Ika-19 na Siglo: Mga Pangyayari sa Mundo

Ika-19 na Siglo: Mga Pangyayari sa Iba't Ibang Panig ng Mundo

• Nagkaroon ng giyera sibil (1861-1865) sa Estados Unidos kung saan 2,600,000 mamamayan ang sangkot.
• Sumiklab ang giyera sibil noong Abril 12, 1861, na nagtulak kay Pangulong Abraham Lincoln na ipatupad ang Proklamasyon ng Emansipasyon ng mga aliping Negro, Setyembre 22, 1862.
• Matapos ang giyera sibil, nagtuon ang Estados Unidos sa pagpapalawak ng industriya, kabilang ang daang-bakal at mga bagong pabrika sa Silangan at Kanluran.
• Sa pagtatapos ng ika-19 na siglo, dumami ang mga dayuhang nakipagsapalaran sa Estados Unidos, kabilang ang mga Italyano, Poles, Slavs, at Hudyo.
• Libo-libong Intsik ang dinala sa Amerika para sa pagtatayo ng daang-bakal.
• Noong Pebrero 19, 1861, naglabas si Czar Alexander II ng proklamasyon na nag-aalis ng serfdom sa Rusya, na nakinabang sa 22,500,000 magsasaka.
• Noong 1864, binuo ang zemstvos, kung saan binigyan ng representasyon sa gobyerno ang mga manggagawang Ruso.
• Noong Abril 1862, nagpadala si Emperador Napoleon III ng hukbong Pranses upang sakupin ang Mexico.
• Iniluklok ni Napoleon III si Punong Duke Maximilian ng Austria bilang tau-tauhang emperador ng Mexico noong Hunyo 12, 1864.
• Nang magwakas ang giyera sibil, tumulong ang Estados Unidos sa Mexico.
• Noong ika-19 na siglo, napag-isa ang mga bansang Italya at Alemanya.
• Noong 1869, sa pamumuno nina Conde Camilio Benso di Cavour at Giuseppe Garibaldi, napaalis ng mga Italyano ang mga Austriyano at Pranses.
• Si Haring Victor Emmanuel ang namuno sa Roma noong 1871.
• Sa Digmaang Franco-Prusyano, nagtagumpay ang mga Prusyano sa pamumuno ni Otto von Bismarck.
• Naitatag ang imperyong Aleman noong Enero 18, 1871, at si Haring Wilhelm ng Prusya ang naging unang Kaiser.
• Nabuwag ang pangalawang imperyong Pranses ni Emperador Napoleon III at si Adolph Thiers ang naging unang pangulo ng ikatlong republikang Pranses.
• Noong ika-19 at ika-20 siglo, lumalaki ang impluwensya ng Europa sa Asya.

