Κυκλική οικονομία: Βασικές αρχές και δομή

Βασικές αρχές και δομή της κυκλικής οικονομίας

• Σκοπός του κεφαλαίου είναι η ανάλυση των βασικών εννοιών, μεθοδολογιών και επιχειρηματικών μοντέλων της κυκλικής οικονομίας.
• Θα παρουσιαστούν παραδείγματα καλών πρακτικών σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
• Επίσης, σκοπός είναι η παρουσίαση των απορριμμάτων/αποβλήτων σε σχέση με την παραγωγή, την κατανάλωση και τη διαβίωση.
• Στην ενότητα αυτή θα αναλυθεί το απόβλητο, οι κατευθύνσεις και οι προδιαγραφές κατάταξης μιας ουσίας ως αποβλήτου, καθώς και η διαδικασία χαρακτηρισμού μιας ουσίας ως αποβλήτου.
• Τέλος, θα εξεταστεί η αναγκαιότητα της κυκλικής οικονομίας και θα οριστεί ο όρος «κυκλική οικονομία».
• Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα είναι να γνωρίζετε τις βασικές έννοιες και μεθοδολογίες της κυκλικής οικονομίας, τι είναι τα απορρίμματα/απόβλητα και ποιες προϋποθέσεις συνθέτουν την έννοια του αποβλήτου.
• Θα κατανοήσετε επίσης αν τα αντικείμενα που καταλήγουν στον κάδο απορριμμάτων είναι απόβλητα, τις βασικές αρχές διαχείρισης αποβλήτων, την ανακύκλωση και την τελική έννοια της κυκλικής οικονομίας.

Λέξεις κλειδιά:

• Γραμμική οικονομία
• Κυκλική οικονομία
• Προγραμματισμένη απαξίωση
• Απόρριψη - Refuse- RO
• Επαναπροσέγγιση - Rethink R1
• Μείωση - reduce R2
• Μεταπώληση / Επαναχρησιμοποίηση - Re-Use/ Resell R3
• Επιδιόρθωση - Repair R4
• Επισκευή/Αναβάθμιση -Refurbish-R5
• Ανακατασκευή -Remanufacture: R6
• Αναπροσανατολισμός - Repurpose R7
• Ανακύκλωση – Recycle R8
• Ανάκτηση -Recover R9
• Αξιακές αλυσίδες βασικών προϊόντων
• Βιώσιμα προϊόντα
• Επιχειρηματικά Μοντέλα Κυκλικής Οικονομίας
• Απόβλητα
• Αρχές διαχείρισης αποβλήτων
• Ανακύκλωση

Εισαγωγή στην κυκλική οικονομία

• Η ιαπωνική έννοια του mottainai υπογραμμίζει τη σπατάλη όταν κάτι δεν χρησιμοποιείται πλήρως, ένα φαινόμενο κοινό στη γραμμική οικονομία.
• Η ΕΕ αναθεωρεί τη νομοθεσία διαχείρισης αποβλήτων για μετάβαση από γραμμική σε κυκλική οικονομία.
• Πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια τόνοι αποβλήτων παράγονται στην ΕΕ ετησίως.
• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της νέας βιομηχανικής στρατηγικής
• Το Κοινοβούλιο ενέκρινε το νέο σχέδιο δράσης, επιδιώκοντας ουδέτερη ως προς τον άνθρακα, περιβαλλοντικά βιώσιμη και μη τοξική οικονομία έως το 2050, με αυστηρότερους κανόνες ανακύκλωσης και δεσμευτικούς στόχους κατανάλωσης υλικών έως το 2030.

