Jose Rizal: Maagang Buhay at Pamilya

Jose Rizal

• "Dr. Jose Protacio Rizal Mercado Y Alonso Realonda" ang buong pangalan ni Jose Rizal.
• Ang apelyidong "Rizal" ay ginamit bilang pagsunod sa Claveria Decree.
• Ginamit din niya ang "Mercado," apelyido ng kanyang ama na isang Chinese Merchant.

Claveria Decree (1849)

• Ipinatupad ni Gobernador-Heneral Narciso Clavería.
• Layunin na isaayos ang legal na papeles, genealogy, at koleksyon ng buwis.
• Ang pinakamatanda sa pamilya ay kinakailangan pumili ng apelyido mula sa mga katutubo at Español na apelyido.

Unang Bahagi ng Buhay

• Palayaw ni Rizal ay Pepe.
• Ipinanganak noong Hunyo 19, 1861 sa Calamba, Laguna.
• Ang kanyang ina ang naging unang guro dahil sa kanyang pagiging matalino sa murang edad.

Pamilya

• Ama: Francisco Mercado
• Ina: Teodora Alonzo
• Kapatid: Saturnina, Paciano, Narcisa, Olympia, Lucia, Maria, Concepcion, Josefa, Trinidad, Soledad.
• Si Rizal ang ika-7 sa magkakapatid.

Mga Pinasukang Paaralan

• Biñan: Unang pormal na edukasyon ni Rizal.
• Justiniano Aquino-Cruz: Guro sa Biñan (Latin at Wikang Kastila).
• Ateneo Municipal de Manila: Batsilyer ng Artes, Land Surveying and Assessment.
  • Karangalan: Modelong mag-aaral na Pilipino (Sobresaliente).
  • Padre Jose Bech: Guro sa 1st-2nd taon.
  • Padre Francisco de Paula Sanchez: Hinahangaang guro sa Ateneo.
• UST: Pilosopiya-at-Titik at Medisina.
  • Hindi natapos dahil sa diskriminasyon ng mga Dominikano.
• Universidad Central de Madrid: Medisina (tinapos sa tulong ni Paciano).
• Edukasyon: Sistematikong proseso ng pagtuturo o pag-aaral sa isang institusyon, kabuuang láwas ng kaalaman ng isang tao.

Buhay sa Dapitan

• Naging sikat si Rizal sa mga Pilipino, kinatakutan ng mga Espanyol.
• Itinatag ang La Liga Filipina sa bahay ni Doroteo Ongjunco sa Tondo, Manila.
  • Layunin: Pagkakaisa ng mga Pilipino para sa reporma.
• Pagkahuli kay Rizal apat na araw pagkatapos dahil sa:
  • Pagsulat ng mga aklat at artikulo laban sa relihiyong Katoliko at paglait sa mga prayle.
  • Pagkakaroon ng maraming kaso at paggawa ng artikulo na Pobres Frailes.
  • Pag-alay ng El Filibusterismo sa tatlong "traydor" na pari (Gomez, Burgos, Zamora).
  • Pagbatikos sa relihiyong Katoliko at layuning ihiwalay ito sa bansa.
• Ipinatapon si Rizal sa Dapitan, Zamboanga, sa pakiusap ng mga paring Heswita.
• Nanalo si Rizal sa The Manila Lottery (Php 20,000), at natira sa kanya ang Php 6,200 (tinatayang 3 Million sa kasalukuyan).

Iba't Ibang Larangan sa Dapitan

• Manggagamot: Nanggamot nang libre o tumanggap ng produkto bilang bayad.
• Guro ng mga Bata: Nagturo sa lilim ng mga puno.
• Magsasaka: Bumili ng lupa at nagtanim ng gulay at prutas.
• Karpintero: Nagdisenyo at nagtayo ng sariling bahay at bahay-pahingahan.
• Alagad ng Sining: Iginuhit ang kanyang bahay-pahingahan.
• Alagad ng Agham
• Disyembre 30, 1896: Isinulat ang "Mi Ultimo Adios" bago binaril sa Bagumbayan (Rizal Park).

