Biologie Thema 11

Bloed

• Bloed bestaat uit bloedplasma, bloedcellen en bloedplaatjes
• Bloedplasma vormt 55% van het bloed
• Bloedcellen en bloedplaatjes vormen 45% van het bloed
• Rode en witte bloedcellen zijn de twee soorten bloedcellen
• Een volwassene heeft ongeveer vijf tot zes liter bloed

Bloedplasma

• Bloedplasma bestaat uit water, eiwitten en opgeloste stoffen
• Bloedplasma is lichtgeel van kleur
• Bloedplasma transporteert stoffen en warmte, waaronder voedingsstoffen, afvalstoffen, hormonen, medicijnen en antistoffen

Bloedcellen en Bloedplaatjes

• Rode bloedcellen vervoeren zuurstof
• Rode bloedcellen onstaan in het rode beenmerg
• Rode bloedcellen zijn platte schijfjes zonder celkern
• Rode bloedcellen leven ongeveer vier maanden
• Rode bloedcellen worden afgebroken door de lever en de milt
• Witte bloedcellen maken ziekteverwekkers onschadelijk
• Witte bloedcellen onstaan in het rode beenmerg
• Er zijn verschillende typen witte bloedcellen
• Witte bloedcellen hebben een celkern
• Witte bloedcellen zijn in staat van vorm te veranderen
• Witte bloedcellen kunnen uit de bloedvaten komen
• Bacteriën komen bij een ontsteking in het lichaam
• Bepaalde witte bloedcellen doden de bacteriën en sterven dan zelf ook
• Hierbij kan etter (pus) ontstaan
• Etter bestaat uit vocht met dode witte bloedcellen en bacteriën
• Andere witte bloedcellen maken antistoffen die helpen bij het onschadelijk maken van ziekteverwekkers
• Witte bloedcellen die antistoffen maken, sterven niet
• Bloedplaatjes zijn stukjes van cellen zonder celkern
• Bloedplaatjes zijn nodig voor de bloedstolling
• Bloedplaatjes leven ongeveer acht tot tien dagen
• Bloed stolt als het buiten de bloedvaten komt
• Bij een beschadiging van een bloedvat trekken spiertjes in de wand samen
• Bloedplaatjes blijven aan de beschadigde wand plakken
• De bloedplaatjes vallen uit elkaar, waarbij stoffen vrijkomen
• Daardoor ontstaat een netwerk van kleverige draden in de wond
• Bloedcellen blijven aan de draden plakken
• Er ontstaat een bloedstolsel

Leukemie

• Leukemie is een vorm van kanker
• Er ontstaan te veel witte bloedcellen bij Leukemie, maar ze werken niet goed
• Hierdoor beschermt het lichaam niet goed tegen infecties

Definities

• Bloedplaatjes: stukjes van cellen zonder celkern, nodig voor bloedstolling
• Bloedplasma: water met opgeloste stoffen, zoals voedingsstoffen en afvalstoffen
• Leukemie: verzamelnaam voor verschillende soorten beenmergkanker waarbij te veel, slecht werkende witte bloedcellen worden aangemaakt
• Rode bloedcellen: vervoeren zuurstof
• Witte bloedcellen: maken ziekteverwekkers onschadelijk

De Bloedsomloop

• Het bloedvatenstelsel bestaat uit het hart en alle bloedvaten
• Het hart pompt het bloed door de bloedvaten
• De bloedsomloop is de weg die het bloed in het lichaam aflegt
• Het hart is een spier die uit twee helften bestaat
• De rechterharthelft pompt bloed naar de longen
• De linkerharthelft pompt bloed naar de rest van het lichaam
• Kleine bloedsomloop: bloed stroomt vanuit de rechterharthelft naar de longen en terug naar de linkerharthelft
• Grote bloedsomloop: bloed stroomt vanuit de linkerharthelft naar de rest van het lichaam en terug naar de rechterharthelft
• Dubbele bloedsomloop: het bloed stroomt twee keer door het hart tijdens een volledige omloop, bijvoorbeeld nier - hart - longen - hart – nier

