Көне түркі жазуы: Тест және флешкарталар

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Көне түркі жазуының Орхон-Енесей ескерткіштері қайдан табылды?

Орталық Азиядан

Шығыс Қазақстаннан

Сібір өзендерінің маңынан (correct)

Выборг өңірінен

Руна жазуының қазақша баламасы не?

құпия (correct)

білім

оқу

сегіз

Руна жазуларының түпнұсқасын қазақшаға аударған ғалымдардың бірі кім?

Мархабат Томанов (correct)

Нұрсұлтан Назарбаев

Абай Құнанбаев

Әбжан Құрысжанов (correct)

Ұлы Түрік қағанаты қашан құрылды?

545 жыл Signup and view all the answers

Йоллығ тегін қандай шығармаларды жазды?

Күлтегін, Тоныкөк Signup and view all the answers

Орхон Енесей жазбаларын зерттеу қай ғасырда басталды?

18 ғасырда Signup and view all the answers

Ежелгі түркілермен шектескен мемлекеттердің бірі?

Византия Signup and view all the answers

1889 жылы Монғолияға экспедицияны кім басқарды?

Н.М.Ядренцев Signup and view all the answers

Ерте кезде түркілер өз жазуларын қайда жазды?

Күміс ыдыстарға Signup and view all the answers

Түркілер құлпытасты қалай атады?

жазба тас Signup and view all the answers

Көне түркі жазуын алғаш оқыған ғалым кім?

Вильгелм Томсен Signup and view all the answers

Күлтегін жырының қазақша нұсқасын жырлаған кім?

Қадыр Мырза Әлі Signup and view all the answers

Орхон жазуында тауғаштар деп аталатын тайпа кімдер?

Қытайға қараған түркі тайпалары Signup and view all the answers

Елтеріс қаған қайтыс болғанда оның жастары Күлтегін мен Білгеге қанша болды?

5 және 7 жас Signup and view all the answers

Күлтегін жырындағы жырау, Елтеріс, Қатаған, Білге қағандардың ақылшысы кім?

Тоныкөк Signup and view all the answers

Күлтегін ескерткішінің көшірмесі қай жылы Астана қаласына әкелінді?

2001 жыл Signup and view all the answers

Күлтегін жырында түркілердің қасиетті мекені қай жер?

Өтүкен аймағы Signup and view all the answers

«Күлтегін» жырындағы «тауғаштар» қай тайпаның атауы?

Қытай Signup and view all the answers

Ескерткіштегі құпия жазу түркі халықтарының тілінде жазылғанын алғашқы болды деп айтқан кім?

Вильгелм Томсен Signup and view all the answers

Күлтегін жырында суреттелетін оқиға қандай?

Түркі қағанатының жорықтары Signup and view all the answers

Study Notes

Көне түркі жазуы және ескерткіштері

Түркілер өздерінің алғашқы әліпбиін ойлап тапқан. Олардың әріптері қар бетіндегі құс іздеріне ұқсап, кішкентай сызықшалар түрінде бейнеленген. Бұл жазу сына жазуы деп аталады.
Қағаз болмаған кезде түркілер күміс ыдыстарға, ағаш тақталарға және үлкен тастарға жазған.
Орхон және Енесей өзендерінің бойынан табылған құлпытастардағы жазбалар ең жақсы сақталған. Осы жазбаларды ғалымдар көне түркі жазуының Орхон-Енесей ескерткіштері деп атайды.
Скандинавия ғалымдары құлпытастардағы жазуды рунь немесе руна жазуы деп атаған.
Руна жазуы - Скандинавия халықтарының тіліндегі сөз.
Ғалымдар көне түркі жазуын руна жазуы деп атаған.
Руна жазуының ең үлкен ескерткіштері Орхон және Енесей өзендері бойынан табылған.
Руна жазуы сөзінің мағынасы құпия, сыры ашылмаған.

