
• Язуда үтир аша аерылып торалар.
• Аерым сүзләр өч төргә бүленә: мөрәҗәгать, кыстырма, хисләндергеч сүз.

Мөрәҗәгать

• Мөрәҗәгать - кемгә әйткәнне күрсәтүче сүз яки сүз төркеме.
• Мөрәҗәгатьләр диалогларда, шегырмәләрдә, хатларда, ишәлдарда еш очрый.
• Мөрәҗәгать - хатирә, мода, яки хис-тойгыларны белдерә.
• Зат исемнәр (күплек, сеп яки тәүәлсел формада) мөрәҗәгать була ала.
• Мөрәҗәгать сөйләм башында тора, аның соңына үтир куела.
• Мөрәҗәгать сөйләм уртасында тора, ике яктан да үтир куела.
• Мөрәҗәгать сөйләм ахырында тора, аның алдына үтир куела.

Кыстырма сүз

• Кыстырма сүз - сөйләмдә килеп туган фикернең ничек әйтелгәнен күрсәтүче аерым сүз.
• Кыстырма сүзләр сөйләмдәге башка сүзләр белән бәйләнештә булмый,  сөйләмнең бер мүчәсе түгел, башка сүзләрдән аерым торалар.

Кыстырма сүзләрнең төрләре

• Кыстырма сүзләр кешенең хис-тойгыларын күрсәтә.
• Кыстырма сүзләр фикерне күрсәтә.
• Кыстырма сүзләр фикерне аңлату ысулын күрсәтә.
• Кыстырма сүзләр фикерне башка кеше яки сөйләүченең карашыннан күрсәтә.

Хисләндергеч сүз

•  Хисләндергеч сүз -  сөйләм мүчәләре белән грамматик бәйләнештә булмаган сүз, сөйләмнең бер мүчәсе була алмый, сөйләмдә сөйләүченең төрле хис-тойгыларын күрсәтә.
•  Хисләндергеч сүзләр күбрәк ауызек сөйләмдә һәм күркәм әдәби әсәрләрдә кулланыла .
•  Сөйләм башында яки сөйләм ахырында килә.
•  Хисләндергеч сүз гадәти, баяу әйтелсә, язганда аннан соң үтир куела.
•  Хисләндергеч сүз күтәрелгән тавыш белән әйтелсә, леп билгесе куела.

Сөйләмдәге сүзләрнең тәртибе

• Сөйләмдәге сүзләрнең белгеле бер тәртибе була.
• Сөйләмдәге сүзләрнең тәртибе ике төрле була: сөйләм мүчәләренең бер ничәсе тәртип белән, бер ничәсе тәртипсез тора.

### Сөйләм мүчәләренең тәртибе була.

•  Хәбәр сөйләмнең соңында, башлангыч аннан алда, билгеләмә билгеләнгән сүздән алда.
•  Өстәмәләр һәм тулыландырулар кагыйдә белән бәйләнештәге сүздән алда тора.

Сөйләм мүчәләренең тәртибен үзгәртеп коймак инверсия дип атала. 

•  Инверсия тудыру аркылы сүзләргә логик ексче бирә .