Mga Babae sa Buhay ni Rizal

• Segunda Katigbak: Unang pag-ibig ni Rizal mula Lipa, Batangas.
• Leonor Valenzuela: Binibigyan ni Rizal ng liham na nakasulat sa tinta na nakikita lamang kapag itinapat sa lampara.
• Leonor Rivera: "Greatest Love," walong taon ang relasyon.
• Consuelo Ortiga y Perez: Inihandog ang tulang "A la Señorita C. O. y P."
• Usui Seiko (O-Sei-San): Nakilala sa 1888, 23 taong gulang.
• Gertrude Beckett (Gettie): Anak ni Charles Beckett sa London.
• Nelly Boustead: Pranses, isang Protestante.
• Suzanne Jacoby: Belgium, nanirahan sa bahay ng magkapatid na Marie at Suzanne Jacoby.
• Josephine Bracken: Nagpakilala nang dalhin ang kanyang ama-amahan kay Rizal para magpagamot noong Pebrero 1895.
  • Nalaglag ang dinadalang anak ni Josephine sa katapusan ng 1895.
  • Nag-ampon ng batang babae na pinangalanang Maria Luisa, ngunit ibinalik din sa tunay na magulang.

Kaligirang Pangkasaysayan ng Noli Me Tangere

• Noli Me Tangere: Nangangahulugang "Huwag mo akong Salingin."
• Isinulat ni Rizal sa edad na 24 (bago matapos ang 1884 o kasisimula ng 1885).
• Isinulat sa Madrid, Paris, Alemanya.
• Pebrero 21, 1887: Natapos ang Noli Me Tangere.
• Marso 29, 1887: Pinaprint sa Germany.
• Isinulat sa Wikang Kastila.
• Ikalawang bahagi: El Filibusterismo.
• Batayan sa pagkakasulat: The Wandering Jew (Eugene Sue) at Uncle Tom’s Cabin (Harriet Beecher Stowe).

Sakripisyo sa Pagbuo ng Nobela

• Pagtitipid sa pagkain.
• Panghihiram ng PHP 300 kay Maximo Viola.
• Paglalaan ng PHP 1,000 na ibinigay ni Paciano.

Pabalat ng Nobela

• Nahahati sa dalawang bahagi:
  • Kaliwa/Itaas: Ang kahapon o nakaraan.
  • Kanan/Ibaba: Ang hinaharap ng bayan.
• Kanan/Ibaba - Ang hinaharap ng bayan:
  • Paa ng Prayle: Nagpapahiwatig kung sino ang nagpapatakbo ng bayan.
  • Helmet (capacete) ng Guardia Sibil: Kapangyarihan ng kolonyal na hukbong sandatahan.
  • Latigo ng Alperes: Simbolo ng kalupitan.
  • Tanikala/Kadena: Kawalan ng kalayaan.
  • Suplina (Pamalo sa Penitensiya): Pananakit sa sarili dahil sa paniniwala ng paglilinis ng kasalanan.
  • Lagda ni Rizal
  • Punong Kawayan: Pamamaraan ng mga Pilipino sa pakikibagay.
  • Bahagi ng Manuskrito: Paghahandog ng nobela.
  • Bulaklak ng Sunflower: "Pilipino na naliliwanagan."

Kaliwa/Itaas - Ang Kahapon o Nakaraan

• Simetrikal na sulo: Nagbibigay ng liwanag o kamalayan sa mga tao.
• Ulo ng Babae: “Inang Bayan.”
• Supang ng kalamansi: Insulto para sa kolonyal na Katolisismo.
• Dahon ng laurel: Kapurihan at karangalan.
• Krus: Simbolo ng pagiging relihiyoso ng mga Pilipino.

Mga Dahilan ng Pagkakasulat ng Noli Me Tangere

• Sagutin ang paninirang-puri sa mga Pilipino.
• Isulat ang kalagayang panlipunan at pamumuhay ng mga Pilipino.
• Alisan ng takip ang mga nagbabawal-bawalan na gumagamit ng relihiyon.
• Ipakilala ang tunay na relihiyon sa hindi tunay.
• Ilantad ang kasamaan at kabutihan sa likod ng pamahalaan.
• Ilarawan ang mga kamalian, masasamang hilig, at kapintasan.

Mga Kanser ng Lipunan sa NMT

• Kahinaan ng kababaihan.
• Maling sistema ng edukasyon.
• Katiwalian sa pamahalaan.
• Mentalidad na kolonyal.
• Kahinaan ng mga Pilipino.
• Kawalan ng wastong pamamaraan sa paglilibing.
• Maling paniniwala sa relihiyon.
• Pananakot ng mga prayle.
• Pang-aabuso ng mga may kapangyarihan.
• Kawalang katarungan/Inhustisya.
• Pag-aabuso sa mga karapatang pantao.
• Kawalang pansin sa kahalagahan ng edukasyon.

