Het ontstaan van de aarde en geologische tijdschaal

Het Ontstaan van de Aarde

• De aarde koelde af, waarbij de aardkern, aardmantel en aardkorst gevormd werden.
• Vulkanische activiteit bracht waterdamp en CO2 in de atmosfeer.
• Waterdamp condenseerde tot water, wat nu in oceanen ligt opgeslagen.
• Bacteriën ontstonden die CO2 uit de atmosfeer haalden en zuurstof afgaven, waardoor de omstandigheden geschikter werden voor andere levende organismen.

De Geologische Geschiedenis

• Na bacteriën ontstonden er ook zoogdieren, landplanten, vissen en schelpdieren.
• Op basis van evolutie is een geologische tijdschaal gemaakt, die uit vier hoofdperioden bestaat.

Vier Hoofdperioden (van oud naar jong)

• Precambrium: Continenten verschenen, de aarde bevroor meermaals, er was alleen leven onder water en het landoppervlak was kaal. Aan het einde van het Precambrium ontstonden de eerste levensvormen aan het aardoppervlak. (4600 miljoen jaar geleden)
• Paleozoïcum, van 541 tot 252 miljoen jaar geleden, kenmerkte zich door grote biotische diversificatie met de opkomst van mariene organismen zoals koralen en trilobieten, en de vestiging van planten op land. Pangea beïnvloedde soortverspreiding en klimaatzones, met belangrijke evoluties gedurende de tijdperken.
• Mesozoïcum: Bekend als het tijdperk van de dinosauriërs. Pangea valt uiteen en de huidige continenten ontstaan.
  • Trias (250 miljoen jaar geleden)
  • Jura (205 miljoen jaar geleden)
  • Krijt (140 miljoen jaar geleden)
• Kenozoïcum: Het leven ontstaat zoals het in het heden is, na het uitsterven van de dinosauriërs.
  • Tertiair (65 miljoen jaar geleden)
  • Kwartair (2,5 miljoen jaar geleden)

Massa-Extincties

• Vijf keer hebben massa-extincties plaatsgevonden.
• 440 miljoen jaar geleden: Afkoeling leidde tot ijsvorming en een lagere zeespiegel. Minder CO2 verstoorde de voedselketen.
• 65 miljoen jaar geleden: Een meteoriet veroorzaakte stof die het zonlicht blokkeerde.

Het Dagboek van de Aarde

• De geschiedenis van de aarde is bekend door gesteente en fossielen (versteende overblijfselen of afdrukken).
• Gidsfossielen leefden in een klein gebied en voor een korte periode, waardoor de absolute ouderdom vastgesteld kan worden.

Soorten Gesteente

• Sedimentgesteente: Opgebouwd uit lagen zand en klei die verharden door druk.
• Stollingsgesteente: Ontstaan door afkoeling van magma.
• Metamorf gesteente: Gesteente dat is veranderd door hoge druk of temperatuur.

Relatieve en Absolute Tijd

• Relatieve ouderdom: Gebaseerd op de ligging van lagen en aanwezigheid van fossielen.
• Absolute ouderdom: Ouderdom van aardlagen uitgedrukt in jaren.

Wat zijn Delfstoffen?

• Delfstoffen zijn nuttige stoffen die uit de grond worden gehaald.
• Gebruik: Grondstof, Brandstof en Bouwmateriaal.

Soorten Delfstoffen

• Metalen: IJzer, goud, aluminium
• Fossiele brandstoffen: Steenkool, aardolie, aardgas
• Diverse grondstoffen: Keukenzout, grind, kalksteen

Het Ontstaan van Ertsen en Fossiele Brandstoffen

• Metalen worden gewonnen uit ertsen die door magma naar het aardoppervlak zijn gebracht.
• Rivieren kunnen ertsen meenemen, waardoor ze in sedimentgesteente terechtkomen.
• Dagbouw: Winning van delfstoffen in de openlucht.
• Schachtbouw: Winning van delfstoffen in ondergrondse mijnen.

Fossiele Brandstoffen

• Steenkool: Ontstaat door inkoling van planten onder water: veen → bruinkool → steenkool.
• Aardolie: Ontstaat uit dood plankton op de zeebodem, bedekt door lagen zand, door druk en temperatuur.
• Aardgas: Ontstaat tegelijkertijd met steenkool en aardolie.

Delfstoffen Raken Op

• Delfstoffen worden veel gebruikt, maar kunnen opraken.
• Bewezen reserves: Aangetoonde hoeveelheden door bodemonderzoek.
• De vier schaarste delfstoffen zijn: antimoon, goud, zink en molybdeen.

Delfstoffen in Europa

• Europa heeft veel delfstoffen.

Belangrijkste Delfstoffen in Europa

• Steenkool: Grote voorraden verspreid door Europa, veel mijnen gesloten ivm milieu en goedkopere import.
• IJzererts: Vooral in Zweden. Welvarende gebieden ontstaan als ijzererts dichtbij steenkool wordt gevonden.
• Olie en aardgas worden in Noorwegen en het VK gewonnen.

Kritieke Grondstoffen

• Tekorten van sommige delfstoffen maken landen afhankelijk van import.
• Kritieke grondstoffen: Stoffen waarvan de aanvoer onbetrouwbaar is, maar die economisch belangrijk zijn.

Oplossingen voor Afhankelijkheid

• Recycling: Product wordt bewerkt om iets nieuws te maken.
• Hergebruik: Product wordt na een opknapbeurt opnieuw gebruikt.
• Substitutie: Vervanging van een materiaal door een ander met dezelfde eigenschappen.
• Beter productontwerp: Product wordt anders ontworpen, zodat bepaalde stoffen niet meer nodig zijn.

Delfstoffen in Nederland

• Delfstoffen in de diepte: Steenkool, aardgas, aardolie, zout.
• Delfstoffen aan de oppervlakte: Kalksteen, grind/zand, klei.

Delfstoffen in de Diepte

• Steenkool (carboon) bevindt zich door heel Nederland, maar de mijnen zijn gesloten vanwege kosten en vervuiling.
• Aardgas in het Noorden van Nederland, gewonnen uit poreus zandsteen (reservoirgesteente).
• Het gesteente waarin het gas is ontstaan heet het moedergesteente.
• Aardgaswinning leidt tot aardbevingen.
• Zout ontstond in het perm door verdamping van water.
• Aardolie wordt ook gewonnen in Nederland.
• De moedergesteente van Aardolie is gevormd tijden het Jura.
• Het resevoirgesteente wordt gevormd door lagen uit het krijt.

Delfstoffen aan de Oppervlakte

• Kalksteen (krijt) wordt door dagbouw gewonnen en ontstond door opgestapelde schelpen en skeletjes van micro-organismen.
• Zand en grind is te vinden rondom rivieren, door landijs in het Pleistoceen en transport door wind en rivieren.
• Klei (holoceen) wordt gewonnen langs rivieren door sedimentatie na overstromingen, en wordt gebruikt voor bakstenen.

Afhankelijkheid van het Buitenland:

• Nederland is voor 27 van de 30 kritieke metalen afhankelijk van import.
• Nederland streeft naar een circulaire economie voor 2050, waarin geen afval bestaat en alles wordt hergebruikt.

De aarde koelde af en vormde de aardkern, mantel en korst. Vulkanische activiteit bracht waterdamp en CO2 in de atmosfeer. Bacteriën ontstonden en produceerden zuurstof, wat leidde tot de evolutie van zoogdieren, planten, vissen en schelpdieren. Op basis van evolutie is een geologische tijdschaal gemaakt.