Hydrosfera i obieg wody w przyrodzie

Hydrosfera

• Hydrosfera to wodna powłoka Ziemi, która przenika atmosferę i litosferę.
• Woda jest niezbędna dla życia z powodu jej roli w regulowaniu temperatury ciała, transporcie składników odżywczych i udziale w reakcjach biochemicznych.
• Większość wody pojawiła się podczas Wielkiego Bombardowania, kiedy lodowe komety i asteroidy uderzały w Ziemię, dostarczając parę wodną do atmosfery. To rozpoczęło się 4,6 mld lat temu i zakończyło 3,8 mld lat temu.
• Objętość wód na Ziemi wynosi około 1,386 mld km³.
• 96,5% to wody mórz i oceanów.
• 3,5% to wody zgromadzone w lodowcach górskich i lądolodach, pod ziemią, w wieloletniej zmarzlinie, w jeziorach, w glebie, w atmosferze, bagnach, rzekach oraz w organizmach (woda biologiczna).

Obieg wody w przyrodzie

• Mały obieg wody w przyrodzie obejmuje krążenie między atmosferą a lądem lub między atmosferą a oceanem.
• Duży obieg wody w przyrodzie to zamknięty cykl krążenia wody między oceanem, atmosferą a lądem.

Elementy cyklu hydrologicznego

• Ewaporacja
• Kondensacja
• Zamarzanie
• Rozmarzanie
• Sublimacja
• Resublimacja
• Transpiracja
• Infiltracja
• Konwekcja
• Adwekcja
• Opad
• Spływ powierzchniowy
• Spływ podziemny
• Wody juwenilne

Bilans wodny

• Bilans wodny to zestawienie przychodów i ubytków wody dla danego obszaru lub całej Ziemi.
• Składowe bilansu wodnego obejmują opady (P), parowanie (ET), odpływ (R) oraz zmianę w magazynowaniu (AS).

Obszary o dodatnim bilansie wodnym

• Równikowe lasy deszczowe (Amazonia, Kongo, Azja Południowo-Wschodnia) charakteryzują się wysokimi opadami i małym parowaniem dzięki bujnej roślinności.
• Tereny górskie (Himalaje, Alpy, Andy) mają intensywne opady i magazynowanie wody w postaci śniegu i lodowców.
• Skandynawia i Kanada mają chłodny klimat, który ogranicza parowanie, a opady są stosunkowo wysokie.
• Obszary podmokłe i deltowe (delta Gangesu, Missisipi, Mekongu) mają stały dopływ wody z rzek i wysoką wilgotność.

Obszary o ujemnym bilansie wodnym

• Pustynie (Sahara, Kalahari, Atakama, Gobi) charakteryzują się ekstremalnie niskimi opadami i bardzo wysokim parowaniem.
• Step środkowoazjatycki (Kazachstan, Mongolia) ma niewielkie opady i dużą ewapotranspirację.
• Wielkie Równiny USA i południowa Australia doświadczają okresowych susz i dużego zapotrzebowania na wodę w rolnictwie.
• Obszary śródziemnomorskie (Hiszpania, Włochy, Grecja, Kalifornia) mają letnie susze przy wysokich temperaturach.

Wszechocean

• Ocean Spokojny (Pacyfik) jest największym oceanem świata, zajmuje ponad 30% powierzchni Ziemi, a jego zlewisko obejmuje zachodnią część obu Ameryk, część Azji, Australię oraz liczne wyspy Pacyfiku.
• Ocean Atlantycki jest drugim co do wielkości oceanem na świecie, a jego zlewisko obejmuje wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej i Południowej, zachodnie wybrzeże Europy i Afryki.
• Ocean Indyjski to trzeci pod względem wielkości ocean na świecie, a jego zlewisko obejmuje południową Azję oraz zachodnią Australię.
• Ocean Południowy (Antarktyczny) otacza Antarktydę, a jego zlewisko obejmuje wody spływające z Antarktydy oraz częściowo z innych oceanów poprzez cyrkulację wodną.
• Ocean Arktyczny jest najmniejszym i najpłytszym oceanem na świecie, który otacza biegun północny, a jego zlewisko obejmuje północną część Ameryki Północnej, Europy i Azji.

