Huling Araw ni Rizal at Kamatayan

• Mga Huling Araw ni Rizal at Kamatayan

Pagpili ng Tagapagtanggol

• Noong December 8, binigyan si Rizal ng listahan ng mga pangalang maaring tagapagtanggol niya.
• Si Don Luis Taviel de Andrade ang pinili ni Rizal upang maging tagapagtanggol.
• Si Don Luis ay kapatid ni Ten. Jose Taviel de Andrade na dating "bantay" ni Rizal sa Calamba noong 1887.

Ang Akusasyon kay Rizal

• Rizal ay inakusahan bilang "Pangunahing tagapagtatag at buhay na kaluluwa ng insureksyong Pilipino, ang tagapagtatag ng mga samahan, pahayagan, at librong nag-papaapoy at nagpapalaganap ng mga ideya hinggil sa rebolusyon."

G.H. Camilo G. de Polavieja

• Si G.H. Camilo G. de Polavieja ang pumalit kay Gobernador Blanco.
• Sinasabing mas makatao si Blanco kesa kay Polavieja.

Ang Manipesto ni Rizal sa Taumbayan

• Isinulat ito ni Rizal habang siya ay nakapiit sa kanyang selda sa Fuerza Santiago.
• Isinulat niya ito dahil gusto niyang ibahagi sa taumbayan na makakamit lang natin ang kalayaan sa pamamagitan ng edukasyon at pagsisikap.
• Sinasabi rito na ikininagulat niya na ang ngalan niya ang naging pamansag ng ilang mga rebolusyon.
• Nililinaw din dito na tinutulan na niya ang balak ng rebolusyon dahil hindi pa raw tayo handa para dito.

Huling Pasko

• Ang araw ng Pasko ang pagdiriwang sa kapanganakan ni Kristo.
• Sa araw na iyon, nakapiit pa rin sa kulungan si Rizal.
• Sumulat siya sa kanyang tagapagtanggol na si Ten. Luis Taviel de Andrade dahil wala na siyang pag-asa.
• Isinulat ni Rizal na makapunta sana ang kanyang tagapagtanggol noong umagang iyon dahil nais niyang kausapin siya bago sila humarap sa hukuman.

Ang Paglilitis kay Rizal

• Ito ay isang patunay ng kawalang-katarungan ng mga Espanyol.
• Nagsimula ang hukumang-militar noong Dec. 26, 1896 sa Cuartel de España.

Mga Miyembro ng Hukumang-Militar

• Ten. Kol. Jose Togores Arjona (pangulo)
• Kapt. Ricardo Muñoz Arias
• Kapt. Manuel Reguera
• Kapt. Santiago Izquierdo Osorio
• Kapt. Braulio Rodriguez Nuñez
• Kapt. Manuel Diaz Escribano
• Kapt. Fermin Perez Rodriguez

Mga Tauhan sa Hukuman

• Dr. Jose Rizal (Ang akusado)
• Ten. Taviel de Andrade (Tagapagtanggol ni Rizal)
• Kapt. Rafael Dominguez (Huwes Tagapagtanggol)
• Ten. Enrique de Alcocer (Tagapag-usig)
• Kasama rin dito si Josephine Bracken, mga manonood at maraming Espanyol

Simula ng Paglilitis

• Iginapos ang akusado (Rizal) mula siko pa-siko, ngunit siya ay nanatiling kalmado.
• Si Kapt. Dominguez ang nagpaliwanag sa hukuman ng kaso laban kay Rizal.
• Si Ten. Alcocer, taga-usig, ang siyang nagbigay ng talumpati ng buod ng kaso ni Rizal.
• Sinasabing karapat-dapat na siya ay patawan ng kamatayan.
• Si Ten. Taviel de Andrade, tagapagtanggol ni Rizal, ay nagbahagi ng madamdaming talumpati upang ipagtanggol si Rizal.
• Ang hukom ay may napagdesisyunan na hatol bago pa man magsimula itong paglilitis.