Functies Kleine en Grote Bloedsomloop

• Kleine bloedsomloop: zuurstof wordt opgenomen en koolstofdioxide wordt afgegeven
• Grote bloedsomloop: bloed stroomt terug naar de rechterharthelft, zuurstof wordt afgegeven aan cellen en koolstofdioxide wordt opgenomen

Definities Bloedsomloop

• Bloedsomloop: de weg die het bloed aflegt in je lichaam
• Bloedvatenstelsel: het hart en de bloedvaten samen
• Dubbele bloedsomloop: het bloed komt twee keer door het hart tijdens één totale bloedsomloop
• Grote bloedsomloop: het deel van de bloedsomloop van de linkerharthelft naar alle organen en terug naar de rechterharthelft
• Kleine bloedsomloop: het deel van de bloedsomloop van de rechterharthelft naar de longen en terug naar de linkerharthelft

De Bloedvaten

• Er zijn drie typen bloedvaten: slagaders, haarvaten en aders
• Bloeddruk is de kracht waarmee het bloed tegen de wand van de bloedvaten drukt
• Slagaders voeren bloed van het hart weg
• De bloeddruk in slagaders is hoog
• De wanden van slagaders zijn dik en stevig
• In slagaders zitten geen kleppen
• In slagaders voel je de hartslag
• Slagaders liggen meestal diep in het lichaam
• Haarvaten zijn de kleinste bloedvaten
• Haarvaten hebben een dunne wand
• Water met zuurstof en voedingsstoffen gaan naar de weefselvloeistof
• Weefselvloeistof met afvalstoffen kan terugkeren naar het bloed
• De bloeddruk in haarvaten is laag
• Witte bloedcellen kunnen door de wanden van haarvaten heen gaan
• Aders voeren het bloed terug naar het hart
• De bloeddruk in aders is laag
• De wanden van aders zijn dunner dan die van slagaders
• In aders zitten kleppen om te voorkomen dat het bloed terugstroomt
• In aders voel je geen hartslag
• Aders liggen minder diep in het lichaam dan slagaders

Samenstelling Bloed

• Bijna alle slagaders bevatten meer voedingsstoffen dan aders
• Slagaders bevatten meestal meer zuurstof dan aders, behalve bij de longslagaders en longaders
• In de longslagaders zit zuurstofarm bloed
• In de longaders zit zuurstofrijk bloed
• Slagaders bevatten meestal minder afvalstoffen dan aders, behalve bij de longslagaders en longaders
• In de longslagaders zit veel koolstofdioxide
• In de longaders zit weinig koolstofdioxide

Benaming Slagaders en Aders

• Bloedvaten hebben vaak de naam van een orgaan, zoals longslagaders, longhaarvaten en longaders
• De poortader is een uitzondering en vervoert bloed van de maag en darmen naar de lever
• De aorta, holle aders en krans(slag)aders hebben geen orgaannaam
• De aorta is de grootste slagader en begint bij de linkerharthelft, en vertakt zich in andere slagaders
• Holle aders (bovenste en onderste) zijn de grootste aders
• Krans(slag)aders zijn bloedvaten van het hart en vervoeren zuurstofrijk bloed met voedingsstoffen
• Kransslagaders zijn een aftakking van de aorta
• Kransaders vervoeren zuurstofarm bloed met veel afvalstoffen terug naar het hart en monden uit in de rechterharthelft

Definities Bloedvaten

• Ader: vervoert bloed van de organen terug naar het hart; de wand is niet gespierd
• Aorta: de grootste slagader in het lichaam, die uit de linkerharthelft stroomt
• Bloeddruk: de kracht waarmee het bloed tegen de wand van de bloedvaten drukt
• Bovenste holle ader: vervoert bloed vanuit het hoofd en de armen terug naar het hart
• Haarvaten: de kleinste en dunste bloedvaten in organen waar stoffen in en uit het bloed gaan
• Klep: zit in aders en zorgt ervoor dat het bloed alleen naar het hart kan stromen
• Kransader: vervoert zuurstofarm bloed met afvalstoffen vanuit het hart
• Kransslagader: vervoert zuurstofrijk bloed met voedingsstoffen naar het hart
• Onderste holle ader: vervoert bloed vanuit de romp en benen terug naar het hart
• Slagader: stevig bloedvat dat bloed van het hart naar de organen transporteert; de wand is dik, elastisch en gespierd