Ορισμός και πλεονεκτήματα της κυκλικής οικονομίας

• Η κυκλική οικονομία είναι ένα μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης που περιλαμβάνει ανταλλαγή, εκμίσθωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση υλικών για παράταση του κύκλου ζωής.
• Είναι ένας νέος τρόπος δημιουργίας αξίας και ευημερίας, παρατείνοντας τη διάρκεια ζωής των προϊόντων μέσω βελτιωμένου σχεδιασμού και συντήρησης.
• Μειώνει τα απόβλητα, χρησιμοποιώντας τους πόρους αποτελεσματικά και επαναλαμβανόμενα.
• Όταν ένα προϊόν φτάνει στο τέλος της ζωής του, τα υλικά του διατηρούνται στην οικονομία για επαναχρησιμοποίηση, δημιουργώντας προστιθέμενη αξία.
• Αντιτίθεται στο παραδοσιακό μοντέλο "παίρνω-φτιάχνω-καταναλώνω-πετώ", που βασίζεται σε φθηνά και εύκολα προσβάσιμα υλικά και ενέργεια.
• Η "προγραμματισμένη απαξίωση", μέρος αυτού του μοντέλου, στοχεύει στον περιορισμό της διάρκειας ζωής των προϊόντων.
• Στόχος της είναι η εταιρεία που σχεδιάζει το προϊόν αποφασίζει τη διάρκεια ζωής του προϊόντος σύμφωνα με το ενδιαφέρον της να πουλήσει περισσότερα ή να ανοίξει χώρο για το επόμενο μοντέλο.

Στρατηγικές προγραμματισμένης απαξίωσης και μετάβαση στην κυκλική οικονομία

• Η προγραμματισμένη απαξίωση είναι μια επιχειρηματική τακτική που αποσκοπεί στον περιορισμό του κύκλο ζωής των προϊόντων και υπάρχουν τρεις βασικές στρατηγικές:
  • Απαξίωση λειτουργίας: κυκλοφορεί ένα προϊόν με νέες λειτουργίες.
  • Ποιοτική απαξίωση: H εταιρεία εισάγει ένα ανταλλακτικό στο προϊόν που θα διαρκέσει μόνο κατά το χρονικό διάστημα που ισχύει η εγγύηση.
  • Απαξίωσης της επιθυμίας: Το προϊόν δεν αλλάζει καθόλου, αλλά δημιουργείται η επιθυμία στον καταναλωτή να αγοράσει ένα νέο.
• Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται και μαζί του η ζήτηση για πρώτες ύλες, οι πηγές εφοδιασμού των οποίων είναι περιορισμένες και αυτή η πεπερασμένη διάθεση σημαίνει ότι ορισμένες χώρες εξαρτώνται από άλλες.
• Η εξόρυξη και χρήση πρώτων υλών έχει μεγάλο περιβαλλοντικό αντίκτυπο, αυξάνοντας την κατανάλωση ενέργειας και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
• Η έξυπνη χρήση πρώτων υλών μπορεί να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
• Τα οφέλη περιλαμβάνουν τη μειωμένη επιβάρυνση του περιβάλλοντος, τη μεγαλύτερη ασφάλεια του εφοδιασμού πρώτων υλών, την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας.
• Επίσης, εξασφαλίζει την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία 700.000 θέσεων εργασίας μόνο στην ΕΕ έως το 2030.

Οφέλη της μετάβασης στην κυκλική οικονομία

• Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, η μετάβαση στην κυκλική οικονομία μπορεί να δημιουργήσει οικονομική παραγωγή 4,5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων έως το 2030.
• Εξασφαλίζει την παροχή πιο ανθεκτικών και καινοτόμων προϊόντων, με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση σημαντικών ποσών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής.
• Σύμφωνα με μελέτη του ιδρύματος Ellen McArthour, ένας πολίτης στις χώρες του ΟΟΣΑ καταναλώνει ετησίως 800 κιλά τροφίμων και ποτών, 120 κιλά συσκευασιών και 20 κιλά ρούχα και παπούτσια
• Σήμερα, το 80% αυτών των προϊόντων καταλήγουν σε σκουπιδότοπους ή μετατρέπονται σε λήμματα χωρίς ανακύκλωση, τονίζοντας την ανάγκη για δραματικές αλλαγές στην αλυσίδα παραγωγής και κατανάλωσης.