Pagtanggol ni Rizal sa Sarili

• Pinatunayan ni Rizal na siya ay inosente sa pamamagitan ng 12 puntos.
• Wala siyang kaugnayan sa rebolusyon dahil siya mismo ang nagpayo kay Dr. Pio Valenzuela noon sa Dapitan na huwag na silang mag-aklas.
• Hindi siya nakipagsulatan sa mga elementong radikal at rebolusyonaryo.
• Ginamit ng mga rebolusyonaryo ang kanyang pangalan nang hindi niya alam. Kung siya'y maysala, disinsana'y tumakas siya sa Singapore.
• Kung may kaugnayan siya sa rebolusyon, disinsana'y tumakas siya sakay ng isang vintang Moro at di nagpatayo ng tahanan, ospital, at bumili ng lupain sa Dapitan.
• Kung siya ang pinuno ng rebolusyon, bakit hindi siya kinonsulta ng mga rebolusyonaryo?
• Inamin niya na siya ang sumulat ng Konstitusyon ng La Liga Filipina ngunit ito ay pansibikong asosasyon at hindi isang samahang pangrebolusyon.
• Hindi nagtagal ang La Liga Filipina sapagkat pagkatapos ng unang pulong ay pinatapon na siya sa Dapitan.
• Kung muling nabuhay ang La Liga pagkaraan ng siyam na buwan, hindi niya alam.
• Hindi itinataguyod ng La Liga Filipina ang mga simulain ng mga rebolusyonaryo. Kung hindi, sana'y di na itinatag ang Katipunan.
• Ang dahilang ng mapapait na komentaryo niya ay dahil noong 1890, ang kanyang pamilya ay inuusig at ang kanyang kapatid na lalaki at mga bayaw ay ipinatapon.
• Ang buhay niya sa Dapitan ay kapuri-puri kahit itanong pa sa mga komandenteng naroon at sa mga misyonerong pari.
• Noong siya ay nagtalumpati sa bahay ni Doroteo Ongjunco, hindi totoong pinukaw ng kanyang talumpati ang rebolusyon.
• Alam ng mga kaibigan niya na tutol siya sa armadong rebolusyon. Kaya bakit nagpadala ang Katipunan ng isang sugo sa Dapitan na hindi niya kakilala?
• Hindi pinakinggan ang pagsamo ni Rizal ng Hukom, dahil may pinapanigan na silang desisyon.
• Pinalabas na ng mga tauhan na tapos na ang paglilitis.

Ang Desisyon ng Gob. Hen.

• Matapos ang napakaikling delibirasyon ipinataw ang sentensiyang kamatayan.
• Kaagad nilang pinadala ang desisyon sa korte ni Gob. Hen. Polavieja.
• Humingi ang Gob. Hen. ng payo mula sa Huwes Tagapagtanggol na si Heneral Nicolas de la Peña.
• Noong December 28, nilagdaan ni GH Polavieja ang desisyon na hatol kay Rizal na kamatayan.
• Ang sentensiya ng Hukumang-Militar ay parusang kamatayan kay Jose Rizal Mercado, na isasagawa sa pamamagitan ng pagbaril sa kanya sa ganap na alas siyete ng umaga ng ika-30 araw ng buwang ito sa Bagumbayan.

