İnsan Anatomisi: Omurga ve Alt Taraf İskeleti

Aksiyal İskelet, Omurga (Columna Vertebralis) ve Alt Taraf İskeleti (Os Coxa)

• Omurgadaki arkaya bakan konveks eğriliklere primer eğrilikler (Curvaturae primaria) denir.
• Primer eğriliklere örnek olarak göğüsteki torakal kifoz (Kyphosis thoracica) ve sakral bölgedeki sakral kifoz (Kyphosis sacralis) verilebilir.
• Öne bakan konveks eğriliklere sekonder eğrilikler (Curvaturae secundariae) denir.
• Sekonder eğriliklere örnek olarak boyundaki servikal lordoz (Lordosis cervicalis, Lordosis colli) ve beldeki lumbar lordoz (Lordosis lumbalis) verilebilir.
• Erkeklerde omurga uzunluğu yaklaşık 71 cm, kadınlarda ise 61 cm'dir.
• Omurganın uzunlukları:
• Boyun: 12.5 cm
• Göğüs: 28 cm
• Bel: 18 cm
• Sakrum ve koksiks: 12.5 cm

Omurların Genel Özellikleri

• Üst üste gelerek omurgayı oluşturan kemiklere omur (vertebra) adı verilir.
• Her omurda şu yapılar bulunur:
• Dikensi çıkıntı (processus spinosus)
• Üst çentik (incisura vertebralis superior)
• Yatay çıkıntı (processus transversus)
• Üst eklem çıkıntısı (processus articularis superior)
• Üst eklem yüzü (facies articularis superior)
• Alt eklem çıkıntısı (processus articularis inferior)
• Alt eklem yüzü (facies articularis inferior)
• Delik (foramen vertebrale)
• Omurlar silindir şeklinde bir gövdeye (corpus vertebrae) sahiptir.
• Gövdenin yanlarından arkaya doğru uzantılara arcus vertebrae denir.
• Arcus vertebrae'nin corpus vertebrae'ye tutunan kısımlarına pediculus arcus vertebrae, arka kısmına ise lamina arcus vertebrae adı verilir.
• Her iki arcus arkada birleşerek processus spinosus'u oluşturur.
• Arcus vertebralisten yanlara doğru uzanan çıkıntılara processus transversus denir.
• Arcuslardan yukarı ve aşağı doğru çıkan çıkıntılara sırasıyla processus articularis superior (zygapophysis) ve processus articularis inferior (zygapophysis) denir.
• Processus articularis superior ve inferior üzerinde eklem yüzleri (facies articularis superior ve inferior) bulunur ve bu yüzler vasıtasıyla eklem yaparlar (art.zygapophysialis).
• Omurların üst ve alt kısımlarında bulunan çentiklere incisura vertebralis superior ve inferior denir.
• Omurlar üst üste geldiğinde bu çentikler foramen intervertebrale adı verilen delikleri oluşturur ve buradan spinal sinirler çıkar.
• Arcus vertebralislerin birleşmesiyle corpus vertebrae arasında foramen vertebrale oluşur.
• Tüm omurların foramen vertebrale'leri birleşerek canalis vertebralis'i oluşturur.
• Canalis vertebralis içinde omurilik, omurilik zarları, yağ ve bağ dokusu bulunur.
• Omurların gövdelerinin üst ve altında facies intervertebralis adı verilen eklem yüzleri bulunur.
• Facies intervertebralisler arasında 23 adet discus intervertebralis (disk) bulunur ve bu diskler omurganın hareketini sağlar.
• Facies intervertebralisler yuvarlak veya oval şekildedir ve çevrelerinde apophysis anularis denilen çıkıntılı kısımlar bulunur.
• Omurgada yukarıdan aşağıya doğru gidildikçe omurların kalınlıkları artar.

Columnae Vertebralis (Omurga)

