İşçi ve Çırak Kavramları

İşçi

• İş Kanunu'nun 2. maddesine göre, iş sözleşmesiyle çalışan gerçek kişiye işçi denir.
• İşçi olmak için sadece fiziksel güçle çalışmak gerekmez; zihinsel veya sanatsal yeteneklerle çalışmak da yeterlidir.
• Teknisyenler, mühendisler, temizlikçiler, duvar ustaları, genel müdürler ve sanatçılar da işçi olabilir.
• İşçi olmak için özel sektörde çalışmak şart değildir; kamu sektöründe iş sözleşmesiyle çalışanlar da işçi sayılır.
• İşyerlerinde işçilerin yanı sıra, çırak ve stajyer gibi işçi statüsünde olmayan kişiler de bulunur.

Çıraklar

• İşyerinde iş görmekle yükümlüdürler, ancak amaçları ekonomik değer yaratmak değil, meslek öğrenmektir.
• Çıraklık sözleşmesi ile çalışırlar ve hukuki durumları 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu ile düzenlenir.
• 14 yaşını doldurmuş, 19 yaşından gün almamış kişiler çırak olabilirler (2001 değişikliği ile 19 yaşından gün almış olanlar da çıraklık eğitimi alabilir).
• En az ilköğretim mezunu olmalı ve mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olmalıdırlar (Mesleki Eğitim Kanunu, m.10).
• Çıraklık süresi en az 2, en çok 4 yıl devam eder.
• Eğitim sonunda kalfalık sınavına girmek zorundadırlar.
• Kalfalar iş sözleşmesi ile çalıştıkları için İş Kanunu'na tabidirler.
• 20 veya daha fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde asgari ücretin %30'u, 20'den az işçi çalıştırılan işyerlerinde ise asgari ücretin %15'inden az olmamak üzere ücret ödenir.
• İş kazası ve meslek hastalığı risklerine karşı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümleriyle güvence altındadırlar.
• 5510 sayılı Kanun'un iş kazası ve meslek hastalığı sigorta dalından yararlanırlar ve ücretli izin hakları vardır.

Stajyerler

• Sahip oldukları teorik bilgileri bir mesleğe uygulamayı izleyerek o mesleği öğrenmek amacıyla işyerinde bulunurlar.
• İş sözleşmesi ile çalışmadıkları için İş Kanunu kapsamı dışındadırlar.
• Ücret ödenmesi zorunlu değildir.
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümleri uygulanır.
• Çıraklar ve stajyerler işçi sayısına dahil edilmez, sendikalara üye olamaz ve toplu iş sözleşmesinden yararlanamazlar.

İşveren

• İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişilere ya da tüzel kişiliği olmayan kamu kurum ve kuruluşlarına işveren denir.
• Şirket, dernek, vakıf gibi özel hukuk tüzel kişileri ile üniversite, belediye, devlet gibi kamu tüzel kişileri işveren olabilir.
• İki önemli niteliği vardır:
  • İş sözleşmesinin tarafı olma
  • Sözleşmeden kaynaklanan yönetim hakkını en üst düzeyde kullanma.
• Yalnızca yönetim hakkına sahip değildir, aynı zamanda sözleşmeden doğan hukuki, idari ve cezai sorumlulukları da vardır.

İşveren Vekili

• İşveren adına hareket etmeli ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev almalıdır.
• İşveren adına emir ve talimatlarla işyerini yönetir.
• İşçilere karşı eylem ve işlemlerinden doğan yükümlülüklerden doğrudan işveren sorumludur.
• İşveren vekili ile işveren arasındaki hukuki ilişki iş sözleşmesine dayanır ve kanundan doğan tüm işçilik haklarını talep edebilir.
• İşyeri yönetiminin herhangi bir kademesinde görev almak yeterlidir (usta, ustabaşı, posta başı, formen, fabrika müdürü ve genel müdür gibi).