Mga Huling Oras ni Rizal

• December 29, 1896 - ang huling 24 oras ng buhay ni Rizal.
• 6:00AM - Si Kapitan Rafael Dominguez, na inatasang mamahala sa paghanda ng pagbitay kay Rizal, ay ang siyang nagbasa ng napagdesisyunang hatol sa kanya na kamatayan.
• 8:00AM - Umalis si Padre Viza at dumating si Padre Antonio Rosell na siyang nagyaya kay Rizal na mag-agahan.
• Matapos ang agahan, dumating ang tagapagtanggol ni Rizal na si Ten. Luis Taviel de Andrade at siya ay pinasalamatan sa serbisyong ibinigay niya sa kanya.
• 9:00AM - Dumating si Padre Federico Faura, na nagpa-alala kay Rizal sa sinabi niya sa kanya noon na mapupugutan siya ng ulo ng dahil sa Noli Me Tangere.
• Tinawag ni Rizal ang Padre na isang "propeta" dahil sa kanyang babala.
• 10:00AM - Dinalaw siya ng isa sa mga guro niya sa Ateneo na si Padre Jose Vilaclara kasama si Vicente Balaguer na isa namang paring heswita sa Dapitan.
• Pag-alis nila ay nakausap niya ang isang mamamahayag na Espanyol ng El Heraldo de Madrid na si Santiago Mataix.
• 12:00PM-3:30PM - Naiwang magisa sa selda si Rizal, at matapos niya kumain ay dito na siya naging abala sa pagsusulat.
• Maaaring naisulat ni Rizal ang kanyang huling paalam na itinago sa alkohol na lutuan na regalo ng asawa ni Juan Luna na si Paz Pardo de Tavera.
• Ang huling liham niya kay Propesor Blumentritt ay sa wikang Aleman at naglalaman ng kanyang huling paalam kasama ng isang aklat.
• 3:30PM - Bumalik si Padre Balaguer sa Fuerza Santiago upang kausapin muli si Rizal.
• Ang kanyang dahilan ay upang talakayin ang pagbawi ni Rizal sa mga ideyang anti-Katoliko sa kanyang sulatin at pagsapi sa Masonerya.
• 4:00PM - Dumating ang ina ni Rizal. Pilit na pinaghiwalay sila ng guwardiya at siyang dahilan ng pagiiyakan nila.
• Pumasok na rin sa selda si Trinidad para sunduin ang ina, ibinigay ni Rizal ang alkohol na lutuan na naglalaman ng kanyang huling pamamaalam.
• Pagkaalis ni Doña Teodora at Trinidad ay dumating sila Padre Vilaclara, Padre Estanislao March at Padre Rosell.
• 6:00PM - Dumating si Don Silvino Lopez Tuñon, and Dekano ng Katedral ng Maynila.
• Umalis sila Padre Balaguer at Padre March at naiwan si Padre Vilaclara kasama nina Rizal At Don Tuñon.
• 8:00PM - Ang huling hapunan ni Rizal.
• Ipinabatid ni Rizal kay Kapitan Dominguez na pinapatawad na niya ang kanyang mga kaaway kasama na rin dito ang mga huwes-militar na nagsentensiya sa kanya ng kamatayan.
• 9:30PM - Ang sumunod na panauhan ni Rizal ay si Don Gaspar Cesteño, ang piskal ng Royal Audiencia de Manila.
• Napaniwala ng talino ni Rizal ang piskal.
• 10:00PM - Pinadala ni Padre Balaguer kay Rizal ang burador ng pagbawi na ipinadala ng Arsobispong anti-Pilipino na si Bernardino Nozaleda, ngunit hindi ito nilagdaan ni Rizal dahil hindi niya ito nagustuhan.
• Ayon kay Padre Balaguer, nagpakita siya ng mas maikling burador na inihanda ni Padre Pio Pi (Superyor ng mga Heswita sa Pilipinas).
• Isinulat ni Rizal ang kanyang retraksiyon, na kung saan itinatakwil na niya ang Masonerya at mga relihiyosong ideyang anti-Katoliko.
• Ang Sulat na ito, ay naging malaking debate sa mga Rizalista sapagkat sa mga Rizalistang Mason o anti-Katoliko, ang dokumentong ito ay huwad, habang tunay naman sa mga Rizalistang Katoliko.
• December 30, 1896
• 3:00AM - Nakinig ng misa si Rizal, nangumpisal at nangumunyon.
• 5:30AM - Ang huli niyang agahan.
• Sumulat siya para sa kanyang pamilya at isa pa para sa kanyang kapatid na si Paciano.
• Liham sa Pamilya: Paghihingi ng tawad ni Rizal sa bigat ng pagdurusang naidulot niya sa pamilya. Ang huling habilin niya ukol sa kanyang libing.
• Liham kay Paciano: Pagpapasalamat sa lahat ng naidulot ni Paciano kay Rizal. Paghihingi ng tawad kay Paciano at ang habilin na sabihin sa ama nila na mahal niya ito at hingan ng kapatawaran.
• 5:30AM - Dumating si Josephine Bracken kasama ang kapatid ni Rizal na si Josefa.
• Nagpaalam si Josephine kay Rizal na lumuluha.
• Ibinigay niya kay Josephine ang isang relihiyosong aklat na Imitation of Christ ni Padre Thomas a Kempis na kanyang nilagdaan.
• 6:00AM - Sumulat si Rizal para sa kanyang mga mahal na magulang habang naghahanda ang mga sundalo para sa Pagmamartsa.

