Hukuk Sosyolojisine Giriş

Hukuk Sosyolojisine Giriş

• Hukuk sosyolojisi, sosyolojinin kurucusu Auguste Comte tarafından toplumun incelendiği bir bilim olarak tanımlanır.
• Comte'ye göre sosyoloji, bilimler sınıflandırmasında doğa bilimi içinde yer alır, ancak günümüzde sosyal bilim olarak kabul edilir.
• Hukuk sosyolojisi, hukuku soyut düşünceyi ortaya koyan bir toplumun parçası olarak ele alır.

Hukuk Sosyolojisinin Ortaya Çıkışı

• Ortaya çıkışında iki önemli tarihsel olay etkili olmuştur: Fransız Devrimi ve Sanayi Devrimi.

Sanayi Devrimi

• Sanayi Devrimi'nin etkileri arasında nüfus artışı, kentlere göç, yönetim biçimlerinde değişiklikler, tüketim artışı ve dil ile müzikte farklılaşma bulunur.
• Devrim, eğitim ve teknolojinin gelişmesine, iletişim olanaklarının artmasına ve iş bölümünün karmaşıklaşmasına yol açmıştır.
• Cinsiyet rollerinde değişim, iş gücüne olan ihtiyacın artmasıyla tetiklenmiştir.

Auguste Comte'un Yaklaşımları

• Comte, hukuk sosyolojisini toplumu inceleyen bir bilim olarak tanımlar ve pozitivizm ile sosyolojinin kurucusu olarak kabul edilir.
• "Socius logos" terimini sosyoloji için ilk kez kullanan kişidir.
• Comte, toplumu makrososyoloji (en geniş anlamda), toplumsal grupların yapısı ve mikrososyoloji (bireysel yaklaşımla, psikoloji ve sosyoloji olarak) olmak üzere üçe ayırır.

Sosyoloji ve Hukuk Sosyolojisi Arasındaki İlişki

• İkisi arasında kesin sınırların olmadığı bir alan bulunur.

Felsefe ile Sosyoloji İlişkisi

• Toplumsal ahlak kurallarını ele alır; ahlak kurallarının toplumsal kurallarla çelişebileceğini ve bu durumda insanların itaat etmeme hakkının doğabileceğini belirtir.
• Toplumun dinamik yapısı nedeniyle, toplumun kuralları ile gerçeklik arasında farklılıklar olabilir ve bu kurallara başkaldırılabilir veya uyulabilir.
• Toplumun kurallarına itirazlar, geçmiş zaman kurallarına yöneliktir; itiraz edilmeyen kurallar ise günümüz kurallarıdır; birlikte yaşanılan toplumda zaman farklılıkları mevcuttur.

Psikoloji ile Sosyoloji İlişkisi

• Mikrososyoloji yaklaşımında önemli bir yere sahiptir; psikoloji, ruh ve zihinle ilgili dinamikleri ele alır ve süreçlerle ilgilenir.
• İnsanın bilinçsel yönü, sosyolojik yönteme olan yaklaşımı ortaya çıkarır.
• Toplumu incelemede psikolojinin sosyoloji alanında yer alması, sosyolojik çıkarımların psikolojik analizlerle elde edilebileceği eleştirisi "psikolojizm" olarak adlandırılır.

Antropoloji ile Sosyoloji İlişkisi

• İnsanın bilinçsel gelişimini ve toplumsal yaşamla ilişkisini ele alır; insanı temel alır ve hem fiziksel farklılıklarını hem de kültürel yapısını aynı anda inceler.
• Sosyolojiye göre daha geniş bir kültürel yaklaşım sunar.

Ekonomi ile Sosyoloji İlişkisi

• Toplumsal süreçler ve olgularla ekonominin ilişkisi vardır.
• Durkheim ve Weber, ekonomik kurumlar ve ilişkilerin yakınlığını vurgular.
• Marx, toplumsal yapıyı ekonomiyle tanımlar.

Sosyolojiden Sosyolojilere Geçiş Dönemi

• Sosyal olgunun karmaşıklığı, gözlem tekniklerinin farklılığı ve genel sosyolojinin tartışmasız bir üst taban yaratmaması bu geçişin nedenlerindendir.
• Eğitimdeki farklılaşmalar da bu geçişi etkilemiştir.

Toplumsal Yapılar Alanı

• Toplumsal yapıların incelenmesini içerir; örf, adet ve eğitim gibi unsurlar toplum açısından temel yapılar olarak kabul edilir.