Imperyalismong Kanluranin

• Kapansin-pansin ang pagsibol ng imperyalismong Kanluranin noong ika-19 na siglo.
• Nanguna ang Inglatera sa mga puwersang imperyalista sa buong daigdig.
• Nasakop ang maraming bansa dahil sa malalakas na hukbong pandagat at sandatahan, na nagtatag ng imperyo.
• Ipinahayag noong panahon ni Reyna Victoria na "Britanya ang siyang maghahari sa mga daluyong."
• Nagtagumpay ang Britanya sa Unang Digmaan ng Apyan (1840-1842) laban sa Imperyong Tsina, kung kaya't napunta sa Inglatera ang Hongkong.
• Sa ikalawang digmaan ng Apyan (1856-1860), nagwagi muli ang Britanya at napilitan ang dinastiyang Manchu na ipagkaloob ang Tangway ng Kowloon.
• Higit na pinagtibayan ng Britanya ang kapangyarihan sa India mula 1858 hanggang 1900.
• Nasupil ng mga Ingles ang Rebelyong Indiyano noong 1859, nabuwag ang imperyong Mogul, at ipinatupad ang pangangasiwa sa sub-kontinente ng India.
• Nasakop ng Inglatera ang Burma dahil sa panalo sa Tatlong Digmaang Anglo-Burmes (1824-1826, 1852, 1885).
• Pinalaganap ng Inglatera ang impluwensya bilang Bansang-Tagapangalaga ng Malaya, Sarawak, at Sabah at naging kolonyal din ang Ceylon, Maldives, Ehipto, Australya, at New Zealand.
• Sumunod ang ibang imperyalistang kanluranin sa ginawa ng Britanya.
• Sinakop ng Pransya ang Vietnam (1858-1863), isinanib ang Cambodia (1863) at Laos (1893).
• Ang French Indochina ay ang ipinangalan sa tatlong bansa na napasailalim ng Pransya.
• Sinakop ng mga Olandes ang kapuluan ng East Indies matapos mapaalis ang mga Portuges at Espanyol noong ika-17 daantaon at tinawag itong Netherlands East Indies.
• Sinakop ng Rusya ang Siberia, Kamchatka, Kuriles, at Alaska.
• Nakuha ng Rusya ang mga lupaing Muslim ng Bokhara, Khiva, at Kokand sa Gintang Asya mula 1865 hanggang 1884.
• Sumama ang Rusya sa Inglatra, Pransya, at Alemanya sa pagbuwag ng Imperyong Tsina sa pamamagitan ng pagsakop ng Manchuria bilang "Saklaw ng Impluwensya."
• Mga bansang Hapon at Thailand ang natatanging bansa na hindi nasakop.
• Ibinukas muli ang bansang Hapon sa mundo noong Hulyo 8, 1853, mula nang magsara ito sa mga dayuhan noong 1636.
• Tinanggap ni Emperador Meiji ang impluwensyang Kanluranin sa pamumuno ni Kommandante Matthew C. Perry.
• Pinalakas ng Hapon ang kanyang hukbo at sumapi sa mga puwersang imperyalista sa pagsalakay sa Tsina.
• Inagaw ng Hapon ang Formosa at Pescadores pagkatapos ng labanan sa Tsina (1894-1895).
• Sinakop ng Hapon ang Korea noong 1910.
• Mga dating kolonya sa Latin Amerika: Paraguay (1811), Argentina (1816), Chile (1817), Columbia at Ecuador (1819).
• Mga bansa sa Gitnang Amerika: Costa Rica, Honduras, Guatemala, El Salvador, Nicaragua (1821), Venezuela (1822), Peru (1827), Bolivia at Uruguay (1825).
• Ang Cuba at ang Pilipinas ay dalawang bansa na hawak pa rin ng Espanya.

Apat na Dakilang Asyano sa Kasaysayan

• Dr. Jose Rizal
• Rabinranath Tagore
• Sun Yat-sen
• Mohandas Karamchand Gandhi

Ang Pilipinas sa Panahon ni Rizal

• Pulitika
• Frailocracia
• Gobernador-Heneral
• Konstitusyong 1812 at iba pang Saligang Batas
• Indio/Pilipino
• Kristiyanismo
• Guardia Sibil
• Hukuman
• Mga Bawal
• Sekularisasyon ng mga parokya
• Sobre la Indolencia de los Filipinos