Het Hart

• Het hart ligt in de borstholte, net achter het borstbeen en is een holle spier
• Het hart bestaat uit twee helften, elke helft bestaande uit een boezem en een kamer, gescheiden door de harttussenwand
• De boezems liggen als 'zakjes' op de kamers
• De rechterboezem ontvangt bloed van holle aders, de linkerboezem van longaders
• De boezems pompen het bloed in de kamers
• De kamers zijn gespierder dan de boezems en ontvangen bloed van de boezems
• De rechterkamer pompt bloed in de longslagader en de linkerkamer in de aorta
• Het hart wordt gevoed door zuurstof- en voedingsstoffenrijk bloed uit de kransslagaders
• Afvalstoffen worden afgevoerd via de kransaders naar de rechterharthelft

Werking Kleppen

• Hartkleppen bevinden zich tussen de boezems en de kamers en sluiten wanneer kamers bloed wegpompen
• Hartkleppen voorkomen dat het bloed terugstroomt naar de boezems
• Halvemaanvormige kleppen bevinden zich tussen de rechterkamer en de longslagader, en tussen de linkerkamer en de aorta
• Halvemaanvormige kleppen openen alleen wanneer de kamers het bloed wegpompen en voorkomen dat het terugstroomt

Hartslag

• Fase 1: Samentrekken van de boezems; bloed stroomt van de boezems in de kamers, hartkleppen zijn open, halvemaanvormige kleppen zijn gesloten
• Fase 2: Samentrekken van de kamers; bloed stroomt van de rechterkamer in de longslagader en van de linkerkamer in de aorta, hartkleppen zijn gesloten, halvemaanvormige kleppen zijn open
• Fase 3: Hartpauze; bloed stroomt van de holle aders in de rechterboezem en van de longaders in de linkerboezem, halvemaanvormige kleppen zijn gesloten, hartkleppen zijn open
• Na de hartpauze begint de volgende hartslag
• Harttonen: geluiden ontstaan door het dichtslaan van de kleppen

Definities Hart

• Halvemaanvormige kleppen: kleppen tussen de linkerkamer en de aorta en tussen de rechterkamer en de longslagader; voorkomen dat bloed terugstroomt naar de kamers
• Hartkleppen: kleppen tussen de boezems en de kamers; voorkomen dat bloed terugstroomt naar de boezem als de kamer samentrekt
• Linkerboezem: ligt als een soort zakje op de linkerkamer en ontvangt bloed uit de longaders
• Linkerkamer: heeft een dikkere wand dan de linkerboezem en pompt bloed de aorta in
• Longader: vervoert bloed uit de longen naar de linkerboezem
• Longslagader: vervoert bloed uit de rechterkamer naar de longen
• Rechterboezem: ligt als een soort zakje op de rechterkamer en ontvangt bloed uit de bovenste en onderste holle ader
• Rechterkamer: heeft een dikkere wand dan de rechterboezem en pompt bloed de longslagader in

Hart- en vaatziekten

• Hart- en vaatziekten zijn aandoeningen die te maken hebben met het hart of de bloedvaten
• Lage bloeddruk: het bloed wordt met te weinig kracht in het lichaam gepompt
• Klachten bij lage bloeddruk: hoofdpijn, duizeligheid en flauwvallen
• Hoge bloeddruk: het bloed wordt met te grote kracht in het lichaam gepompt
• Kans op hoge bloeddruk verkleinen: voldoende lichaamsbeweging, weinig stress, gezond eten, beperkt zout- en alcoholgebruik
• Cholesterol: belangrijk vet; te veel verzadigd vet kan leiden tot te veel cholesterol in het bloed
• Te veel cholesterol kan slagaderverkalking veroorzaken
• Slagaderverkalking: Ontstaat in slagaders rondom een beschadiging waar een laag witte bloedcellen met cholesterol ontstaat; later wordt ook kalk opgenomen, bloedvaten worden nauwer, stijver en minder elastisch, bloeddruk stijgt
• Hartinfarct: een deel van de hartspier sterft af door gebrek aan bloedtoevoer; veroorzaakt door een verstopte kransslagader
• Bij mannen zijn de klachten bij een hartinfarct anders dan bij vrouwen