Pagmartsa sa Bagumbayan

• 6:30AM - Nagsimula nang tumunog ang mga trumpeta sa Fuerza Santiago na siyang hudyat ng simula ng pagmartsa.
• Apat na armadong sundalo ang nanguna, sunod si Rizal na nasa pagitan ng kanyang tagapagtanggol, Ten. Luis Taviel de Andrade, at dalawang Heswitang pari, Padre March at Padre Vilaclara.
• Suot ni Rizal ang itim na terno, sumbrero, sapatos, kurbata at putting polo.
• Nakagapos ang sa braso siko pa-siko tulad noong sa hukuman ngunit mas maluwag para maigalaw niya ang kanyang braso.
• Nagmartsa sila mula Fuerza Santiago hanggang sa Plaza de Palacio sa harapan ng katedral ng Maynila kung saan napakaraming tao ang nagaabang.
• Nadaanan din nila ang isang makitid na Tarangkahan ng Postigo na halos walang katau-tao at siyang nasabi na napakaganda ng umagang iyon.
• Nadaanan din nila ang Ateneo.
• Narating nila ang Bagumbayan na malapit sa Look ng Maynila.
• Payapang pumunta sa katatayuan niya si Rizal, sa pagitan ng dalawang posteng de-lampara.

Pagiging Martir ng Isang Bayan

• Nagpaalam si Rizal sa kanyang mga kasama na sina Padre Vilaclara, Padre March at ang kanyang tagapagtanggol na si Ten. Luis Taviel de Andrade.
• Binasbasan siya ng isang pari at pinahalikan ang krusipiho.
• Humiling si Rizal na siya'y barilin na nakaharap sa mga sundalo, ngunit hindi siya pinagbigyan dahil sa istriktong pagsunod ng komandante sa utos.
• Dr. Felipe Ruiz Castillo, isang doktor na Espanyol na siyang tumingin sa pulso ni Rizal at normal ang kanyang pulso.
• Tumunog na ang mga tambol, at habang sila ay tumutunog ay may sumigaw ng "Magpaputok".
• Sa kanyang pagkabaril ay ipinilit pa rin ni Rizal na humarap sa mga sundalo at nagawa niya ito.
• Sa kanyang pagbagsak ay nakaharap ang mukha niya sa sumisikat na araw.
• 7:03AM - Oras ng kamatayan. Sa edad na 35, 5 buwan at 11 araw.
• Muling nakutuban ni Rizal ang kanyang araw ng kamatayan, 14 na taon bago siya bitayin ay nanaginip noong ika-30 ng Disyembre na siya ay namatay.

Pagkaraang Mamatay ang isang Bayaning Martir

• Nagsaya ang mga Espanyol at nagsigawan ng "Mabuhay ang Espanya".
• Isang malaking tagumpay sa kanila ang kamatayan ng pinakamahigpit nilang kaaway at nagpatugtog sila ng Marcha de Cadiz.
• Hindi alam ng mga Espanyol na ito, na ang pagkamatay ni Rizal ang siyang naging pundasyon ng bansang nagsasarili.
• Ang kanyang mga naisulat ay nagudyok sa nasyonalismong Pilipino at naghawan ng landas para sa Rebolusyon ng Pilipinas.
• Napatunayan ni Rizal na "mas mabisa ang panulat kaysa espada".
• “Mamamatay akong natatanaw Sa likod ng dilim angbukangliwayway, Kung kailangan mo ang pulang pangulay, Dugo ko'ygamitin sa kapanahunan Nang ang liwanag mo ay lalong kuminang” -Dr. Jose Rizal.