Yerleşim Birimleri Alanı

• Çeşitli yerleşim birimlerindeki yaşamın toplumsal yapı üzerindeki etkilerini inceler.

Sosyal Gruplar Alanı

• Teorik bir alandır; bir kişi birden fazla gruba üye olabilir.
• Uzmanlaşma, bazen genel bilgi kaybına neden olabilir.

Dionisio Anzilotti

• Hukuk sosyolojisi terimini kullanmış, ‘socilogia juridicia' ifadesini tercih etmiştir.
• Hukuki olayların ampirik olarak tanımlanmasını savunur.
• Hukuki olayları, hukuk düzeninin kendisine sonuç bağladığı olaylar olarak tanımlar.
• Ampirik olaylar deneyseldir.
• Tanımı eleştirilmiş, eksik bulunmuştur ve modernite konusuna girişi temsil eder.

Tarihsel Süreçler

• Batı biliminde, ilkel toplumlar ve uygarlıklar (Antik Dönem/Modern Öncesi, Orta Çağ ve Modern Dönem olarak üçe ayrılır) şeklinde dönemler vardır.

İlkel Toplumlar

• Düşünsel faaliyetlerin sınırlı olduğu, doğa ile kişilerin bedenleri arasında güçlü bir bağın bulunduğu toplumlardır.
• Akıl ile açıklanamayan yaklaşımlar vardır; düşünsel değildirler.

Uygarlıklar

• Uygarlıkların ilk ortaya çıktığı toplumlardır; beslenme ve barınma gibi temel ihtiyaçların yanı sıra kültürel yaklaşımlar da mevcuttur.
• Deniz yoluyla ticaretin yapılması söz konusudur ve uluslararası ticaret yavaş yavaş başlar.
• Mitolojik yapılarla birlikte bilimsel yaklaşımlar görülür.

Orta Çağ

• Kilise egemenliği dönemidir.
• Uluslararası ticaret yaygınlaşır ve kültürel faaliyetler artar.
• İnsan aklının bilgi kaynağı olması yönünde görüşler ortaya çıkar.

Modern Dönem

• Imannuel Kant, insanın aklını bağımsız olarak ele alır.
• Kırılma noktasıdır.

Modernite Sonrası Dönem

• Modern döneme özgü kuramlar vardır; pozitivizm (Comte) bu dönemin ideolojisidir.
• Yeni bir sınıf ortaya çıkar ve toplumsal yapı değişir; şehirli denilen yeni bir toplum oluşur.
• Yerleşik ve göçebe sınıf ayrımı vardır.
• Montesquieu, coğrafi koşulların ve nüfus sayısının toplumlar üzerindeki belirleyici rolünü vurgular.
• Sosyoloji modern dönemde yer alır ve hukuk sosyolojisi modern toplumlarda çalışma alanı bulur.

Hukuku Toplumdan Bağımsız Olarak Ele Alan Görüşler

• Austin (iradeci) ve Kelsen (normcu) bu görüşü savunur.
• Hukuki normativizm ve analitik hukuk anlayışı bu yaklaşıma dahildir.
• Fransa'da yorumcu okul ideolojisi etkilidir; hukuku normlar ve bu normlarla oluşturulan bir sistem olarak ele alır.
• Hukuku inceleyen kişinin amacının kanunu incelemek ve yorumlamak olduğunu belirtirler.
• ABD hukuk sistemi, içtihatları temel alır ve uygular; içtihatlar oluşturulurken mevcut içtihatlar temel alınır ve ona göre yorum geliştirilir. Bu, içe kapanık bir hukuk anlayışıdır.

Hukuku Toplumdan Bağımsız Ele Almayan Görüşler

• Almanya'nın modernleşmeye geç başlamasıyla kendine özgü bir hukuk sistemi geliştirmiştir.
• Thibout: Almanya'nın Fransa kanunlarına göre hukuk sistemi kurmasını önerir.
• Savigny: Alman milletinin Fransa'dan farklı olduğu için kendi kanunlarını oluşturması gerektiğini savunur; hukuksal metinlerin norm olarak görülmesine karşı çıkar.
• Krichmann: Yasal metinlerin toplumdan ayrı değerlendirilmemesi gerektiğini belirtir.
• Jhering: Toplumsal fayda yaklaşımına göre hukukun görevi toplumsal faydayı sağlamaktır der ve toplumsal boyutun işin içine katılmasının önemini vurgular.