• Omur (vertebra), üst üste gelerek omurgayı oluşturan kemiklerdir ve Columnae vertebralis bu omurların oluşturduğu sütun anlamına gelir.
• Omurga, baş, gövde ve bele destek olarak vücudu dik tutar.
• Omurlardaki foramen vertebrale'ler üst üste gelerek canalis vertebralis'i oluşturur ve bu kanal içinde omurilik bulunur.
• Omurga, sacrumdan kafatası tabanına kadar uzanır ve vertebrae cocygea ile sonlanır.
• Yetişkin bir omurga beş bölgeye ayrılır:
• Boyun bölgesi (vertebrae cervicales): 7 adet (C1-C7)
• Göğüs bölgesi (vertebrae thoracicae): 12 adet (T1-T12)
• Bel bölgesi (vertebrae lumbales): 5 adet (L1-L5)
• Sakrum kemiği (os sacrum): 5 tane sacral omurun birleşmesiyle oluşur.
• Koksiks bölgesi: 3-5 tane kuyruk omurunun (vertebrae coccygea) birleşmesiyle oluşur.
• Omurganın uzunluğu erkeklerde yaklaşık 70 cm, kadınlarda 60 cm'dir.
• Boyun: 12.5 cm
• Göğüs: 28 cm
• Bel: 18 cm
• Sakrum ve koksiks: 12.5 cm
• Corpus vertebrae'lerin birbirine bakan yüzlerine facies intervertebralis denir ve aralarında 23 tane discus intervertebralis bulunur.
• Facies intervertebralisler yuvarlak veya oval şekildedir ve çevrelerinde apophysis anularis bulunur.
• Omurgada yukarıdan aşağı indikçe omurların kalınlıkları artar.

Disk Kayması (Bel Fıtığı)

• Annulus fibrosus ve nucleus pulposus yapıları bulunur.

Vertebrae Cervicales (Boyun Omurları)

• Omurganın boyun bölgesinde bulunur ve 7 tanedir.
• Processus spinosus'ları diğer omurlara göre kısadır.
• 2 ile 5. boyun omurlarının processus spinosusları ikiye ayrılır.
• Processus transversariusların üzerinde foramen transversarium bulunur ve buradan A. vertebralis geçer. Lumbal ve torakal vertebralarda bu özellik bulunmaz.
• Foramen transversariumun önünde processus costalis bulunur.
• Processus costalis'in dış ucunda tuberculum anterius bulunur.
• Foramen transversariumun dış ucunun arka kısmında tuberculum posterius bulunur.
• Foramen transversariumunun dış tarafında sulcus nervi spinalis denilen bir oluk bulunur ve buradan n. spinalisler geçer.
• C1 (atlas), C2 (axis) ve C7 diğer boyun omurlarından farklıdır.

Atlas (1. Boyun Omuru, C1)

• Corpus vertebrae'si yoktur.
• Yan kısımlarına massae lateralis atlantis denir.
• Massae lateralis üzerinde facies articularis superior (fovea articularis superior) ve facies articularis inferior (fovea articularis inferior) bulunur.
• Atlas fovea articularis superior ile oksipital kemikle eklem yapar.
• Öndeki çıkıntısına tuberculum anterius denir.
• Arcus anterior'un arkasında dens axis ile eklem yapmaya yarayan fovea dentis bulunur.
• Massae lateralisleri önden birleştiren kemik kavise arcus anterior atlantis, arkadan birleştiren kemik kavise ise arcus posterior atlantis denir.
• Arcus posteriorun processus spinosus'u yoktur, bunun yerine tuberculum posterius bulunur.
• Fovea articularis superiorun arkasında sulcus arteriae vertebralis bulunur ve buradan a. vertebralisler geçer.
• Massae lateralislerin yanlara doğru uzantısına processus transversus denir ve burada foramen transversarium bulunur.

Axis (2. Boyun Omuru, C2)

• Corpus'unda yukarı doğru uzanan dens axis adı verilen bir çıkıntı bulunur.
• Dens axisin üst ucuna apex dentis, collum dentisin önünde ise atlasın fovea dentis denilen kısmı ile eklem yapan facies articularis anterior bulunur.
• Collum dentisin arkasında atlasın ligamentum transversum'u ile eklem yapan facies articularis posterior denir.

Yedinci Boyun Omuru (Vertebra Prominens, C7)

• Processus spinosus'u diğer servikal vertebralara göre daha büyüktür.

Altıncı Boyun Omuru (C6)

• Tuberculum anterius'unun önünde a. carotis communis bulunur.
• Bu omurun tuberculum anterius'una tuberculum caroticum denir.### Vertebrae Thoracicae (Göğüs Omurları)
• Omurganın göğüs bölgesinde 12 tane bulunur.
• Corpus'ları servikal vertebralardan büyüktür.
• Corpuslarının yanlarında costalarla eklem yapan eklem yüzleri (fovea costalis superior ve inferior) bulunur.
• Processus transversuslar üzerinde de costalarla eklem yapan yüzler (fovea costalis transversarii) bulunur.
• Bu yüzler costaların tuberculum costaeleriyle eklem yapar.
• Fovea costalis ve fovea costalis transversarii, göğüs omurlarının diğer omurlardan ayrılmasını sağlayan özelliklerdir.
• Birinci göğüs omurunda fovea costalis superior tam, fovea costalis inferior yarımdır ve alttaki ikinci omur ile eklem yüzü oluşturur.
• Dokuzuncu göğüs omurunda fovea costalis inferior bazen yarım veya hiç bulunmayabilir.
• On birinci göğüs omurunda sadece bir fovea costalis bulunur ve processus transversusunda eklem yüzü yoktur.
• On ikinci göğüs omurunda bel omurlarındaki gibi çıkıntılar bulunur, corpus'unda ve processus transversusda birer tane fovea costalis bulunur.

