Информатика негіздері: ақпарат және компьютерлік құрылғылар

• Информатика - ақпараттық процестер мен жүйелердің құрылымы мен қасиеттерін, сондай-ақ оларды жүзеге асыру әдістері мен құралдарын зерттейтін ғылым.
• Ақпараттық процесс - ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және тарату процесі.
• Ақпаратты өлшеу бірліктері: бит, байт, килобайт (Кбайт), мегабайт (Мбайт), гигабайт (Гбайт), терабайт (Тбайт).
• 1 байт = 8 бит
• 1 Кбайт = 1024 байт
• 1 Мбайт = 1024 Кбайт
• 1 Гбайт = 1024 Мбайт
• 1 Тбайт = 1024 Гбайт
• Компьютердің негізгі құрылғылары: процессор, жады (жедел жады және тұрақты жады), енгізу құрылғылары (пернетақта, тышқан), шығару құрылғылары (монитор, принтер).
• Процессор - компьютердің миы, барлық есептеулерді және басқаруды жүзеге асырады.
• Жедел жады (RAM) - ағымдағы жұмыс істеп тұрған деректер мен программаларды уақытша сақтауға арналған жады.
• Тұрақты жады (ROM) - өшірілмейтін жады, компьютерді іске қосу үшін қажетті негізгі программалар мен деректерді сақтайды.
• Енгізу құрылғылары - компьютерге ақпарат енгізуге арналған құрылғылар (мысалы, пернетақта, тышқан, сканер).
• Шығару құрылғылары - компьютерден ақпарат шығаруға арналған құрылғылар (мысалы, монитор, принтер, динамиктер).
• Операциялық жүйе (ОЖ) - компьютердің аппараттық құралдары мен программалық жасақтамасы арасындағы байланысты қамтамасыз ететін программалар жиынтығы. Мысалдары: Windows, macOS, Linux.
• Файл - белгілі бір атауы бар және сақтау орнында орналасқан деректер жиынтығы.
• Файлдың кеңейтімі (типі) - файлдың мазмұны мен онымен жұмыс істеуге арналған программаны анықтайтын белгі. Мысалдары: .txt (мәтіндік файл), .docx (Microsoft Word файлы), .jpg (сурет файлы), .mp3 (музыкалық файл).
• Папка (каталог) - файлдар мен басқа папкаларды сақтауға арналған орын.
• Компьютерлік вирус - компьютердің жұмысын бұзуға немесе деректерді жоюға арналған зиянды программа.
• Антивирустық программа - вирустарды анықтау, жою және алдын алу үшін қолданылатын программа.

Мәтіндік редакторлар

• Мәтіндік редактор - мәтіндерді құру, өңдеу және сақтау үшін қолданылатын программа. Мысалдары: Microsoft Word, Notepad, LibreOffice Writer.
• Мәтінді пішімдеу - мәтіннің сыртқы түрін өзгерту (қаріп, өлшем, түс, стиль және т.б.).
• Абзац - мәтіннің бір бөлігі, әдетте бірнеше сөйлемнен тұрады.

Электрондық кестелер

• Электрондық кесте (spreadsheet) - сандық деректерді өңдеу және есептеулер жүргізу үшін арналған программа. Мысалдары: Microsoft Excel, Google Sheets, LibreOffice Calc.
• Ұяшық (cell) - электрондық кестенің жолдар мен бағандардың қиылысында орналасқан элементі.
• Формула - ұяшықтардағы мәндерді пайдаланып есептеулер жүргізу үшін қолданылатын өрнек.
• Функция - алдын ала анықталған есептеулерді орындауға арналған формула. Мысалдары: SUM (қосынды), AVERAGE (орташа мән), MAX (максималды мән), MIN (минималды мән).
• Диаграмма - сандық деректерді графикалық түрде көрсету тәсілі.

Презентациялар

• Презентация - ақпаратты көрнекі түрде ұсыну үшін қолданылатын слайдтар жиынтығы.
• Слайд - презентацияның бір беті.
• Презентациялық программалар. Мысалдары: Microsoft PowerPoint, Google Slides, LibreOffice Impress.
• Анимация - слайдтардағы объектілердің қозғалысы.
• Транзиция - бір слайдтан екінші слайдқа ауысу эффектісі.

Интернет

• Интернет - бүкіл әлем бойынша компьютерлердің жаһандық желісі.
• Дүниежүзілік өрмек (WWW) - Интернеттегі ақпараттық жүйе, гипермәтіндік құжаттарды пайдаланады.
• Веб-сайт - бір домендік атаумен біріктірілген веб-беттер жиынтығы.
• Веб-бет - HTML тілінде жазылған құжат, браузер арқылы көруге болады.
• Браузер - веб-беттерді көруге арналған программа. Мысалдары: Google Chrome, Mozilla Firefox, Microsoft Edge.
• URL (Uniform Resource Locator) - веб-ресурстың мекенжайы.
• Іздеу жүйесі - Интернеттен ақпарат іздеуге арналған сайт. Мысалдары: Google, Bing, Yahoo.
• Электрондық пошта (e-mail) - Интернет арқылы хабарламалар жіберу және қабылдау жүйесі.

Алгоритмдеу

• Алгоритм - белгілі бір мәселені шешу үшін орындалатын қадамдардың тізбегі.
• Алгоритмнің қасиеттері: анықтық, тиімділік, жалпылық.
• Алгоритмді жазу тәсілдері: табиғи тіл, блок-схема, псевдокод, программалау тілі.
• Блок-схема - алгоритмді графикалық түрде көрсету тәсілі.
• Программалау тілі - компьютерге арналған нұсқауларды жазуға арналған формалды тіл.
• Python - кеңінен қолданылатын жоғары деңгейлі программалау тілі.
• Айнымалы (variable) - деректерді сақтауға арналған атаулы орын.
• Деректер типтері: бүтін сан (integer), нақты сан (float), мәтін (string), логикалық мән (boolean).
• Операторлар: арифметикалық (+, -, *, /), салыстыру (==, !=, >, <, >=, <=), логикалық (and, or, not).
• Шартты оператор (if) - белгілі бір шарттың орындалуына байланысты кодтың бөлігін орындау.
• Цикл (loop) - кодтың бір бөлігін бірнеше рет қайталау.
• For циклі - белгілі бір диапазон бойынша қайталау.
• While циклі - шарт орындалып тұрғанда қайталау.

Информатика пәні, ақпараттық процестер және өлшем бірліктері қарастырылады. Компьютердің негізгі құрылғылары мен олардың функциялары талқыланады. Процессор, жады және енгізу-шығару құрылғыларының рөлі түсіндіріледі.