Obszary bezodpływowe

• Obszary nienależące do zlewiska żadnego z oceanów to Basin Aralski, Basen Kaspijski, Basen Tarimski, Pustynia Sahara i Afryka Północna, wewnętrzne regiony Australii, wewnętrzne części Ameryki Północnej i pustynie Ameryki Południowej. Czynniki istnienia obszarów bezodpływowych to:
  • ukształtowanie terenu
  • klimat
  • charakterystyka rzek
  • ewolucja geologiczna

Typy mórz

• Morza wewnątrzkontynentalne są otoczone lądem ze wszystkich stron, z otwartymi wodami oceanicznymi łączą je wąskie cieśniny, np. Morze Bałtyckie, połączone z Morzem Północnym przez cieśniny Kattegat i Skagerrak.
• Morza międzykontynentalne znajdują się między dwoma lub więcej kontynentami, np. Morze Karaibskie, leżące między Ameryką Południową a Północną.
• Morza międzywyspowe to morza położone między grupami wysp, np. Morze Irlandzkie zlokalizowane między Wielką Brytanią a Irlandią.
• Morza przybrzeżne znajdują się wzdłuż wybrzeży kontynentów, np. Morze Południowochińskie, rozciągające się wzdłuż południowo-wschodniego brzegu Azji.
• Morza otwarte to części oceanów, które nie są otoczone lądem i nie są głęboko wcięte w kontynent, np. Morze Północne, które styka się z Europą kontynentalną i Wielką Brytanią, ma stosunkowo szerokie połączenie z Atlantykiem.

Właściwości wody morskiej

• Właściwości fizyczne wody morskiej to: gęstość, zasolenie, temperatura zamarzania, przewodnictwo cieplne, lepkość, kolor, współczynnik załamania światła i rozpuszczalność gazów.
• Właściwości chemiczne wody morskiej to: zawartość soli mineralnych, pH, zawartość gazów, obecność związków organicznych i reaktywność chemiczna.

Zasolenie

• Zasolenie to miara zawartości soli w wodzie, przy czym płytsze wody są bardziej zasolone.
• Przeciętne zasolenie wód powierzchniowych oceanów wynosi 35‰.
• Przyczyny zróżnicowania zasolenia to intensywne parowanie i niewielka ilość opadów atmosferycznych.
• Od zwrotników ku biegunom zawartość soli w wodach oceanicznych maleje.
• W okołobiegunowej strefie występuje najmniejsze zasolenie.
• Do 400 m głębokości różnica zasolenia zależy od szerokości geograficznej oraz intensywności parowania.
• Głębiej zasolenie wód waha się w granicach 34-35‰ we wszystkich szerokościach geograficznych.

Zróżnicowanie temperatury wód oceanicznych

• Temperatura w powierzchniowej warstwie wody zależy głównie od szerokości geograficznej.
• Poniżej głębokości około 1500 m temperatura wody jest niemal stała i wynosi od 0°C do 4°C we wszystkich szerokościach geograficznych.
• Szerokość geograficzna oraz ilość promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni mają decydujący wpływ na temperaturę wód oceanicznych.
• Średnia roczna temperatura wód powierzchniowych wynosi 17,4°C.
• W strefie równikowej temperatura waha się od 24°C do 30°C.
• Najniższą temperaturę mają wody w strefie okołobiegunowej (ok. -1°C).

Termoklina

• Termoklina to warstwa oddzielająca tę część wody, w której temperatura zostaje ta sama.
• Powyżej termokliny znajduje się epilimnion (woda zmienna).
• Poniżej termokliny znajduje się hypolimnion (woda stała).

Ruchy wody morskiej

• Falowanie to poziomy ruch wody morskiej wywoływany głównie przez wiatr i odbywa się po torach kołowych.
• Tworzą się fale przyboju, które wdzierają się na plażę.
• Kierunek rozchodzenia się fal pokrywa się z kierunkiem wiatru.
• Intensywność falowania zależy od prędkości wiatru.
• Wzrost prędkości wiatru powoduje, że fale stają się coraz dłuższe i wyższe.
• Skala Beauforta (trzynastostopniowa) opisuje stan powierzchni morza, przy najwyższym stanie wód fale mogą osiągnąć wysokość kilkunastu metrów, a długość może przekraczać kilkaset metrów.
• Fale swobodne (martwe) to fale, które po ustaniu wiatru utrzymują się jeszcze przez pewien czas.
• Tsunami to fala swobodna wywoływana głównie przez trzęsienia ziemi i erupcje wulkanów; niska, długa, bardzo szybka; przy brzegu gwałtowny wzrost wysokości; objawy-szybkie obniżenie poziomu wody przed uderzeniem; niszczycielska siła.
• Sejsza jest spowodowana działaniem ciśnienia, woda w jednym miejscu się obniża a w drugim podwyższa.
• Przyczyny powodujące prądy morskie to:
  • różnice gęstości wód oceanicznych
  • zróżnicowaniem poziomu wód oceanicznych
  • występowanie stałych wiatrów w dolnych partiach troposfery