Οι πέντε αρχές της κυκλικής οικονομίας

• Αρχή 1: "Το απόβλητο είναι πρώτη ύλη". Όλα τα υλικά και προϊόντα μπορούν να αντιμετωπίζονται ως πρώτες ύλες για νέα προϊόντα.
• Αρχή 2: Τα βιολογικά υλικά είναι ανανεώσιμα, ενώ τα τεχνολογικά όχι και πρέπει να εισαχθούν στον τεχνολογικό κύκλο, απαιτώντας σωστό διαχωρισμό.
• Αρχή 3: Η προσπάθεια επικεντρώνεται στην επαναχρησιμοποίηση προϊόντων και αποβλήτων, με ανακύκλωση ως έσχατη λύση.
• Αρχή 4: Πρώτα μείωση, μετά επιδιόρθωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακατασκευή και τέλος η ανακύκλωση, προωθώντας τους μικρότερους κύκλους.
• Αρχή 5: Χρήση ΑΠΕ, καθώς η κυκλική οικονομία πρέπει να τροφοδοτείται με ανανεώσιμη ενέργεια.

Μεθοδολογίες και αρχές της κυκλικής οικονομίας

• Απόρριψη (Refuse - RO): Ελαχιστοποίηση της χρήσης συσκευασιών και πλαστικών σακουλών, ενσωματώνοντας έναν τρόπο ζωής για την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων.
• Επαναπροσέγγιση (Rethink R1): Σχεδιασμός νέων προϊόντων πιο ανθεκτικών και με πολλαπλές χρήσεις, αυξάνοντας τη διάρκεια ζωής τους.
• Μείωση (reduce R2): Ελαχιστοποίηση της παραγωγής αποβλήτων, τόσο σε επίπεδο κατανάλωσης όσο και παραγωγής.
• Μεταπώληση/Επαναχρησιμοποίηση (Re-Use/Resell R3): Χρήση μεταχειρισμένων/μεταπωλημένων προϊόντων χωρίς επιδιόρθωση. Μεταπώληση ελαττωματικών/επιστρεφόμενων προϊόντων σε χαμηλότερες τιμές.
• Επιδιόρθωση (Repair R4): Παράταση της διάρκειας ζωής του προϊόντος.
• Επισκευή/Αναβάθμιση (Refurbish-R5): Εφαρμόζεται σε μηχανήματα/κατασκευές, δίνοντας νέα ή εξελιγμένα χαρακτηριστικά.
• Ανακατασκευή (Remanufacture: R6): Συνολική επιδιόρθωση/αντικατάσταση σύνθετων προϊόντων με χρήση ανακυκλώσιμων εξαρτημάτων.
• Αναπροσανατολισμός (Repurpose R7): Εφαρμόζεται στον βιομηχανικό σχεδιασμό με χρήση ανακυκλώσιμων/άλλων εξαρτημάτων για δημιουργία νέων προϊόντων.
• Ανακύκλωση (Recycle R8): Ανάκτηση υλικών από επεξεργασμένα απόβλητα για νέα προϊόντα/υλικά, περιλαμβάνοντας την επεξεργασία οργανικών υλικών.
• Ανάκτηση (Recover R9): Παραγωγή ενέργειας/βιομάζας μέσω καύσης.

Μέθοδοι κυκλικής οικονομίας στην κατανάλωση, στην παραγωγή και στον σχεδιασμό

• Στην κατανάλωση, μείωση της χρήσης και κατανάλωσης και αποφυγή τοξικών ουσιών.
• Στην παραγωγή, αποφυγή τοξικών ουσιών, άμεση επαναχρησιμοποίηση υλικών μεταξύ εμπόρου και καταναλωτή.
• Στον σχεδιασμό, οικολογικός σχεδιασμός και προϊόντα συμβατά με τον διαμοιρασμό.
• Δίνεται έμφαση στην επαναχρησιμοποίηση συσκευασιών και την ανάπτυξη δικτύου καφενείων επισκευών.
• Ενθαρρύνεται η επισκευή και συντήρηση ελαττωματικών προϊόντων, η ποιοτική αναβάθμιση σύνθετων προϊόντων μέσω τμηματικών αναβαθμίσεων και η πλήρης ανακατασκευή.
• Ακόμη αξιοποιούνται οι διαδικτυακές πλατφόρμες με μεταχειρισμένα και επαναχρησιμοποιούνται προιόντα.
• Παράλληλα γίνεται επιστροφή της ύλης ως ξεχωριστό ρεύμα αποβλήτων και εφαρμόζεται επεξεργασία με χρήση τεχνολογικού εξοπλισμού.