Vertebrae Lumbales (Bel Omurları)

• Omurganın bel bölgesinde 5 adet bulunur.
• Corpus’ları diğer vertebralardan daha büyüktür.
• Processus transversuslarda, Processus accessorius ve Processus mamillaris olmak üzere iki tane çıkıntı bulunur.
• Bu iki çıkıntı tüm lumbal omurlarda gözükmeyebilir, özellikle sondakilerde belirgindir.

Sakrum (Os Sacrum)

• Sakrum yukarıda beşinci lumbal vertebra ile, aşağıda ise os coccygis ile eklem yapar.
• Bazı şahıslarda beşinci lumbal vertebra sacrum ile birleşiktir. Buna sakralizasyon denir.
• Pelvisin arkasında bulunur ve 5 adet omurun ergenlikte kemikleşmesi ile oluşur.
• Alt ucuna apex osis sacri, üst kısmındaki tabanına basis osis sacri denir.
• Taban son bel omuru ile eklem yapar ve burada processus articularis superior bulunur.
• Pelvis boşluğunun arka duvarını oluşturan iç yüzüne facies pelvica denir ve linea transversa denilen enine çizgiler bulunur.
• Facies pelvica üzerinde sacral sinirlerin ön dallarının çıktığı foramina sacralia anteriora bulunur.
• Arka yüzüne facies dorsalis denir. Bu yüzeyde processus spinozusların birleşmesiyle oluşan crista sacralis mediana bulunur. Bu krista beşinci vertebra düzeyinde ikiye ayrılır ve aşağı doğru uzanan cornu sacrale'leri oluşturur.
• Cornu sacrale, canalis sacralis'in arka duvarında hiatus sacralis denilen bir yarık meydana getirir
• Orta kristanın yanlarında crista sacralis intermedia ve crista sacralis lateralis bulunur. Bu yüzeyde sacral sinirlerin arka dallarının çıktığı foramina sacralia posteriora bulunur.
• Sakrumun yanlarındaki os coxae ile eklem yapan yüzeyine facies auricularis denir ve yüzeyin arkasında tuberositas sacralis bulunur.
• Sacrumun tabanının ön tarafı pelvis boşluğuna doğru çıkıntı yapar; bu çıkıntıya promontorium denir.
• Promontorium'un yaptığı açıklığın arkaya bakan açısı erkeklerde 125, kadınlarda 118-120 derecedir ve klinikte pelvisin iç çaplarını ölçmede önemlidir.
• Sakrumun içinde tabandan tepeye uzanan kanala canalis sacralis denir ve aşağıda hiatus sacralis ile dışarı açılır.
• Crista sacralis lateralis'in yan taraflarındaki kısımlara pars lateralis denir ve tabana yakın üst kısmı kanada benzediği için ala sacralis denir.
• Pars lateralis'in dış kısmında iliumdaki ayni isimli yerle eklem yapan yüzüne facies auricularis denir.
• Facies auricularisin arkasında kasların ve ligamentlerin tutunduğu tuberositas sacralis denir.
• Bazen sakrumu meydana getiren omurlar 5'ten fazla olabilir.

Kaudal Anestezi

• Hiatus sacralis'ten epidural boşluğa anestezik madde verilme işlemidir.
• Bu uygulamada cornu sacrale'ler önemli anatomik işarettir.

Os Coccygis (Koksiks)

• 3 ila 5 adet vertebranın (vertebrae coccygeae) birleşmesiyle oluşur ve tabanı yukarıda, tepesi aşağıda bir üçgen şeklindedir.
• Tabanından yukarı doğru uzanarak sacrumla eklem yapan çıkıntılara cornu coccygeum denir.
• Bazen L5 vertebra sakrum ile birleşmez ve L5 vertebra ile birleşerek lumbalizasyon oluşabilir.

Omurları Ayıran Özellikler

• Foramen transversarium bulunuyorsa, vertebra boyun omurudur.
• Fovea costalis veya fovea costalis transversarii varsa, vertebra göğüs omurudur.
• Bu özelliklerin ikisi de yoksa, vertebra bel omurudur.
• Omurları pozisyonlandırma:
• Gövde öne
• Processus spinosus arkaya
• Incisura vertebralis inferior aşağıya gelecek şekilde yerleştirilir.