Buhay Kabataan ni Rizal

• Jose Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda ang buong pangalan ni Rizal.
• Ipinanganak sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861 (Miyerkules).
• Isinulat ang "Memorias de un Estudiante de Manila"..
• Bininyagan noong Hunyo 22, 1861 nina Padre Rufino Collantes at Padre Pedro Casañas at ipinangalan kay San Jose.
• Ikapito sa labing-isang magkakapatid.
• Mga magulang: Francisco Mercado Rizal at Teodora Alonso Realonda Rizal.
• Si Francisco Mercado Rizal ay tubong Biñan, Laguna, ipinanganak Mayo 11, 1818, nag-aral ng Latin at Pilosopiya sa Kolehiyo ng San Jose sa Maynila, ikinasal kay Teodora noong Hunyo 28, 1848, namuwisan sa mga Dominiko at namatay noong Enero 5, 1898 sa edad na 80.
• Si Teodora Alonso Realonda ay ipinanganak noong Nobyembre 8, 1826, anak nina Don Lorenzo Alberto Alonso at Brigida Quintos, nag-aral sa Kolehiyo ng Santa Rosa at pumanaw noong Agosto 16, 1911 sa edad na 85.
• Ang apelyidong Mercado ay nagmula kay Domingo Lamco, isang Intsik na mangangalakal mula sa lungsod ng Fookien na dumating sa Maynila noong 1690 at nanirahan sa Biñan; napangasawa niya si Ines de la Rosa.
• Pinalitan ang apelyido sa Mercado upang umakma sa pagiging negosyante.
• Napangasawa ni Francisco si Cirila Bernacha, isang Tsinong Pilipino at anak ni Juan Mercado na asawa ni Cirila Alejandro.
• Nagkaroon ng labintatlong anak si Juan kung saan ang bunso ay ang ama ni Rizal.
• Sa Batas Cleveria 1849, nagdagdag ang mga Alonso ng Realonda at ang mga Mercado ay nagdagdag ng Rizal.
• Ang Rizal ay hango sa salitang “ricial” na ang ibig sabihi’y "bukid na tinamnan ng trigo, na inaani habang lunti pa at muling tutubo."
• Ang mga magkakapatid na Rizal ay sina Saturnina (1850-1913), Paciano (1851-1930), Narcisa (1852-1939), Olympia (1855-1887), Lucia (1857-1919), Maria (1859-1945), Jose (1861-1896), Concepcion (1862-1865), Josefa (1865-1945), Trinidad (1868-1951), at Soledad (1870-1929).
• Ang mag-anak na Rizal ay kabilang sa mga principalia ng bayan noong panahon ng Kastila.
• Ipinagpatayo si Rizal ng maliit na bahay-kubo sa Calamba dahil sa kanyang pagiging masasakitin.
• Ang kanyang ina ang unang guro sa pagbasa ng alpabeto sa edad na tatlong taon; napakarelihiyoso ng pamilya Rizal.
• Ang mga kwento ng kanilang yaya ang nagpukaw sa interes ni Jose sa mga alamat at kwentong bayan.
• Si Concha ang pinakamalapit kay Rizal sa kanyang mga kapatid.
• Ang unang pagtungo ni Jose sa Antipolo ay noong Hunyo 6, 1868.
• Sa edad na 5, gumuguhit na siya sa pamamagitan ng lapis at humuhubog sa pamamagitan ng luwad o wax.
• Si Padre Leoncio Lopez ay isa sa mga naging impluwensya sa kanya.
• Ang mga tiyuhin ni Jose na nakaimpluwensya sa kanya ay sina Tiyo Jose Alberto, Tiyo Manuel, at Tiyo Gregorio.
• Nalikha ni Jose ang una niyang tulang "Sa aking mga kababata" sa edad na walo.
• Kumuha ng pribadong guro sina Maestro Kucas Padua at G. Leon Monroy.
• Noong Hunyo 1869, kasama si Paciano, nagpunta si Jose sa bahay ng tiyahin sa Biñan upang mangupahan.
• Si Maestro Justiniano Aquino Cruz ang naging guro ni Rizal sa Biñan.
• Nakatanggap siya ng liham mula kay Saturnina noong 1870 bago magpasko.
• Masayang lumulan sa barkong Talim si Jose kasama si Arturo Camps noong Disyembre 17, 1870.
• Bago ang Hunyo 1872, ipiniit si Doña Teodora dahil sa maling paratang na tangkang paglalason sa asawa ng kanyang kapatid na si Jose Alberto.
• Naganap din ang pagbitay sa tatlong pari noong 1872, sina Padre Mariano Gomez, Jose Burgos at Jacinto Zamora (GOMBURZA).
• Sa panahong ito, maraming pamilya ang nanahimik upang hindi mapahamak. Wala pang tinatawag na opinyong publiko at wala pang malayang talakayan.