Helenistik Dönem Özeti

Helenistik Dönem

• Makedonya Krallığı, MÖ 12. yüzyılda kuzeyden gelen göçlerle Dorların yerini değiştirmesiyle ortaya çıkmıştır.
• Dorlar arasından çıkan "Makedon Ethnos", güneybatıya doğru ilerlemiştir.
• İlk kral I. Perdikkas'tır.
• Panhellenizm, o dönemde Perslere karşı Yunan dünyasının birleşme duygusuna kapılmasıyla doğmuştur.
• Panhellenizm ile sağlanacak kendi içlerindeki uzlaşı ile birlik olunması amaçlanmıştır.

II. Philippos (MÖ 359 – 336)

• Tahta geçtikten sonra ülkeyi siyasi, ekonomik ve askeri olarak güçlendirmiştir.
• Thrak kavimlerinin elindeki gümüş madenlerini alarak ekonomik gücü artırmıştır.
• MÖ 357-355 yıllarındaki iç savaşta Atinalıların gücünü kırmıştır.
• MÖ 356'da Khalkidike ile ittifak kurmuştur.
• Epiros prensesi Olympias (İskender'in annesi) ile evlenmiştir.
• İkinci evliliği Makedonyalı Kleopatra ile olmuştur.
• Tahtta kaldığı süre boyunca Hellas'ta hakimiyet mücadelesi vermiştir.
• MÖ 346'da gerçekleşen Philokrates Anlaşması ile Atina'nın Amphipolis'teki hak iddiasını sona erdirmiştir.
• Thrakia'ya doğru ilerlemiştir.
• MÖ 340'ta Perinthos'u (Marmara Ereğlisi) saldırmış ancak Pers desteğine rağmen ele geçirememiştir.
• Hedefini Byzantium'a çevirmiştir.
• Atina, Karadeniz'den gelen buğdayın etkilenmemesi için savaş hazırlıklarına başlamış ve Byzantium ele geçirilememiştir.
• MÖ 338'de Khaironeia Savaşı'nda Thebai ile ittifak kuran Atina, Philippos'a yenilmiştir.
• Tüm Hellas, Makedonya hakimiyetini kabul etmiştir.
• MÖ 337'de Philippos liderliğinde tüm Yunan kentleri Korinthos'ta toplanmıştır.
• Siyasi ve askeri nitelikli Hellen Birliği (Korinthos Birliği) kurulmuştur.
• Bu birliğin dışında kalan tek yer Sparta olmuştur.
• II. Philippos ve oğlu III. Aleksandros ( Büyük İskender) birlikte Perslere karşı sefer ilan etmiştir.
• Ordu toparlanmış ve Batı Anadolu'ya öncü bir birlik gönderilmiştir.
• Philippos, MÖ 336'da kızı Kleopatra'nın evlilik kutlaması sırasında Aigai'de (Vergina) suikasta uğramış ve öldürülmüştür.

Büyük İskender (MÖ 356 – 323)

• Babası II. Philippos, annesi Olympias'tır.

• Türk literatüründe Büyük İskender, İskender Rumi, İskender Yunani ve Makedonyalı İskender olarak bilinir.

• Plutarkhos'a göre MÖ 356'da Makedonya Pella'da doğmuştur.

• MÖ 336-323 yılları arasında Makedonya kralı olmuştur.

• MÖ 323'te Babil'de ölmüştür.

• İskender ile ilgili antik yazarlar arasında Arrianos, Plutarkhos, Sicilyalı Diodoros, Curtius Rufus ve Aelianus yer alır.

• Arrianos, MS 2. yüzyılda yaşamış ve Bithynia'nın Nikomedeia kentinden olup Hadrianus Dönemi'nde Kapadokya'da valilik yapmıştır.

• "Aleksandrou Anabasis" adlı 7 ciltlik eserinin ana kaynağı, İskender'in generallerinden I. Ptolemaios ve Aristoboulos'tur.

• Arrianos'un Ksenophon'u taklit ettiği iddia edilmiştir.

• 14 yaşında Aristoteles'in öğrencisi olmuştur.

• Tahta çıktıktan sonra ilk olarak babasının katili Pausanias'ı cezalandırmıştır ve Korinthos Birliği'nin hegemonu ve Pers Seferi'nin komutanı seçilmiştir.

• Makedonya Kralı Büyük İskender'in Asya seferi ile başlayan ve yaklaşık 300 yıl süren döneme "Helenistik Dönem" denir.

