خلافت و امارت طولونیان

خلافت و امارت طولونیان

• خلافت معتمد، امیر طولونی را به سبب کوتاهی در حفاظت از مرزهای شام مجدداً به مصر بازگرداند.
• در سال 263ق، ابواحمد موفق، طولونیان را به کوتاهی در حفاظت از مرزهای شام متهم کرد.
• ساکنان مرزهای شام، به علت خلاء نظامی و سیاسی، یکی از قلعه ها را به رومیان تسلیم کردند.
• در سال 264ق، خلیفه معتمد، مرزهای شام را دوباره به ابن طولون واگذار کرد.
• ولایت شام و ثغور به أماجور سپرده شد و این امر، جایگاه ابن طولون را تضمین کرد.
• ابن طولون، لؤلؤ (مولی احمد بن طولون) را به نیابت از خود به امارت شام منصوب کرد.
• در سال 265ق، ابن طولون از فرصت ضعف عباسیان استفاده کرد و شام را تصرف نمود.
• ابن طولون، شهرهای مهم شام (فلسطین، دمشق، حمص، حماة، حلب، انطاکیه، ادانه، طرسوس، مصیصه و رقه) را اشغال کرد.
• او رقه را به عنوان مرکز حکومت خود در شام انتخاب کرد.
• از سالهای 264 و 265 ق، به نام احمد بن طولون خطبه خوانده شد.
• ابواحمد موفق، با ایجاد شورش توسط عباس بن احمد فرزند ابن طولون، سعی در ضربه زدن به او داشت.
• ابن طولون مجبور به بازگشت از شام به مصر شد.
• در سال 268ق، لؤلؤ والی ابن طولون در شام با تحریک موفق بر علیه او شورید.
• ابن طولون، پسر دیگرش خمارویه را به نیابت از خود در مصر گمارد.
• ابن طولون، با بهره بردن از اختلافات بین معتمد و برادرش موفق، اقدامات او را کنترل کرد.
• ابن طولون از خلیفه خواست تا برای رهایی از استبداد برادرش به مصر نقل مکان کند.
• نامه معتمد مبنی بر درخواست کمک از ابن طولون، فرصتی برای گسترش قدرت او در شام بود.
• ابواحمد موفق، نقشه ابن طولون را خنثی کرد و خلیفه را از رفتن به مصر بازداشت.
• ابن طولون با لشکرکشی به شام، قدرتش را در این نواحی تثبیت کرد و روانه حجاز شد.
• ابن طولون در مکه با نیروهای موفق درگیر شد و شکست خورد و به عقب نشینی مجبور شد.
• موفق، ابن طولون را از حکومت مصر و شام برکنار کرد و اسحاق بن كنداج را به حکومت آن مناطق منصوب نمود.
• نیروهای ابن طولون در طرسوس شکست خوردند و تعدادی از سربازان در اثر سرما تلف شدند.
• ابن طولون، بیمار شد و در اوایل ذی قعده سال 270ق در گذشت.

فعالیت های عمرانی ابن طولون

• ابن طولون، مردی دور اندیش، بلند همت و شجاع بود.
• قلمرو او از عراق تا برقه و از نوبه تا آسیای صغیر بود.
• امپراتور روم از قدرت او هراس داشت و هدایایی برای او فرستاد.
• سیاستمدار ماهری و سرداری ورزیده بود.
• از رموز جنگ و سپاهیگری آگاه بود.
• در اداره ملک هنری داشت.
• از منابع ثروت به نفع دولت استفاده میکرد.
• بار مالیات را بر مردم سنگین نمی کرد.
• برای رفاه عامه می کوشید.
• در دوران او آرامش و فراوانی بود و قیمت گندم بسیار ارزان شد.
• حدود کشور را مراقبت میکرد.
• سپاه فراوان آماده داشت.
• به کشاورزی توجه ویژه داشت.
• قنات های آبیاری را اصلاح کرد.
• چاه های جدید حفر کرد.
• سدهای مخروبه را تعمیر کرد.
• مأموران مالیات را از فشار بر کشاورزان بازداشت.
• پذیرش رشوه هدیه و هر گونه کمک مالی برای کارمندان اداری ممنوع بود.
• او وضعیت کشاورزی مصر، تجارت و فعالیت های صنعتی را بهبود بخشید.
• ابن طولون، محبوب مصریان شد.
• به محض استقلال در مصر، اقدام به کارهای عمرانی کرد.
• شهر قطائع در کنار عسکر بنا شد و به مرکز حکومت او تبدیل شد.
• دستور ساخت بنای مساجد، بیمارستان و داروخانه داد.
• مسجد جامع ابن طولون، یکی از زیباترین بناهای مذهبی مصر است.
• ساخته شده به سبک مسجد سامرا است.
• صحن مسجد مربع شکل و طول هر ضلع آن 92 متر است.