Filipino Values

• Mainit na pagtanggap sa bisita (hospitality).
• Paghalik sa kamay sa mga nakatatanda.
• Pagbibigay alaala sa mga patay.
• Pagiging matatag sa anumang pagsubok.
• Pagmamahal sa magulang.
• Pagiging relihiyoso.
• Pagiging sentimental.
• Pagiging matapat sa pag-ibig.

Iba Pang Filipino Values

• Pagiging masayahin.
• Pananampalataya.
• Paggalang.
• Pakikisama.
• Utang na loob.
• Pagpapahalaga sa pamilya.
• Hiya.
• Pakikipagkapwa-tao.
• Pakikiramay.
• Bayanihan.
• Pakikiramdam.
• Pagtitiwala.

Mga Taong Nag-impluwensya Kay Jose Rizal (NMT)

• Crisostomo Ibarra = Jose Rizal
• Maria Clara = Leonor Rivera
• Pilosopo Tasio = Paciano Mercado
• Padre Bernardo Salvi = Padre Antonio Piernavieja
• Kapitan Tiago = Kapitan Hilario Sunico
• Crispin at Basilio Crisostomo = Crispin at Basilio
• Donya Victorina = Donya Agustina Medel de Coca
• Padre Damaso = Mga Paring Pransiskano

Mga Kabanata ng Noli Me Tangere

Kabanata 1: Isang Handaan

• Isang pagtitipon ang inihanda ni Don Santiago sa kanyang bahay na nasa Binundok (Binondo) at sa daang Anluwage.
• Pitong Taon nag aral si Ibarra sa Europa
• Ipinahayag ni Pari Damaso na lumipat sya sa ibang bayan pagkatapos ng 20 taon dahil sa pag uutos na huhayin at ilipat ang bangkay ng lalaki ay hinukay at inilipat dahil hindi nangungumpisal

Kabanata 2: Si Crisostomo Ibarra

• Dumating si Kapitan Tiyago at si Ibarra na luksang-luksa ang kasuotan.
• Sinabi na si Ibarra ay anak ng kanyang kaibigang namatay (Don Rafael Ibarra).
• Tinanggihan ni Pari Damaso ang makipag kamay kay Ibarra, na dati niyang matalik na kaibigan, pinahiya nito si Ibarra
• Ayon kay tinyente ang ama ni Ibarra ay isang taong mabait
• Ipinakilala ayon sa kaugaliang aleman ang sarili ni Ibarra

Kabanata 3: Sa Hapunan

• Isa-isang nagtungo ang mga panauhin sa harap ng hapagkainan.
• Siyang-siya si Pari Sibyla samantalang banas na banas naman si Padre Damaso.
• Nainis naman si Donya Victorina sa tinyente sapagkat natapakan ang kola ng kanyang saya habang tinitignan nito ang pagkakakulot ng kanyang buhok.
• Sa may kabisera umupo si Padre Sibyla na kura ng Binundok, laban kay Padre Damaso na padre kumpesor ng pamilya ni Kapitan Tiyago.
• Nagalit si Pari Damaso dahil puro buto ang laman ng kanyang tinola, samantalang kay Ibarra naman ay puno ng laman o masasarap na bahagi ng tinola.
• Walang alam si Ibarra sa tunay na dahilan ng pagkamatay ng kanyang amang si Don Rafael.
• Walang pakundangan ininsulto ni Padre Damaso ang binata.
• Sinulat ni Ibarra sa kolum ng Estudios Coloniales ang tungkol sa isang pakpak at leeg ng manok na naging sanhi ng alitan sa salu-salo; ang may handa ay walang silbi sa isang piging at ang hindi dapat pagpapaaral ng isang Indio sa ibang lupain.

