Kimi: Atomi dhe Përbërësit Kryesorë

• Përgatitje për test në kimi nga Alba Alimi.

Atomi dhe Përbërësit Kryesorë

• Atomi është grimca më e vogël e një elementi, rrjedh nga greqishtja "atomos" që do të thotë i pandashëm.
• Përbëhet nga dy pjesë kryesore: bërthama atomike dhe mbështjellësi elektronik.
• Bërthama atomike përmban protone (me ngarkesë pozitive) dhe neutrone (pa ngarkesë).
• Mbështjellësi elektronik përmban elektrone (me ngarkesë negative).
• Diametri i atomit është rreth 10^-10 m, ndërsa i bërthamës është rreth 10^-14 m.

Grimcat Fundamentale

• Protoni është një grimcë fundamentale me ngarkesë elektrike pozitive dhe masë mp = 1,674 * 10^-27 kg.
• Neutroni është elektroneutral, që do të thotë nuk ka ngarkesë elektrike.
• Elektroni është një grimcë me ngarkesë elektrike negative q = -1.602 * 10^-19 C.

Numrat Karakteristikë të Atomit

• Numri i protoneve në bërthamën e atomit quhet numër atomik (Z), i cili është edhe numri rendor i elementit.
• Në një atom neutral, numri i protoneve është i barabartë me numrin e elektroneve: Z = N(p+) = N(e-).
• Numri i masës (A) është numri i përgjithshëm i protoneve dhe neutroneve në bërthamën atomike: A = N(p+) + N(n).
• Atomet me numër atomik të caktuar (Z) dhe numër të masës (A) quhen nuklide.
• Izotopet janë atome me të njëjtin numër atomik (Z), por me numër të ndryshëm të masës (A).
• Izobaret janë nuklide me të njëjtin numër të masës (A), por me numër atomik (Z) të ndryshëm.

Nivelet Energjetike të Atomit

• 1911: Ernest Rutherford propozoi modelin planetar të atomit.
• 1913: Nils Bori zhvilloi teorinë kuantike të atomit.
• Elektronet gjenden në rrugë të caktuara me energji të caktuar, që quhen shtresa.
• Nivelet energjetike ku mund të gjenden elektronet shënohen me numrat 1 deri 7 ose me shkronjat K, L, M, N, O, P, Q, duke filluar nga bërthama.

Koncepte të Rëndësishme

• Verner Heisenberg: Parimi i papërcaktueshmërisë.
• Lui de Broli: Hipoteza e natyrës dualiste të grimcave (thermije dhe vale).

Numrat Kuantikë

• Numri kuantik kryesor (n): n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 (K, L, M, N, O, P, Q).
• Numri kuantik orbital (l): l = 0 deri (n-1), përcakton formën e orbitalit (s, p, d, f).
• Numri kuantik magnetik (ml): ml = -l deri +l, përcakton orientimin e orbitalit në hapësirë.
• Numri kuantik spin (ms): ms = +1/2 (spin paralel) ose -1/2 (spin antiparalel).
• Parimi i Paulit: N = 2*n^2 (një orbital mund të mbajë maksimum 2 elektrone).
• Për n=1, ka 2 elektrone; për n=2, ka 8 elektrone; për n=3, ka 18 elektrone; për n=4, ka 32 elektrone.

Orbitalet Atomike

• Orbitalet atomike janë s, p, d, f.
• Numri kuantik orbital (l) përcaktohet si l = 0 deri (n-1).

Orientimi i Orbitaleve

• Numri kuantik magnetik (ml) përcaktohet si ml = -l, 0, +l.
• Simbolet tregojnë orbital të paplotësuar, gjysmë të plotësuar dhe të plotësuar.

Struktura Elektronike

• Struktura elektronike tregon renditjen e elektroneve nëpër shtresat elektronike dhe orbitalet.
• Renditja e energjive të orbitaleve është: 1s

Elektronet e Valences

• Shtresa e jashtme elektronike quhet shtresë valence, dhe elektronet e saj marrin pjesë në formimin e lidhjeve kimike.
• Gazet e plogëta e kanë të plotësuar shtresën e jashtme elektronike me 8 elektrone, duke qenë struktura stabile.