Prądy morskie

• Prądy ciepłe niosą wody cieplejsze od wód, które je otaczają i płyną najczęściej od równika ku biegunom, np. Prąd Zatokowy, Prąd Brazylijski, Prąd Mozambicki.
• Prądy zimne niosą wody zimniejsze od wód, które je otaczają i płyną od wyższych szerokości geograficznych ku niższym, np. Prąd Kanaryjski, Prąd Peruwiański.

Pływy

• Pływy to cykliczne wznoszenie się i opadanie poziomu morza wywołane siłą odśrodkową wynikającą obrotu planety.

Upwelling

• Polega na powolnym wynoszeniu się na powierzchnię morza zimnych wód głębinowych bogatych w substancje odżywcze.
• Upwelling przybrzeżny występuje u zachodnich wybrzeży kontynentów w strefach występowania pasatów, wiatry powodują, że ciepłe wody powierzchniowe odpływają od wybrzeży w kierunku otwartego oceanu i są zastępowane przez wody głębinowe.
• Upwelling równikowy wywołują go Prąd Północnorównikowy i Prąd Południoworównikowy, które rozsuwają powierzchniową warstwę wody i umożliwiają napływanie wody z głębin.

Downwelling

• Występuje on wtedy, gdy prądy morskie przenoszą ciepłe wody powierzchniowe z niższych szerokości geograficznych do wyższych.
• Wraz ze wzrostem szerokości geograficznej wody stopniowo ochładzają i zwiększają swą gęstość, a następnie pogrążają się na głębokość nawet kilku tysięcy metrów.

Oscylacja Południowa El Niño (ENSO)

• Oscylacja Południowa El Niño (ENSO) to cykliczne zjawisko klimatyczne związane z interakcją atmosfery i oceanu w rejonie tropikalnego Pacyfiku. Obejmuje 2 przeciwstawne fazy:
  • Zimna faza ENSO - La Niña:
    • u wschodnich wybrzeży Australii oraz Indonezji tworzy się ośrodek niskiego ciśnienia
    • u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej – ośrodek wysokiego ciśnienia
    • powstała różnica ciśnień sprawia, ż masy powietrza znad wschodnich wybrzeży Pacyfiku przemieszczają się ku jego zachodnim wybrzeżom
    • wraz z południowo-wschodnim pasatem powierzchniowe wody odpływają od wybrzeży Ameryki Południowej w kierunku Azji
    • w ich miejsce na powierzchnię oceanu są wynoszone zimne wody głębinowe (upwelling)
    • prowadzi do zmian oraz przemieszczania się strefy intensywnych opadów i konwekcji
    • występuje gdy przeważające wschodnio – zachodnie wiatry nad Pacyfikiem stają się silniejsze niż zwykle
  • Ciepła faza ENSO - El Niño:
    • co pewien czas (2-7 lat) następuje pełne odwrócenie cyrkulacji wód oceanicznych
    • następuje wówczas ciepła faza ENSO el niño (nazwa bo pojawia się w okolicach Bożego Narodzenia)
    • w zachodniej części Oceanu Spokojnego tworzy się wyż baryczny, natomiast w części wschodniej - niż
    • prowadzi to do zmiany typowej cyrkulacji pasatowej i osłabienia lub zaniku upwellingu
    • wynika z osłabienia pasatów
    • konsekwencją jest wstrzymanie łańcucha pokarmowego począwszy od planktonu, po ryby i ptactwo, co prowadzi do załamania przemysłu rybnego

Wody podziemne

• Wody przypowierzchniowe (zaskórne) są płytko pod powierzchnią ziemi, pod bezpośrednim wpływem warunków pogodowych, lokalnie tworzą zabagnienia, często zanieczyszczone, nie nadają się do spożycia.
• Wody gruntowe oddzielone są od powierzchni terenu strefą aeracji, mają swobodne zwierciadło, ulegają naturalnemu oczyszczeniu, mogą być wykorzystywane do celów spożywczych, występują nawet kilkadziesiąt metrów pod Ziemią
• Wody wgłębne znajdują się w warstwach wodonośnych przykrytych skałami nieprzepuszczalnymi, ich zasilanie najczęściej odbywa się w miejscach, gdzie dana warstwa sięga powierzchni; mogą być zasilane przez okna hydrologiczne, czasami znajdują się pod ciśnieniem hydrostatycznym, ponieważ są zasilane na obszarach leżących wyżej.