Kabanata 4: Erehe at Subersibo

• Ikinuwento ni Tenyente Guevarra kay Ibarra ang nangyari sa kanyang yumaong ama. ;
• Si Don Rafael ay pinakamayaman sa buong lalawigan ng San Diego.
• Pinagbintangan si Don Rafael na pumatay sa isang artilyero na naniningil ng buwis at nagtanggol sa mga batang inaapi nito.
• Nabilanggo si Don Rafael. Pinagbintangan siyang erehe at pilibustero , nagbabasa ng mga ipinagbabawal na aklat (El Correo de Ultramar) at diyaryo, nagtatago ng larawan ng paring binitay, isinakdal sa salang pangangamkam ng lupain at nagbibigay ng tulong sa mga tulisan.
• Gumawa ng paraan si Tenyente para tulungan si Don Rafaek pagkuha ng isang pilipinong abogado, ngunit sa mismong loob ng bilangguan, nalagutan ng hininga si Don Rafael.

Kabanata 5: Isang Bituin Sa Gabing Madilim

• May isang magandang binibini na nababalot ng manipis na habi, may suot na dyamante at ginto.May lihim na pagtingin si Elias kay Maria Clara.

Kabanata 6 : Si Kapitan Tiago

• Si Kapitan Tiyago ay pandak, di kaputian at may bilugang mukha.
• Siya ang pinakamayaman sa binundok dahil sa marami siyang negosyo at iba pang klase ng ari-arian.
• Siya ay isang impluwensya ng tao, na naglilingkod bilang gobernadorcillo.
• Pinayuhan ni Padre Damaso na magdasal sa Obando para magka-anak
• Pia Alba nagkaroon ng lagnat at namatay habang naglilihi, pinangalan ang anak niya na Maria Clara bilang pagbibigay karangalan sa Obando.

Kabanata 7: Suyuan sa Azotea

• Si Isabel ay nagwalis sa mga kalat, samantalang nag hintay at nanahi si maria para di mainip.
• Narinig niya ang boses ni Ibarra.
• Natanong Maria si Ibarra, kung hindi siya nalimutan nito sa pangingibang bansa dahil sa maraming magagandang dalaga roon at sinagot ito na Hinding hindi.
• Binikas pa ni Maria ang kanilang kamusmusan, ang kanilang paglalaro, pagtatampuhan at muling pagbabati dahil tinawag ni maria na mangmang si Ibarra.
• Binasani Maria ang sulat ni Don Rafael na nagpapaliwanag kung bakit siya ay nagpunata at nag pa arala kay Ibarra sa ibang bansa.
• Sa huling bahagi ng sulat ni Don Rafael ay sinabi ni Ibarra “Dahil sayo ay nalimutan ko ang aking tungkulin. Kailangan na pala akong umuwi dahil bukas ay undas na.”
• Iniutos ni Kapitan Tiyago na magtulos ng kandilla si Maria sa mga manlalakbay

Kabanata 8 : Mga Alaala

• Ang pagkakapatingin niya sa Bagumbayan ay nagpabangon sa bilin ng kanyang naging gurong pari bago siya tumulak sa ibang bansa.
• Dapat kailangang pagyamanin ang karunungan upang maisalin ito sa mga susunod na salin-lahi
• Ang mga dayuhan ay nagpunta sa Pilipinas upang humanap ng ginto kaya kung kaya’t dapat puntahan ni Ibarra ang lugar ng mga dayuhan upang kunin naman ni Ibarra ang ginto nila (dayuhan).

Kabanata 9 : Mga Bagay-Bagay Ukol Sa Bayan

• Ang pagalit na pagsugod ni Padre Damaso sa bahay ni Kapitan Tiago.
• Papaalis sina Tia Isabel at Maria Clara upang kunin ang gamit ni Maria Clara sa kumbento.
• Ang pag-uusap nina Padre Sibyla at ng paring maysakit ukol sa kanilang korporasyon at kay Ibarra.
• Pagkalito ni Kapitan Tiago kung sino ang kanyang susundin sa planong pagpapakasal nina Ibarra at Maria Clara.

Kabanata 10 : Ang Bayan ng San Diego

• Ang San Diego ay isang karaniwang bayan sa Pilipinas na nasa isang baybayin ng isang lawa at may malalapad na bukirin at palayan
• Ang pinagmulan ng bayan ng San Diego dahil sa mga Ibarra
• Isang araw ang mga nagpapastol ng kalabaw ay nakaamoy ng masangsang na amoy.
• Nang umunlad ang San Diego ang Pilipinong kura ay pinalitan ng Paring Kastila (Padre Damasco)