Diğer Görüşler

• Oliver Wholmes: Hukuk yaşamı mantık değil deneyimdir der ve hukuka kötü adamın gözüyle bakar; hukuk somut kararlardan ibarettir.
• Christopher Langdell: Toplumsal yapının hukuk üretmediğini savunur.
• Eugen Ehrilch: Hukukun toplumsal bağını ileriye götürdüğünü ve yaşayan hukukun varlığını savunur. Toplumsal normların yaptırımlarının da hukuk olduğunu belirtir.
• Hukuki pozitivizm, Hans Kelsen, Jhon Austin, Christogher Langdell, Savigny gibi düşünürlerin katkılarıyla şekillenmiştir.

Durkheim

• Modern sosyolojinin kurucusu olarak bilinir.
• Toplumsal iş bölümü ve toplumsal olguları araştırmıştır.

Toplumları İkiye Ayırır

• Homojen toplumlar: Basit yapılıdır ve mekanik dayanışma söz konusudur.
• Uygarlıklar: Uzmanlaşma vardır ve toplumsal dayanışma daha karmaşıktır (organik dayanışma).

Toplumsal Dayanışmayı Hukuk Özelinde İkiye Ayırır

• Organik dayanışma: İş bölümü ve uzmanlaşma vardır; hukuk, baskının karşısında işbirliğini yönlendirir, bireyselleşme ön plandadır ve amacı caydırıcılıktan ziyade onarmaktır.
• Mekanik dayanışma: İş bölümü daha basittir; hukuk daha baskıcıdır, kişiyi cezalandırmak ve toplumdan dışlamak amaçlanır.

Toplumu Bir Arada Tutan Olgu Nedir?

• Toplumsal olgular nesneler gibi gözlemlenebilir ve maddi (pozitif hukuk yasaları) ve maddi olmayan (dolaylı olarak gözlemlenebilir) olarak ikiye ayrılır.
• Toplumsal olgular bireyler üzerinde dış baskı yapar.
• Öznel bilinç (bireyin kendisiyle alakalı görüşleri) bağımsız bir yaklaşım sergileyemez.

Marx - Engels

• Hukuku üst yapı kurumu olarak görürler.
• Tarihsel materyalizmin kurucularıdır.
• Tarihin belirli aşamalardan oluştuğunu ve toplumun ilerlemesinin çatışmalarla ilişkili olduğunu söylerler.
• Hukukun ortaya çıkışını ekonomik gerekçelere bağlarlar.
• Alt yapılar (ekonomik ilişkiler) üst yapıyı (hukuk) belirler.

Max Weber (Sınav Sorusu)

• 19. yüzyılda yaşamış Alman hukukçudur; sadece hukuk değil, metot ve sosyoloji üzerine de çalışmıştır.
• Temel inceleme nesnesi toplumsal eylemlerdir (topluma yönelik eylemler).

Toplumsal Eylemleri Dört Alanda İnceler

• Amaç-rasyonel eylemler: Eylemlerin nesnel dünyaya ve diğer insanlara dair beklentileri vardır; sonuç odaklıdır.
• Değer-rasyonel eylemler: Sonuçtan ziyade değere odaklanır; kişinin iç dünyasını ele alır.
• Duygusal eylemler: Temel motivasyon duygulardır.
• Geleneksel eylemler: Uzun süredir uygulanan ve alışkanlık haline gelmiş davranışlardır.
• Amaç-rasyonel eylemi ön planda tutar; hesaplanabilirlik önemlidir; toplumsal eylemi inceleyen kişi öngörüde bulunabilir ve modern batı hukukunun ortaya çıkışını bu yaklaşımla açıklar.
• Yöntembilimcidir; toplumsal olayları izah ederken izlenen metot önemlidir; değer, duygusal ve geleneksel eylemleri yorumlayıcı algıda izah çabası vardır.
• Toplumsal olguların insanların faaliyetleriyle oluştuğunu ve insanların gerçekleri algılamasının önemli olduğunu belirtir.
• Toplumsal eylemlerin mutlaka izah edilebileceğini savunur; sübjektif gözlemciden bahseder; yorumlayıcı anlamayı benimser ancak yöntem izlemez.
• Hukuku rasyonel bir kurum olarak görür ve modern toplumun kurumudur der; hukuk, meşruiyetini doğrudan kendinden alır ve uyulmadığında psikolojik ve maddi yaptırımları vardır.
• Ekonomik güçler ve ilişkilerin kanun yapımı ve hukuk düzenlemelerinde yeri olduğunu ancak modern batı toplumu dışında başka hukuk toplumlarının da bulunduğunu belirtir.
• Hukuk yapma = hukuk normları oluşturma; hukuk bulma = uygulayıcıların maddi vakaya hukuku uygulamaları.