Wody artezyjskie

• Wody artezyjskie występują na obszarach, gdzie warstwa wodonośna zalega w nieckowato ułożonych warstwach skalnych i jest ograniczona od dołu i od góry skałami nieprzepuszczalnymi.
• Zasilane są wodami opadowymi, które wsiąkają w warstwę przepuszczalną, a następnie spływają na dno niecki.
• Na skutek naporu napływających wód w warstwie wodonośnej panuje wysokie ciśnienie hydrostatyczne (na skutek naporu napływających wód).

Wody subartezyjskie

• Wody subartezyjskie występują, gdy poziom wody w studni się podniesie, ale woda nie wypłynie na powierzchnię.
• Występują w warstwach wodonośnych pod skałami nieprzepuszczalnymi.
• Mają niskie ciśnienie hydrostatyczne -> słup wody w odwiercie nie sięga powierzchni Ziemi, lecz podnosi się wyżej, niż zawiercone zostało zwierciadło wód podziemnych.
• Ciśnienie piezometryczne – ciśnienie określone jako wysokość hydrauliczna, odpowiada wysokości hydraulicznej w wybranym punkcie warstwy wodonośnej.
• Zwierciadło wód podziemnych – górna granica warstwy wodonośnej:
  • swobodne - nieograniczone od góry warstwą nieprzepuszczalną
  • napięte - ograniczone od góry warstwą nieprzepuszczalną, która uniemożliwia podniesienie się poziomu zwierciadła wody

Strefa aeracji

• Strefa aeracji znajduje się bezpośrednio pod powierzchnią ziemi i tworzy ją warstwa skał przepuszczalnych, przez którą woda przesącza się i wypełnia tylko niewielką część wolnych przestrzeni (w pozostałych znajduje się powietrze atmosferyczne).
• Z tej strefy woda przenika głębiej i zatrzymuje się, gdy natrafia na warstwę skał nieprzepuszczalnych.
• Wówczas wypełnia wszystkie wolne przestrzenie w skałach powyżej tej warstwy i tworzy strefę saturacji – warstwę wodonośną.

Strefa saturacji

• Strefa saturacji to strefa występowania skał, w których wolne przestrzenie (pory, szczeliny, próżnie krasowe) wypełnione są całkowicie wodą.
• W zależności od rodzaju przestrzeni wypełnianych przez wodę w warstwie wodonośnej. wyróżnia się: wody porowe, wody szczelinowe, wody krasowe.

Źródła

• Źródło to miejsce, w którym wody podziemne wypływają na powierzchnię; wypływ ten może być spowodowany siłą grawitacji lub ciśnieniem hydrostatycznym.
• Źródła meteoryczne zasilane wodą opadową.
• Źródła juwenilne zasilane wodami, które powstały w głębi Ziemi jako hydrotermalne na końcowym etapie krzepnięcia magmy.
• Źródła uskokowe – powstają, gdy obsunięta warstwa skał nieprzepuszczalnych utworzy zaporę dla ruchu wód podziemnych. Woda wykorzystuje szczelinę uskoku i wypływa na powierzchnię pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego.
• Źródła szczelinowe występujące – woda wypływa ze szczelin pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego.
• Źródła warstwowe – powstają na granicy warstwy przepuszczalnej i nieprzepuszczalnej, w miejscu przecięcia się tych warstw z powierzchnią ziemi.
• Źródła krasowe – powstają w skałach podlegających krasowieniu przez przesiąkające i krążące w nich wody. Źródła krasowe, które dają początek ciekom powierzchniowym, są nazywane wywierzyskami.
• Źródła szczelinowe zstępujące – w takich źródłach woda wypływa ze szczelin pod wpływem siły grawitacji.