Kabanata 11 : Ang Mga Makapangyarihan

• Ang tunay na makapangyarihan sa San Diego ay sina Padre Salvi (Kura) at ang Alperes
• Napalitan si Padre Damaso ni Padre Selvi
• Hindi gusto ng Alperes na mag asawa kay Donya Consolacion
• Kapag nakita ng Padre ang Alperes sa Simbahan, palihim ito na iuutos sa Sakristan na isara ang pinto at simulan ang mahabang sermon
• Upang makaganti, ipapahuli ng Alperes ang alila/sakristan

Kabanata 12 : Araw ng Mga Patay

• Ang paglalarawan sa di-maayos na sementeryo ng San Diego
• May dalawang sepulturero na naghuhukay ng mga patay upang ilipat sa libingan ng mga Intsik
• Ang pagbanggit ng isang sepultuero sa isang bangkay na kanyang hinukay sa pag-uutos ng isang kura (Ito ay si Don Rafael Ibarra at ang kura ay si Padre Damaso)

Kabanata 13 : Mga Babala ng Sigwa

• Ang pagbisita ni Ibarra sa libingan ng ama ngunit di niya ito makita.
• Nakausap ni Ibarra ang sepulturero na siyang nagsabi kung nasaan ang bangkay ng ama. (ito ay ipinahukay ni Padre Garote (alyas ni Padre Damaso dahil sa mahilig sa pamamalo gamit ang garote) at ipinalipat sa libingan ng mga Intsik. Mas minabuti ng naghukay na ito ay itapon sa lawa.
• Sinabi ni Padre Salvi na si Padre Damaso ang tinutukoy na kura na nagpahukay sa bangkay ng kanyang ama

Kabanata 14 : Si Pilosopo Tasyo

• Paglalarawan kay Pilosopo Tasyo na sinasabi ng iba na siya ay baliw sa mga di nakauunawa sa kanya ngunit sa iba siya ay napakatalino.
• Hindi pinatapos ng pag-aaral ng ina sa takot na makalimot ito sa Diyos.
• Naiwang mamuhay mag-isa sa buhay pagkatapos na mamatay ang ina at asawa.
• Ibinuhos ang kanyang panahon sa pagbili at pagbabasa ng mga aklat
• Isa sa anim na nagpalibing kay Don Rafael
• Ikinatuwa niya ang pagdating ng isang bagyo at kidlat na papatay raw sa mamamayan ng San Diego.

Kabanata 15 : Ang Mga Sakristan

• Sina Basilio (10 y/o) at Crispin (7 y/o) ay magkapatid na anak nina Sisa at Pedro.
• Nagtrabaho sila bilang sakristan sa simbahan ng san Diego.
• Napagbintangan si Crispin na nagnakaw ng 2 onsa (32 pesos)
• Pinagmumulta si Basilio dahil sa mali ang pagtugtog niya ng kampana.
• Bilang kaparusahan nila di sila maaaring umuwi muna bagamat gusto na nilang umuwi dahil alam nilang hinihintay sila ng kanilang ina

Kabanata 16 : Si Sisa

• Paglalarawan sa buhay ni Sisa na nakapag-asawa ng iresponsableng asawa na si Pedro ngunit bathala ang turing niya rito
• Itinuturing naman niyang anghel ng kanyang buhay ang dalawang anak na sina Basilio at Crispin
• Ipinaghanda niya ng masarap na hapunan si Sisa para sa kanyang mga anak
• Nagkaroon siya ng isang masamang pangitain na ikinatakot niya

Kabanata 17 : Si Basilio

• Nakauwi si Basilio na duguan ang noo (Nadaplisan siya ng bala na ipinutok ng guardia sibil)
• Ikinabahala ni Sisa ang nangyari sa anak lalo na sa di niya pagkakasama kay Crispin
• Nanaginip si Basilio na namatay si Crispin
• Kinausap ni Basilio ang ina ukol sa kanyang mga plano na baguhin ang kanilang buhay ngunit di kasama ang ama sa mga plano.
• Nagkaroon siya ng masamang pakiramdam dahil hindi niya kasama si Crispin

Kabanata 18 : Mga Kaluluwang Nagdurusa

• Ang pagkakapansin ng mga tao sa kakaibang tamlay ni Padre Salvi habang nagmimisa
• Pag-uusap ng mga manang ukol sa indulhensya na maaari lang palang bilhin
• Ang pagdating ni Sisa sa kumbento upang kausapin ang kura at pauwiin ang anak na si Crispin
• Itinaboy ng tagaluto si Sisa