• MÖ 334'te Anadolu'ya geçerek Persleri Granikos (MÖ 334), Issos (MÖ 333) ve Gaugamela (MÖ 331) savaşlarıyla yenilgiye uğratmıştır.

• Ion şehir devletlerini özgürlüklerine kavuşturduktan sonra Suriye üzerinden Mısır'a, İran üzerinden Hindistan'a kadar gitmiştir.

• İlk olarak Thrakia ve Tuna boylarındaki yerli kabilelerle savaşmıştır.

• Öldüğü haberinin yayılması üzerine çıkan isyana öncülük eden Thebai'yi cezalandırmıştır.

• Hellas ve Makedonya'daki meseleler için komutanı Antipatros'u bırakarak Hellespontos'a yönelmiştir.

• Anadolu'ya geçiş noktası olan Sestos-Abydos mevkiinin güvenliği için Parmenion ve Attalos'u görevlendirmiştir.

• MÖ 334 ilkbaharında Anadolu'ya geçmiştir.

• İlk olarak Ilion'a gelip Athena'ya kurbanlar adamıştır.

• Troia Savaşı'ndan kalan adak silahlarını yanına alarak kendi silahlarını bırakmıştır.

• Troia kralı Priamos'un Zeus Sunağı'ndaki mezarını ziyaret ederek kurban kesmiştir.

• Akhilleus ve Aias gibi Troia Savaşı kahramanlarının mezarlarını da ziyaret ederek hayranı olduğu Homeros'un İlyada destanında geçen kahramanlara saygısını sunmuştur.

• İskender'e göre Troialılar da Asia topraklarındaki Yunanlılardı ve iki yakanın halkının artık birleşmesi gerekiyordu.

• Bu nedenle ilk yapılacak işin Persleri bu topraklardan çıkarmak, sonra imparatorluğu ele geçirmek ve Helenleştirmek olduğuna inanmıştır.

• Granikos (Biga Çayı) yakınındaki ilk savaşta Persler yenilmiştir.

• Komutan Parmenion, Daskyleion'u (Balıkesir/Ergili köyü) teslim alması için görevlendirilmiştir.

• Kent direnişsiz ele geçirilmiş ve Kalas İskender tarafından Pers satrabı Arsites'in yerine atanmıştır.

• Perslere ödedikleri verginin aynısını vermeleri istenmiştir.

• Sardeis'te İskender'i satrap Mithrines ve heyeti karşılayıp kenti ona teslim etmiş ve İskender'in yanında yer almışlardır.

• İskender Sardeis'te bir Zeus tapınağının kurulmasını emretmiştir.

• Satrap Asandros olmuş vePers yerel yönetim mekanizması bozulmadan, idareciler değiştirilmiştir. Mali ve askeri yetkiler Yunan ve Makedon kontrolüne geçmiştir.

• Ephesos'ta sürgünler geri çağrılmış, oligarşik yapı yerine demokrasi kurulmuş, Perslere ödenen vergiler Artemis Tapınağı'na verilmiştir.

• Magnesia ve Tralleis'ten gelen elçiler kentlerini İskender'e teslim etmişlerdir.

• Alkimakhos diğer Aiol ve İyon kentlerine gönderilerek, kentlerin tekrar demokrasiye geçmeleri istenmiştir.

• Miletos’da kent yakınındaki donanma, direnen kentin garnizon komutanı Hegesistratos için güvenceydi.

• İskender'in donanması Perslerden önce Lade açıklarına gelince Perslerin planları bozulmuştur.

• Ele geçirilmesinin ardından İskender Anadolu içlerine ilerleyeceği için donanmasını dağıtmıştır.

• Halikarnassos’da, kentte kalabalık bir Pers ordusu bulunduğunu öğrenen İskender, kente doğru yola çıkmıştır.

• Kent dışında kamp kurarak kuşatma hazırlıklarına başlamış, geceleyin ani baskın düzenleyen Halikarnassosluları geri püskürtmüşlerdir.

• Kentin direncinin kırılmaya başladığı esnada Pers subayı Memnon kaçmak zorunda kalmıştır, en sonunda da kent teslim olmuştur.

• Satraplık eski satrap Hekatomnus'un kızı Ada’ya verilmiştir, İskender bölgeye girdiğinde Ada onu karşılamaya gitmiş ve ikamet ettiği Alinda (Aydın/Karpuzlu) kentini ona vermiştir.