Κυκλική οικονομία και επιχειρήσεις

• Το Ίδρυμα Ellen MacArthur ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να υιοθετούν τις αρχές της Κυκλικής Οικονομίας, επιδιώκοντας την ευημερία μέσω της ποιοτικής διάρκειας ζωής των προϊόντων και τον αποδοτικό σχεδιασμό των διεργασιών δημιουργίας.

Επιχειρηματικά μοντέλα:

• Αναζητούν πολλούς τύπους οικονομικών αξιών και αξιών των ενδιαφερομένων μερών κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του προϊόντος, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες, όπως η παράταση της ωφέλιμης ζωής προϊόντων, οι υπηρεσίες αναβάθμισης, η συντήρηση και επισκευή.
• Υπάρχουν παραδείγματα από επιχειρήσεις προς καταναλωτές, επιχειρήσεις προς κυβέρνηση και επιχειρήσεις προς επιχειρήσεις, και μπορούν να υιοθετηθούν διαφορετικές διαμορφώσεις επιχειρηματικών μοντέλων.

Το ερευνητικό έργο CIRcit

• Το ερευνητικό έργο CIRcit κάλυψε τις πέντε Σκανδιναβικές χώρες με στόχο να υποστηρίξει τη βιομηχανία να ανακαλύψει και να εφαρμόσει τις ευκαιρίες της κυκλικής οικονομίας μέσω ανάπτυξης, δοκιμής και εφαρμογής εργαλείων βασισμένων στην επιστήμη.

Σημαντικοί τομείς του έργου CIRcit

• Αξιολόγηση της βιώσιμης κυκλικής οικονομίας (Circular Economy Sustainability Screening).
• Επιχειρηματική μοντελοποίηση της κυκλικής οικονομίας (Circular Economy Business Modelling).
• Σχεδιασμός και ανάπτυξη προϊόντων στο πλαίσιο του κυκλικού επιχειρηματικού μοντέλου (Circular Product Design and Development).
• Έξυπνη κυκλική οικονομία (Smart Circular Economy).
• Κλείνοντας τον βρόχο για την κυκλική οικονομία (Closing the Loop for a Circular Economy).
• Συνεργασία και δικτύωση για μια κυκλική οικονομία (Collaborating and Networking for a Circular Economy).
• Καινοτομία επιχειρηματικών μοντέλων για την κυκλική οικονομία (Business Model Innovation for Circular Economy).

Παραδείγματα Επιχειρηματικών Μοντέλων για την Κυκλική Οικονομία:

• Philips: Προσφέρει φωτισμό ως υπηρεσία σε αεροδρόμια και νοσοκομεία, διατηρώντας την ιδιοκτησία του εξοπλισμού.
• Circos, Hulaaloop και Vigga: Προσφέρουν βρεφικά ρούχα με συνδρομή, επιτρέποντας στους συνδρομητές να ανταλλάξουν τα ρούχα με μεγαλύτερα μεγέθη.

Οφέλη των επιχειρηματικών μοντέλων για την κυκλική οικονομία

• Άμεση αύξηση εσόδων με νέες υπηρεσίες και προσφορές.
• Διείσδυση σε νέα τμήματα και πεδία της αγοράς.
• Μακροχρόνια σχέση με τους πελάτες.
• Προβλεψιμότητα των ταμειακών ροών με επαναλαμβανόμενα έσοδα.
• Εξοικονόμηση πόρων με λειτουργική αποτελεσματικότητα.
• Πιθανή εξοικονόμηση πρώτων υλών και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
• Βελτίωση της οικονομικής δυνατότητας, μειωμένο λειτουργικό κόστος, προβλεψιμότητα προϋπολογισμού και συμμόρφωση με περιβαλλοντική νομοθεσία.