Gejzery

• Gejzery - gorąca woda oraz para wodna wydobywają się z nich w regularnych odstępach czasu.
• Występują na obszarach czynnie wulkanicznie,.in. w USA, Nowej Zelandii, na Islandii oraz na Kamaczatce.
• Przyczyny powstawania gejzerów: obecność źródła ciepła, zasoby wody, system kanałów i komór wodnych, uszczelniona struktura skał.
• Mechanizm regularnych wybuchów gejzerów:
  • woda zasilająca gejzery gromadzi się w podziemnych komorach podgrzewanych przez ogniska magmowe
  • w dolnej części przewodu woda znajduje się pod wysokim ciśnieniem, co sprawia że nie wrze ona mimo przekroczenia temperatury 110°C
  • dopiero gdy woda w górnej części przewodu osiąga temperaturę wrzenia, woda znajdująca się poniżej zamienia się w parę wodną, która wypycha na zewnątrz warstwę wody znajdującą się powyżej
  • po ochłodzeniu na powierzchni spływa z powrotem w głąb ziemi
  • proces się powtarza

Wody Mineralne

• Wody mineralne – woda podziemna, w której np. w 1l wody znajduje się co najmniej 1g rozpuszczonych związków mineralnych.
  • szczawy - zawierają dwutlenek węgla, wodorowęglany (IV) wapnia i sodu oraz związki żelaza (szczawa żelazista)
  • solanki - zawierają sól kamienną w ilości ponad 15g/L, a ponadto sole magnezu, jodu oraz bromu
  • woda borowa – zawiera kwas metaborowy
  • woda jodkowa - zawiera jodek Potasu (KI)
  • woda bromkowa – zwiera jony bromkowe
  • woda siarczkowa – zawiera siarkowodór (H2S) oraz siarczki sodu i wapnia
  • woda radoczynna – zawiera niewielkie ilości pierwiastków promieniotwórczych
  • woda termalna – rodzaj ciepłych wód podziemnych o temperaturze co najmniej 20 stopni

Zlewnia i Dorzecze

• Zlewnia - dorzecza dopływów rzek lub obszary, z których wody spływają do jednego odbiornika, np. jeziora lub bagna
• Dorzecze - obszar, z którego całkowity odpływ wód powierzchniowych następuje ciekami naturalnymi przez jedno ujście do morza
• Dział wodny- granica między dwoma sąsiadującymi ze sobą dorzeczami; przebiega on zazwyczaj wzdłuż najwyższych wzniesień okalających dorzecze.

Potamologia

• Główne elementy potamologii (nauka zajmująca się badaniem rzek): hydrologia rzek, geomorfologia rzeczna, dynamika wód rzecznych, chemia wód rzecznych, hydrotechnika i inżynieria rzeczna, wpływ działalności człowieka, zarządzanie zasobami wodnymi.
• Przepływ rzeki: ilość wody przepływającej przez przekrój poprzeczny koryta w jednostce czasu.
• Kaptaż - zjawisko przechwycenia wód jednej rzeki przez drugą, będącą częścią tzw. walki o dział wodny.
• Bifurkacja: rozwidlenie się (rozdzielenie) na dwa lub więcej ramion rzeki.

Rodzaje Rzek

• Stałe - zasilane w sposób ciągły, prowadzące wodę w korycie przez cały rok.
• Okresowe - prowadzą wodę regularnie, ale tylko w porze deszczowej; występują najczęściej na półpustyniach.
• Epizodyczne - prowadzące wodę sporadycznie, tylko po dużych opadach deszczu (przez pozostałą część roku dna dolin rzek epizodycznych pozostają suche); występują głównie w klimacie suchym.

Limnologia

• Limnologia zajmuje się badaniem jezior.

Klasyfikacja jezior ze względu na sposób zasilania i odpływu wody:

• Jeziora odpływowe- zasilają swoimi wodami wypływające z nich rzeki
• Jeziora przepływowe- woda jest dostarczana do jeziora jednym lub kilkoma ciekami wodnymi, a następnie z niego odprowadzana (najczęściej jednym korytem)
• Jeziora bezodpływowe- jeziora, z których nie wypływają żadne cieki wodne, a dopływ wody jest równoważony przez parowanie

Klasyfikacja jezior ze względu na zawartość soli w wodzie:

• Jeziora słodkie- gromadzą wodę słodką, czyli taką, w której całkowita zawartość soli nie przekracza 5g/L.
• Jeziora słone- występują niemal wyłącznie na obszarach bezodpływowych w klimacie suchym. Stężenie soli w wodach jezior słonych wynosi ponad 35‰, jednak czasami może przekroczyć 300%.
• Jeziora słonawe- odznaczają się niewielkim stężeniem soli w wodzie (0,5-35‰).