Құлпытастар мен оларды зерттеу

Орхон-Енесей жазбаларын және ескерткіштерін зерттеу 18 ғасырда басталған.
Орхон жырларында түркі халықтарының тәуелсіздікке ұмтылуы туралы ой толғаулар бар.
Күлтегін, Тонықуқ және Білге қаған ескерткіштері - тасқа қашалған ең ірі ескерткіштер.
Страленберг, Енесей өзені аңғарынан руналар жазылған құлпытастар туралы хабар таратқан.
Страленберг құлпытастарға жазылған жазуды руна жазуы деп атаған.
1889 жылы Орыс география қоғамының Сібір бөлімі тарапынан Монғолияға экспедиция жіберілді.
Н.М.Ядренцев басқарған экспедиция 1889 жылы Орхон өзені бойынан екі үлкен ескерткіш тапты.
В.В. Радлов 1891 жылы құлпытастардағы жазуды зерттеуі жүргізіп, оқыған.
1893 жылы Дания ғалымы В. Томсен әлемді дүрліктірген ашылу жасады, құлпытастардағы жазуды түркі тілінде жазылған деп таныды.
В. Томсен – көне түркі жазуын алғаш жазған ғалым. 1893 жыл.
Томсен ескерткіштерде Тәңірі және түрік сөзін тапты.

Көне түркі мемлекеттері

Ежелгі түркілер сақтар мен ғұндардан шыққан.
Түркілер батысында Византиямен, оңтүстігінде Парсы және Үндістанмен шектескен, шығысында Қытаймен шектесті.
Ұлы Түрік қағанаты 545 жылы құрылды.
Жоллығ Тегін Ұлы Түрік қағанатының тарихын құлпытас жазды.
Күлтегін және Тонықуқ жырларын Жоллығ Тегін жазған.
Түркілер құлпытастарды «бітік тас» немесе «жазба тас» деп атаған.
Табғаш елі (Қытай) түркі еліне әсер еткен.
Тасқа жазылған ең маңызды жәдігерлер (көне түркі жазулары) Күлтегін, Тонықұт және Білге қаған ескерткіштері.

«Күлтегін» жыры және зерттеушілері

Күлтегін жыры Орхон-Енесей өзендерінің аңғарынан табылды (VI-VIII ғғ).
Күлтегін жырында Түркия мемлекетінің жорықтары және қоныстануы туралы айтылады.
Күлтегін жырының қазақша нұсқасын Қадыр Мырза Әлі жазған.
Күлтегін - көк түркілердің шебері.
Күлтегін жырындағы Күлтегін мен Білге қағанның әкесі Елтерес қаған.
Күлтегін 5 жаста, Білге 7 жаста болды, әкелері қайтыс болған кезде.
Күлтегін жырындағы тауғаштар - қытайға қарасты түркі тайпалары.
Күлтегін жырында түркілер 50 жыл бойы тауғаштарға қарсы тәуелсіздікке ұмтылды.
Күлтегін жыры батырлар жырының түріне жатады.
2001 жылы Күлтегін ескерткішінің көшірмесі Астана қаласына әкелінді.
Күлтегін ескерткішінің көшірмесі Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде орналасқан.

Көне түркі жазуын оқыған ғалымдар

Ғұбайдолла Айдаров, Құлмат Өмірәлиев, Әбжан Құрысжанов, Мархабат Томанов, Алтай Аманжолов және Мырзатай Жолдасбеков - түпнұсқасын қазақшаға аударған ғалымдар.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

Бұл квизде көне түркі жазуының тарихы мен ескерткіштері туралы мәліметтер беріледі. Түркілердің алғашқы әліпбиі, Орхон және Енесей жазбалары, сондай-ақ руна жазуының мағынасы талқыланады. Егжей-тегжейлі ақпаратпен таныса отырып, көне түркі жазуының ерекшеліктерін меңгеріңіз.