Weber Hukuk

• Şekli anlamda rasyonellik, normu meydana getirmede uyumsuzlukta hangisinin uygulanacağına ilişkindir.
• Maddi anlamda rasyonellik, hukuk uyuşmazlıklarının nasıl çözüleceğine ilişkindir.
• İrrasyonellik, uyuşmazlıkların rasyonel düşüncelere değil, mitlere dayandırılmasıdır.

Weber Hukuk Tipleri

• Rasyonel ve irrasyonel açıklamalar için hukukun sistematize edilip edilmeyeceğini açıklar.
• Geleneksel meşruiyette iktidar tipi, meşru ve bağlayıcı olan sisteme otorite denir.
• Duygusal/karizmatik otoritede, eğitim vs ele alınmadığı, kişisel duyguların ön planda tutulduğu otoritedir.
• Hukuksal otoritede yalnızca modernite koşullarında olduğunu söyler.
• Rasyonel hukuk düzeninde meşruiyet kişilerin yönetici kişilerin kural koymasının rızası ile olur.
• Kapitalizmi ve hukuku açıklarken birbirlerine hem paralel hem destekleyici olduklarını söyler.

Leon Duguit

• 19. yüzyılda yaşamış Fransız hukukçudur.
• Hukuku incelerken ampirik verilerden yararlanır.
• Sosyal bilimlerin konusunu toplumsal olaylar oluşturur; sosyal bilimler, bireyin eylemiyle ortaya çıkan kollektif tepkidir; toplumsal yaşamın içerisinde olması gerekir.
• Toplumsal kurallar da toplumsal olayların bir parçasıdır; toplumsal kurallar ile toplumsal dayanışma arasında ilişki vardır; toplumsal olaylar toplumsal dayanışmaya hizmet eder.
• Hukuku toplumsal gerçeklik olarak ele alır.
• Objektif hukuk kurallarının gözlemlenebilir unsurları vardır; sübjektif hukuk kuralları toplumsal dayanışmayla oluşmamıştır.
• Ödev kavramını ele alır, hak kavramını almaz.
• Toplumsal kuralın varlığı için toplumdaki bireylerin inanması ve uygulanmasına dair inanç olması gerekir.
• Toplumsal kural için yaptırım olması gerekir; hukuk kuralı olması yeterli değildir; zaten uyulmadığı takdirde toplumun yaptırımı olacağını söyler.
• Objektif ve sübjektif hukuk ayrımı toplumsal kurallardır.
• Toplumsal kural olabilmesi için toplumda bir bilinç olması gerekir.
• Örneğin adalet ve hak kavramını sübjektif hukuk kuralı olarak ele alır; metafizik şeylerdir; gözlemlenemez, sadece varsayımdır.
• Ödevi objektif hukuk kuralı olarak görür; toplumsal dayanışmanın devamı için gerekli görür.
• Hukuka işlevsel bakar; özgürlük, kişinin toplumsal yapıdaki ödevleri yerine getirmesidir; yerine getirdiği taktirde işlev olduğunu söyler.
• Toplumun değişken yapısı olduğunu söyler; doğak haklar yaklaşımını bilimsel görmez.
• Devletin tanımını yapmıştır; ortak paydayla, yöneticilerin denetlenmesiyle kamu hizmetidir. Toplumsal dayanışmanın üzerine kuruludur der.
• Devletin sadece politik değil sosyolojik işlevi olduğunu söyler.