Klasyfikacja jezior ze względu na termikę wód:

• Jeziora ciepłe mają temperaturę wód powyżej +4°C.
• Jeziora zmienne mają temperaturę wód zależną od pór roku - latem od +4°C zaś zimą poniżej +4°C.
• Jeziora zimne mają temperaturę wód poniżej +4°C.

Termoklina

• Termoklina - warstwa, oddzielająca tę część wody, w której temperatura zostaje ta sama.
  • Epilimnion - woda znajdująca się powyżej termokliny, woda zmienna jest zależna od temperatury. -Hipolimnion- woda znajdująca się poniżej termokliny, charakteryzuje się stałą temperaturą

Cyrkulacje

• Wiosenna- występuje po zimie gdy promienie słoneczne topią lód i nagrzewają powierzchniowe warstwy wody. Gdy osiągną one temperaturę zbliżoną do warstw przydennych, nawet słany podmuch wiatru powoduje mieszanie się wody
• Jesienna- jesienią jest odwrotnie, ochładzanie się powietrza, powoduję że jezioro oddaje ciepło

Stagnacje

• Letnia- występuje latem, gdy jezioro silnie się uwarstwia: ciepła i natleniona woda jest na powierzchni (epilimnion), a zimna i uboga w tlen w głębi (hipolimnion)

• Zimowa- zimą jezioro pokrywa lód, a najcieplejsza woda (4°C)znajduje się przy dnie.

• Mieszanie wody następuje wiosną i jesienią, przywracając równowagę

Typy jezior względem ciągłości zasilania

• Jeziora stałe- ich misy jeziorne są stale wypełnione wodą.
• Jeziora okresowe- wypełniają się wodą tylko w określonej porze roku.
• Jeziora epizodyczne- istnieją bardzo krótko po obfitych opadach.

Typy jezior względem warunków rozwoju życia oraz ilości substancji odżywczych występujących w wodzie

• Jeziora oligotroficzne- akweny ubogie w substancje odżywcze, których wody są dobrze natlenione oraz mają niską temperaturę. Dna tych jezior są skaliste lub żwirowe.

• Jeziora eutroficzne- ich wody zawierają dużo substancji odżywczych, co powoduje masowy rozwój glonów i roślin wodnych. Cechuje je mała przezroczystość oraz zielony lub żółtozielony kolor. W warstwie przydennej występuje stały deficyt tlenu.

• Jeziora dystroficzne- to najczęściej niewielkie i płytkie jeziora, występujące w lasach, charakteryzujące się brunatną lub żółtawą barwą wody. Są one silnie zakwaszone i zawierają mało tlenu, dlatego życie organiczne jest w nich ubogie. Jeziora tego typu szybko zarastają.

• Długość jeziora- najkrótsza odległość między najbardziej odległymi punktami linii brzegowej mierzona wzdłuż linii wychodzącej poza obręb jeziora.

• Szerokość jeziora- największa odległość między przeciwległymi brzegami mierzona prostopadle do linii długości jeziora.

• Plan batymetryczny jeziora- ukształtowanie dna misy jeziora przedstawiane jest w formie planu batymetrycznego, czyli układu izobat, a więc linii łączących punkty o jednakowej głębokości liczonej od poziomu zwierciadła wody.

Rodzaje jezior

• Jeziora tektoniczne- występują w zagłębieniach powstałych wskutek ruchów skorupy ziemskiej.
• Jeziora wulkaniczne- powstają w kraterach nieczynnych wulkanów.
• Jeziora reliktowe- utworzyły się w wyniku odcięcia części dawnych mórz przez powolne podnoszenie się skorupy ziemskiej lub obniżanie się poziomu morza.
• Jeziora polodowcowe- występują na obszarach, które uległy niegdyś zlodowaceniu.
• Do jezior polodowcowych należą między innymi:*
  • jeziora morenowe
  • jeziora rynnowe
  • jeziora cyrkowe
  • jeziora polodowcowe
• Jeziora deltowe- powstają w zagłębieniach w obrębie delt rzecznych.
• Jeziora zakolowe ich wody wypełniają fragmenty dawnych koryt rzecznych, które są odcięte od głównego nurtu rzeki; mają owalny i wydłużony kształt.