Alt İşveren

• Bir işverenden mal ve hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde, teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçileri sadece bu işyerinde çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasındaki ilişkidir (İK, m.2/6).
• Bir ilişkinin alt işveren-asıl işveren ilişkisi sayılması için İş Kanunu'nda belirtilen nitelikleri taşıması gerekir.
• Alt işverenliğin şartları:
  • Asıl işveren olmalı
  • İşi alan alt işveren olmalı
  • İş, asıl işverene ait işyerinde görülmeli
  • Alt işveren işçileri sadece asıl işverene ait işte çalışmalı
  • İş, işyerinde yürütülen mal ve hizmet üretimine ilişkin olmalı
  • Alt işverene verilen iş, yardımcı bir iş veya teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren asıl işin bir parçası olmalıdır.
• Asıl iş sadece teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiriyorsa ve işin alt işverene verilmesi işletmenin ve işin gereği olarak kabul ediliyorsa bölünebilir.
• Teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektirmeksizin bir işin alt işverene verilmesi durumunda, bu işte çalışan alt işveren işçileri baştan itibaren asıl işverenin işçisi sayılır.
• Yardımcı işlerin alt işverene verilmesinde herhangi bir sınırlama yoktur.
• Asıl işveren, alt işveren işçisinin ödenemeyen ücretinden, fazla çalışma ücretlerinden veya iş kazasından kaynaklanan tazminattan alt işverenle birlikte sorumludur.
• Asıl işveren, alt işveren işçilerinin ödenmeyen prim borçlarından ve diğer sosyal sigorta yükümlülüklerinden alt işverenle birlikte sorumludur
• Asıl işveren, alt işveren işçisine karşı İş Kanunu'ndan, alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden ya da iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işverenle birlikte sorumludur.
• 6552 sayılı Torba Kanun ile alt işveren işçisinin işçilik alacaklarına ilişkin yeni düzenlemeler getirilmiştir (ücret, yıllık izin ve kıdem tazminatı).
• Asıl işverenin işçileri alt işveren tarafından daha düşük ücret ve çalışma koşulları altında çalıştırılması veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işverenlik ilişkisi kurulması halinde muvazaalı bir durum söz konusu olur.
• Muvazaalı bir asıl işveren-alt işveren ilişkisinde işçi, başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi kabul edilir.

İşyeri

• İşveren tarafından mal ve hizmet üretmek amacıyla maddi ve manevi unsurlarla işçinin sürekli biçimde örgütlendiği birimdir.
• Bina, arazi, hammadde, makine, alet gibi unsurlar maddi unsurlardır.
• Fikri ve sınai mülkiyet hakları, deneyim, müşteri çevresi gibi unsurlar maddi olmayan unsurlardır.
• Bir üretim biriminin işyeri sayılabilmesi için mutlaka işçi çalışması gerekir.
• İş Kanunu anlamında işyerinden bahsedebilmek için birimin kar amacı gütmesi önemli değildir.
• Üretimin yapıldığı birimlerden oluşmakla kalmaz, bahçe, spor tesisi, kreş gibi birimler de işyerinin kapsamına girer.
• İşyerinin kapsamı:
  • İşin yapıldığı yer: Mal ve hizmet üretimine ilişkin teknik amacın izlendiği yerdir.
  • İşyerine bağlı yerler: İşverenin işyerinde ürettiği mal ve hizmet ile nitelik yönünden bağlantılı ve aynı yönetim altında örgütlenen yerlerdir. Hukuki bağlılık, amaçta birlik ve yönetimde birlik koşulları aranır.
  • Eklentiler: Dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene, bakım, beden ve mesleki eğitim, garaj, otopark ve avlu gibi yerlerdir.
  • Araçlar: İşyerinde kullanılan sabit ve hareketli tüm araçlardır.
• İşletme, işyeri veya işyerlerinden oluşan kar amacı güden ünitedir.
• İş Kanunu kapsamındaki bir işyerini kuran veya devralan işveren, işyerini bir ay içinde Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür.
• İşyeri satışı, bağışlanması, kiralanması, özelleştirilmesi veya devletleştirilmesi gibi şekillerde devredilebilir.
• İşyeri veya bir bölümü devredildiğinde, devir tarihinde işyerinde veya bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri tüm hak ve borçlarıyla devralan işverene geçer.
• Devreden veya devralan işveren sırf işyerinin devri nedeniyle iş sözleşmesini feshedemez.
• Devralan işveren devirden sonra ancak ekonomik ve teknolojik nedenlerle veya iş organizasyonunun değişikliği sebebiyle iş sözleşmelerini sona erdirebilir.
• Devir sebebiyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatına hak kazanamaz.
• Devralan işveren, işçinin hizmet süresinin esas alındığı durumlarda, işçinin devreden işveren yanında işe başladığı tarihe göre işlem yapmakla yükümlüdür.
• Devir halinde, devirden önce doğmuş ve devir tarihinde ödenmesi gereken borçlardan devreden ve devralan işveren birlikte sorumludur. Ancak devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yıl ile sınırlıdır.