Preventie Hartproblemen

• Hartritme: het aantal hartslagen per minuut; hartritmestoornis: verstoring van het hartritme, leidt tot onregelmatige samentrekkingen; vaak veroorzaakt door stress
• Risico op hart- en vaatziekten verkleinen: gezonde leefstijl
• Rook niet
• Drink weinig of geen alcohol
• Eet gezond (weinig vet en zout)
• Vermijd stress
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Vermijd zware inspanning
• Zorg voor een gezond lichaamsgewicht

Definities Hartproblemen

• Hartinfarct: hartziekte waarbij een deel van de kransslagaders verstopt is, waardoor dat deel van het hart afsterft
• Hartritme: het aantal hartslagen per minuut
• Hartritmestoornis: verstoring van het hartritme

Afweer

• Afweer is de verdediging van het lichaam tegen ziekteverwekkers zoals virussen, bacteriën, schimmels of dieren
• Ziekteverwekkers kunnen niet door de huid heen; een laagje talg helpt
• Slijmvliezen in de mondholte, neusholte en longen doden veel ziekteverwekkers
• Speeksel bevat stoffen die bacteriën doden; maagsap beschermt tegen infecties door voedsel; koorts remt de vermenigvuldiging van ziekteverwekkers
• Witte bloedcellen doden bacteriën of maken ze onschadelijk door antistoffen aan te maken
• Regelmatig handen wassen verkleint de kans op besmetting
• Bij een infectie vermenigvuldigen de ziekteverwekkers zich en kun je ziek worden

Inentingen en Antibiotica

• Antibiotica doden bacteriën, maar werken niet tegen virussen, schimmels of dieren
• Vaccinatie is een injectie met dode of verzwakte ziekteverwekkers waardoor je niet echt ziek wordt
• Door een inenting of infectie leren witte bloedcellen antistoffen maken tegen een ziekteverwekker waardoor dat lichaam immuun wordt

Definities Afweer

• Afweer: de verdediging van je lichaam tegen ziekteverwekkers
• Antibiotica: medicijnen die bacteriën doden, maar geen virussen, schimmels of dieren
• Antistof: wordt gemaakt door witte bloedcellen om ziekteverwekkers uit te schakelen
• Immuun: je lichaam heeft geleerd hoe een bepaalde ziekteverwekker bestreden moet worden en is er resistent tegen
• Inenting: een injectie met (delen van) dode of verzwakte ziekteverwekkers waardoor je immuun wordt
• Infectie: binnengedrongen ziekteverwekkers vermenigvuldigen zich in je lichaam, waardoor je ziek wordt
• Koorts: stijging van de lichaamstemperatuur waardoor ziekteverwekkers minder goed groeien

Zwangerschap

• Tijdens de zwangerschap hebben de moeder en het embryo een gescheiden bloedsomloop
• In de placenta stromen bloed van de moeder en bloed van de baby vlak langs elkaar, waar uitwisseling van stoffen plaatsvindt
• De moeder geeft voedingsstoffen, zuurstof en eventueel schadelijke stoffen door aan de baby via de navelstrengader
• De baby geeft afvalstoffen, water en koolstofdioxide af aan de moeder via de navelstrengslagader

Allergieën

• Bij een allergie reageert het lichaam sterk op een bepaalde stof (allergeen) dat wordt ingeademd, gegeten, aangeraakt of via slijmvliezen komt
• Reacties op een allergische stof zijn huiduitslag, een branderig gevoel, gezwollen ogen, jeuk, ontstekingen en benauwdheid