ETAPY życia jezior:

• powstanie - jezioro tworzy się w wyniku procesów geologicznych, np. lodowcowych, tektonicznych, wulkanicznych, czy krasowych. Jest głębokie i czyste;
• młodość ma stromą linię brzegową, dużą głębokość i dobrze natlenioną wodę. Roślinność wodna rozwija się w ograniczonym stopniu;
• dojrzałość - jezioro stopniowo wypłyca się przez osady i rozwój roślinności. Powstają szurawy, a ilość materii organicznej wzrasta;
• starość - dno jeziora zamula się, powierzchnia zarasta roślinnością. Zmniejsza się ilość tlenu w wodzie;
• zanik - jezioro zamienia się w mokradło, torfowisko, a ostatecznie w ląd

FUNKCJE. sztucznych zbiorników wodnych (antropogenicznych):

• energetyczne

• wyrównawcze

• komunalne

• rolnicze

• przemysłowe

• rekreacyjne

• przeciwpowodziowe

• Jeziorność – stosunek powierzchni jezior do ogólnej powierzchni analizowanego obszaru

Bagna i Mokradła

• Bagna i mokradła - obszary podmokłe o stałym lub okresowym nadmiarze wody, porośnięte roślinnością bagienną:
• Funkcje:*
  • retencja wody
  • filtracja zanieczyszczeń
  • siedlisko dla fauny i flory
  • regulacja klimatu
• Obszary bezodpływowe:*
  • Morze Kaspijskie
  • Morze Aralskie
  • Depresja Qattara
  • Kotlina Tarim
  • Jezioro Czad

TORFOWISKA:

• TORFOWISKA WYSOKIE – zasilane wyłącznie wodą opadową; ubogie w składniki odżywcze, kwaśne pH; dominują mchy torfowe, wrzosy, sosna karłowata

• TORFOWIKA NISKIE – zasilane wodą gruntową i rzeczną; bogatsze w składniki mineralne, bardziej żyzne; porastają je turzyce, trzciny, olchy.

• TORFOWICA PRZEJŚCIOWE – pośrednie między wysokimi a niskimi, częściowo zasilane wodą opadową i gruntową; roślinność mieszana -> mchy torfowce, turzyce, wełniaki

• GLACJOLOGIA - nauka o śniegu i lodzie.

• granica wiecznego śniegu – tam, gdzie w ciągu roku więcej śniegu przybywa, niż ubywa.

• Ablacja- proces ablacji w odniesieniu do lodowca lub lądolodu.

• czynniki warunkujące powstawanie lodowców: odpowiednio niska temperatura powietrza, wysokie opady śniegu, rzeźba terenu sprzyjająca gromadzeniu się opadów atmosferycznych.

• zmiana śniegu w lód lodowcowy: pole firnowe, firn, lód firnowy, lód lodowcowy, Lodowiec szelfowy, góra lodowa.

LÓD LODOWY I JEGO RODZAJE

• lodowiec porusza się z prędkością od kilkudziesięciu do kilkuset m/rok.
• Lodowiec szelfowy – brzeżna część lądolodu, która unosi się swobodnie na powierzchni wody, podczas gdy jego podstawa jest zanurzona
• Góra lodowa - zwarta bryła lodu, oderwana od lodowca w procesie zwanym „cieleniem się lodowca".
• Pole lodowe – duży fragment pokrywy lodowej
• Paki lodowe – wieloletnie pływające pokrywy lodu morskiego, występujące na obszarach polarnych Ziemi
• Wieczna zmarzlina – zjawisko utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody, nawet w najcieplejsze miesiące letnie
• Transpiracja - parowanie wody z roślin

Morza

• Morza (od najcieplejszego do najzimniejszego):
  • Morze Czerwone
  • Zatoka Perska
  • Morze Arabskie
  • Morze Karaibskie
  • Morze Śródziemne
  • Morze Czarne
  • Morze Bałtyckie
  • Morze Beringa
  • Morze Ochockie
  • Morze Barentsa
  • Morze Beauforta
  • Morze Weddella i Morze Rossa
• Morza (od najbardziej zasolonej wody do najmniej):
  • Morze Czerwone
  • Zatoka Perska
  • Morze Śródziemne
  • Morze Czarne
  • Morze Bałtyckie
  • Morze Beringa
  • Morze Ochockie
  • Morze Barentsa
  • Morze Beauforta
  • Morze Rossa i Morze Weddella