Erlich

• 19. yüzyılda yaşamıştır.
• Hukuk sosyolojisinin temel ilkeleri kitabı vardır.
• Yaşayan bir olgu olarak hukuktan bahseder; hukuk bilimi ve pozitif bilim olarak görür.
• Toplumdaki davranışlar gözlemlenebilirdir.
• Toplumsal birliklerden bahseder; heterojen yapıdadırlar; toplumsal birlikleri meydana getiren toplumsal davranışlardır; davranışların dışına çıkmak hukuka aykırılık teşkil eder; aileler, kiliseler toplumsal birliklere örnektir.
• Davranış kuralları hukuk normunu ortaya koyar.
• Sosyolog gibi toplumu inceler; kaynak olarak hukuku ele alır.
• Toplumsal birlik aslında toplumsal olgudur; toplumsal olgulardaki davranış kalıplarını inceleme konusu olarak görür; İnsan davranışını otonom ele almaz.
• Toplumsal birlikteki düzen toplumsal davranış kurallarının uyulmasıdır; bu bir düzendir.
• Mahkemeler karar normlarını uygular; toplumun benimsediği ise hukuk normudur.
• Toplumsal birlikteki davranışlara hukuk normu demesinin amacı, uyulmaması takdirde toplumsal birlikteki düzenin bozulacak olmasıdır; tüm hukukun bu toplumsal hukuk olduğunu söylüyor.
• Hukukun merkezine koyduğu şey toplumsal olgulardır; İkinci katmanda ise yargı kararları vardır.

Davranışın Özellikleri

• Algılanabilir olması
• Davranış kurallarına aykırı olmamak
• Dönüşüm içinde olması (kurallar zamanla değişebilir)
• Hukuk yaşayan bir olgudur; yöntemi doğrudan toplumsal birlikteki davranış kurallarının gözlemlenmesidir.

Teorik Hukuk Bilimi

• Toplumda kabul görmüş davranış kurallarına hukuk normu der.
• Karar normları toplumsal davranış kurallarına etki ediyor olabilir.
• Karar normları ve toplumsal davranış kuralları uyuşabilir; ama bunun nedeni karar normları değildir.

Pratik Hukuk Bilimi

• İkinci bir önem vermiştir.
• Normlar düzeni ve iktidar tarafından ortaya konmuş yargı normlarını uygulamaktır.
• Uygulanan normun sonucu karar normudur.
• Karar normunun topluma bakan yönü yoktur der.

Davranış Kuralları

• Teamül: Belirli uygulamanın belirli zaman süresince devamlı ve istikrarlı uygulanmasına denir.
• Hakimiyet: Tabii olmak, hak sahibi ve borç sahibi(alt- üst ilişkisi)
• Sahiplik: Herhangi bir şey üzerinde fiilen hakimiyet kurmak
• İrade beyanı: Genele yönelik olabileceği gibi özele yönelik de olabilir. -Ehrlich'e göre bu olgular hukukun girdileri olabilir.
• Ehrlich, toplumu genellikle kusursuz bir düzen olarak ele alıyor. Yaşadıkları dönem şartlarına bakıldığında böyle düşünmesi doğaldır.
• Ehrlich, bu dört olgunun tek başlarına da hukukun kaynağı olduğunu söyler.
• Pozitivizm tam anlamıyla belirliliği sağlamıyor. Ehrlich'e gelen eleştiriler belirlilik konusundadır. Ona göre her şey hukuk normu olabilir.

Leon Petrazycki

• Psiko-sosyal gerçeklik olarak sevgisel hukuk
• 19. yüzyılda yaşamış hukukçudur.
• Sezgi ve duygu vurgusu vardır. Anlam yükler. Hukuku tanımada tümdengelimden bahseder.
• Önceki düşünürlerden farklıdır. Doğduğu yerden, etniğinden ötürü.
• Dogmatik hukuk yaklaşımını eleştirir.
• Hukukun yürürlükteki yasadan farklı olduğunu söyler. Örneğin sözleşmede iki tarafın olması ve içeriğini uygun düştüğü ölçüde istedikleri gibi belirleyebilmeleri.

Hukuk

• kural oluşma hali vardır. Toplumu inceler. Bireyin daha ziyade bilinçsel sürecinin hukuk oluşumunda etkili olduğunu söyler. Sezgisel hukukta herhangi bir otoriteye gönderme yapmaz.Sezgisel hukuk kişiden kişiye değişebilir.Pozitif hukuku da sezgisel hukuk karşısında konumlar.İkisi de bireyin zihnindedir.
• Bireyi otonom bir varlık olarak görür.

Hukuk Davranışları

• 1)Dağıtıcı işlemi vardır. Toplumsal faydayı sağlar.
• 2)Organizasyon işleri vardır. Düzene vurgu yapar.
• a-pedogojik işler, kötücül duygusal eğilimlerin ortadan kaldırılması için eğitim alması, iyi ve kötü bilinci vardır.
• b-motivasyon işleri, iyi ve kötü bilincine uygun şekilde olması için motivasyona ihtiyaç vardır.
• Petraźycki'ye göre bir insan yalan konuştuğunda peşinden gelecek hukuki olayların seyrini değiştirebilir der.