Os Coxa (Kalça Kemiği)

• Ossa membri inferioris'in (alt taraf kemikleri) bir parçasıdır ve toplam 62 kemikten oluşur.
• Üst taraf kemiklerine göre daha kalın, kuvvetli ve güçlüdür.
• Vücudun ağırlığını taşımak ve hareketi sağlamak gibi görevleri vardır.
• Cingulum membri inferioris (alt ekstremite kemerinin) bir parçasıdır.
• Alt taraf serbest kısımlarını gövdeye bağlayan os coxae'lar alt taraf kavşak kemikleridir.
• Pelvisin ön ve yan duvarlarını oluşturur ve üç ayrı kemiğin (os ilii, os pubis, os ischii) birleşmesiyle oluşur.
• Çocuklarda ayrı ayrı görülebilirken ergenlikte kaynaşarak tek kemik halini alır.
• Kemiklerin kaynaşma bölgeleri acetabulum içinde Y şeklinde kıkırdak olarak gözlenir ve ileri yaşlarda kemikleşir.
• Pelvisin ön ve yan duvarlarını oluşturur.

Os ilium (İlyum)

• Kalça kemiğinin geniş olan üst kısmıdır.
• Gövesine corpus osis ilii, geniş kısmına Ala osis ilii denir.
• Alae osis ilii'nin üst kenarına crista iliaca denir ve buraya karın kasları yapışır.
• Burada üç tane belirgin kenar bulunur:
• Labium externum: M. obliquus abdominis externus yapışır.
• Linea intermedia: m. obliquus abdominis internus yapışır
• Labium internum: m. transversus abdominis yapışır.
• Ala osis ilii’nin iç yüzü Fossa iliaca ve facies sacropelvica üzere iki kısımda incelenir.
• Symphisis pubis ile facies auricularis arasında linea arcuata denir.
• Corpus osis iliinin linea arcuatanın altında kalan kısmına pars pelvica denir ve Pars pelvicada kadınlarda ovaryumun oturduğu yere fossa ovarica denir.
• Ala osis iili’in ön kenarında iki tane çıkıntı bulunur ve bunlara spina iliaca anterior superior ve inferior denir.
• Ala osis iliinin arka kenarında yine iki tane çıkıntı bulunur ve bunlara spina iliaca posterior superior ve inferior denir.
• Spina ischiadica ile spina iliaca posterior inferior arasındaki çentiğe incissura inchiadica denir.

Os Ischii (İskium)

• Corpus osisis ischii ve ramus osis ischii olmak üzere ikiye ayrılır.
• Corpus osis ischinin foramen obturatorium çeviren tuberculum obturatorium posterius denilen bir çıkıntı vardır.
• Yine buranın arka kısmında spina ischiadica denilen bir çıkıntısı bulunur ve bunun altında incissura ischiadica minör denilen bir çentiği bulunur.
• Ramus osis ischinin alt kısmına tuber ischiadicum denir.
• Ramus osis ischii ve ramus inferior osis pubis birleşerek foramen obduratorium önden sınırlarlar ve bu müşterek yapıya ramus ischiopubicus denir.

Os Pubis (Pubis)

• Os coxae’nin ön kısmıdır.
• Corpus osis pubis denilen bir gövdesi ve ramus denilen iki kolu vardır.
• Ramus superior osis pubisin üst kısmındaki keskin kenara pecten osis pubis denir.
• Buranın foramen obturatoriumu çeviren kısmında crista obturatoria denilen küçük bir çıkıntısı vardır iki ramusun birleşim yerinde alt kenarda tuberculum pubicum bulunur. Buranın diğer os coxae ile eklem yapan yüzüne facies syphisialis denir.
• Tuberculum pubicumdan mediale doğru uzana kenara crista pubica denir.
• Ramus superior osis pubisin foramen obturatoriumu çeviren kısımnda tuberculum Obturatorium anterius denir.

Acetabulum

• Os coxae'nin dış kısmında bulunan çukurluğa denir. Buraya femurun başı girerek kalça eklemini yapar.
• Y harfinin ortası bunun ortasına uyar Ve çevresindeki kenara limbus acetabuli denir.
• Aşağı kısmında kenar yoktur buraya incissura acetabuli denir.
• Acetabulumun içinde bir boşluk fossa acetabuli ve birde eklem yüzü facies lunata bulunur ve Facies lunata canlıda kıkırdakla kaplı olup femur başı ile eklem yapar.

Formanen Obturatorium

• Acetabulum , ischium ve pubisin arasında bulunan bir deliktir Ve canlıda buranın içi kalın bir zar ile kaplıdır.