خمارويه بن احمد

• بعد از مرگ ابن طولون ، خمارويه پسرش، جانشین او شد.
• نبردهای مهمی در طواحین(آسیاب) رخ داد و طولونیان شکست خوردند.
• خمارويه تلاش کرد با خلیفه صلح کند.
• خمارویه، نام موفق را از خطبه ها انداخت.
• با برقراری صلح، حکومت مصر و شام به مدت سی سال در اختیار خمارویه و فرزندانش قرار گرفت.
• قلمرو خمارویه به موصل و جزیره توسعه یافت.
• خمارویه با خروج از مصر، شوکت خود را بیشتر کرد.
• خمارویه به ازدواج با دختر خلیفه متقاضی شد و پیمان صلح را برقرار نمود.
• مراسم ازدواج او با جهیزیه ای گرانبها انجام شد.
• خمارویه در یکی از قصرهایش در دمشق به قتل رسید.
• پس از او، سه نفر از خاندان طولون بر مصر حکومت کردند ولی دولت طولونیان فروپاشید.
• خلیفه عباسی مصر را مجددا تصاحب کرد.

زوال دولت طولونیان و فعالیتهای علمی و فرهنگی

• پس از خمارویه، حکومت طولونیان رو به زوال رفت.
• در این دوره، اختلافی میان سپاهیان و امیران بود.
• قرامطه در شام قیام کردند.
• شکست طولونیان از قرامطه، سبب بازگشت مصر به قلمرو عباسیان شد.
• طولونیان برای جذب علمای مسلمان و غیر مسلمان تلاش کردند.
• در طول حکومت طولونیان حلقه های درس و بحث در مسجد جامع ابن طولون برقرار شد.
• بازارهای بزرگ کتاب و مجالس مناظره برپا می شدند.
• علوم اسلامی نظیر فقه، حدیث، تفسیر، و قرائت رواج داشت
• بیع بن سلیمان مرادی، از شاگردان محمد بن ادریس شافعی، از فقیهان مشهور این دوره بود.
• شاعرانی برجسته در این دوره فعالیت داشتند، از جمله ولید بن یحیی.
• بیمارستان ها نیز در این دوره احداث شدند.
• صنعت نساجی در مصر رونق یافت و کارگاه های پارچه بافی در تنیس و تونه به بافت پارچه های کتانی می پرداختند.
• کارگاه های طرازبافی نیز در دمیاط و تنیس وجود داشتند.
• صنعت تزئینات روی چوب (منبت کاری و چوب بری) در این دوره رواج داشت.
• سفالگری، ساخت ظروف لعابدار و سفالهای رنگی نیز رواج یافت.
• ابن طولون به ساخت بیمارستانها و کتابخانه های بزرگ توجه داشت.
• در دوره طولونی، در مصر مناصب اداری جدید (نظیر وزارت انشاء، مظالم، جیش و ناوگان دریایی) ایجاد شدند.
• در دوره طولونیان، نظام دیوانی و اداری نسبتاً کارآمدی پایه گذاری شد.