Παράδειγμα CLIC PROJECT EU 2020

• Αποτέλει κυκλικό παράδειγμα για την προώθηση της οικονομικής και ανθρώπινης ανάπτυξης.
• Επιδιώκει να εφαρμόσει τις αρχές της κυκλικής οικονομίας στην προσαρμοστική επαναχρησιμοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, αξιοποιώντας την για τη διαχείριση των ροών πρώτων υλών, ενέργειας, πολιτιστικού και κοινωνικού κεφαλαίου και την προσέγγιση διακυβέρνησης.
• Υιοθετεί μία διεπιστημονική και συστημική προσέγγιση που ενσωματώνει την τεχνολογία, τα επιχειρηματικά μονδέλα και την οικονομική οργάνωση, τη χρηματοδότηση, τη διακυβέρνηση και τους κανονισμούς, καθώς και τις δεξιότητες και την κοινωνική καινοτομία ως ένα σημαντικό εργαλείο
• Το έργο συνδυάζει την παραδοσιακή γνώση με την επιστημονική γνώση και αναπτύσσοντας επιχειρηματικά, χρηματοδοτικά και διοικητικά μοντέλα με πολλαπλούς συμμέτοχους, τα οποία είναι επωφελή για όλους
• Ο ρόλος της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενισχύει βιώσιμες λύσεις με προσοχή στη διατήρηση των πολιτιστικών και φυσικών πόρων

Δημιουργία μοντέλου κυκλικής οικονομίας

• Ένα μοντέλο κυκλικής οικονομίας πρέπει να βασίζεται στις πηγές προμήθειας προϊόντων και υλικών που υπάρχουν στην οικονομία, προσθήκη αξίας στα υπάρχοντα προϊόντα και υλικά, και δημιουργία αξίας για τους πελάτες δίνοντας επιπλέον αξία στα προϊόντα και υλικά.

Εμπόδια για τις ΜΜΕ στην Ελλάδα για να ενταχθούν στην Κυκλική Οικονομία

• Πολλά είναι τα εμπόδια που δεν επιτρέπουν στις μικρές Ελληνικές επιχειρήσεις να υιοθετήσουν την κυκλική οικονομία, όπως η
  • Οργανωτική κουλτούρα.
  • Έλλειψη Κεφαλαίου.
  • Έλλειψη κυβερνητικής Υποστήριξης.
  • Πολιτικές καινοτομίας.
  • Έλλειψη Πληροφόρησης.
  • Διοικητικός Φόρτος και έλλειψη τεχνογνωσίας.
  • Έλλειψη υποστήριξης από το Δίκτυο.

Επιτυχημένες Ιστορίες και Πρακτικές Κυκλικής Οικονομίας:

• Στη διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων και στην καθαριότητα των πόλεων του Σαν Φρανσίσκο και της Νέας Υόρκης, ο στόχος είναι η μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και η μείωση των εμπορικών αποβλήτων αντίστοιχα για τις δύο πόλεις
• Ομοίως, στη διαχείριση των αποβλήτων στο όσλο η ταφή και η αποτέφρωση είναι κάτω του επιθυμητού και έως το 2012 είχε εφαρμοστεί η κυκλικότητα στο σύστημα της πόλης όπου ένα από τα εργαλεία δίνει μια σαφή εικόνα των τροφίμων.

Ένα διακεκριμένο παράδειγμα

• Διαχείριση στερεών υγρών αποβλήτων αποτελει η πόλη της Κοπεγχάγης όπου και ανακυκλώνει το 70% των αστικών.
• Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σε πόλεις όπου μέσω των ΜΜΕ- ενθαρρύνθηκε η μείωση των αποβλήτων.
• Επισης δημιουργήθηκε ψηψιακό χάρτη για την παροχή πληροφοριών σχετικά με την ανακύκλωση την επισκευή κλπ.
• Επίσης σε όποια περιοχή τα απόβλητα δεν ανακυκλώσιμα η χρέωση είναι συνδεδεμένη με την ποσότητα τους.

Κύλικές δράσεις μέσω:

• Χρήση συστημάτων φωτισμού LED για το φως καθολικά και δημόσια.
• Ένα πλάνο συλλογής όμβριων υδάτων και την διαχείρησή καταλλήλως.