• İskender Alinda’yı tekrar kendisine vermişti kendisini manevi oğlu olarak addeden Ada’ya vermiştir.

• Ordusundaki yeni evli Makedon askerlerini kışı geçirmeleri için Ptolemaios’un önderliğinde Makedonya'ya göndermiştir.

• Parmenion’u da bir ordu ile Sardeis’e göndermiş ve oradan Phrygia'ya ilerlemesini söylemiştir.

• Kendisi ise Lykia’ya yönelmiştir.

• İlk olarak Telmessos teslim olmuş, sonrasında Pinara, Ksanthos ve Patara ile birlikte 30 kadar yerleşim yerini ele geçirmiştir.

• Kış bastırdığında Lykia’nın bir parçası olarak kabul gören Milyas'a girmiş ve Phaselisli elçiler huzuruna çıkarak iyi dileklerini sunmuşlardır, ayrıca kendisine altından bir taç hediye etmişlerdir.

• Bunu duyan diğer kentler de İskender'e elçiler göndermiştir.

• İskender de, kentlerine göndereceği komutanlara kentlerini teslim etmelerini söylemiştir.

• İskender Phaselis'e gelerek, onlar için tehlike arz eden bir kaleyi ele geçirmiştir.

• Pisidialılar tarafından kurulan bu kaledeki yerliler, Phaselis topraklarını yağmalıyorlardır.

• Diodoros, burası için "Marmara" (Blok kaya) der, Arrianos ise hiç isim vermez ve aslın da adı Mnara (Kavak Dağı)dır.

• Phaselis'ten ayrılan İskender, ordusunun bir kısmını Klimaks – Kesme Boğazı arasından Perge'ye gönderirken, kendisi de kıyı yolundan Perge'ye gelmiştir.

• Aspendos elçileri, İskender Perge'den ayrılırken yolda kendisini karşılamıştır.

• Aspendoslu elçiler kentlerini teslim edeceklerini ancak kentlerine bir garnizon yerleştirmemesini rica ederler.

• İskender bu teklifi kabul eder, ayrıca askerleri için 50 talanton para ve Pers kralı için yetiştirdikleri atları ister.

• Side'de askeri birlikler bıraktıktan sonra sillyon'a doğru yola koyulmuş, muhtemelen vakit kaybetmemek adına es geçilmiştir.

• Aspendosluların daha önce verilmiş olan şartları yerine getirmediklerini öğrenince Aspendos'a hareket etmiş, sur dışında bulunan ürünleri kente taşınmalarına ve surların onarılmasına rağmen geri gitmemiştir.

• Bunun üzerine,Aspendos'taki evleri boşaltılıp tepelere saklanılmış ve İskender'in karargahı tepeye kurulmuştur.

• Aspendoslular tekrar şartları geçerli kılmak istesede iskelet şartları değiştirmiştir.

• Buna göre:

  • Önceden sözlü verilen 100 Talanton ödenecektir.
  • Kent ileri gelenleri rehin verilmelidir.
  • Makedonya'ya yıllık vergi ödenip, satraplık olarak yönetilmelidir.
  • Zorla ele geçirilen komşu topraklar iade edilmelidir.

• Bir sonraki durak termessos olmuştur, bir miliyas kenti olan teressos direnince İskender saldırmaya yeltenmemiş ve yatmaya giden askerlere baskın yapmışıtır.

• Ardından Yenice Boğazı'nı geçerek kamp kurmuştur ve selge kentini ele geçirnek için yola koyulmuştur.

• Selge kentinin daha uzun süreceğini düşünen İskender, Sagalassos yoluna sapmıştır.

• Sagalassos'da direnmeye devam etmişfakat sonunda yenilmiş ve İskender'e teslim olmuştur.

• Bu savaşta Arrianos büyük detaylar ile bilgi sağlamıştır.

• Buradan sonra Askania (burdur gölü)nden geçen İskender kelainai'ye doğru inmektedir.

• Kent bir pers satraplığı olduğu için istihkam edilmişti fakat şartlar kabul edilince antikgonos satrplığına geri çekilmiştir.

• 10 gün sonra Phrigia satraplığına hareket edip antigonos'u göreve atamıştır.

• Gordion'a ulaşıldığında ordular karargah ile birleşmektedir.

• Evli askerleri ile beraber ordusunun tamamına sahip olunca gordion'a ulaşmıştır.

Gordion Düğümü

• Kral midas, Gordias adlı köylü babası ile gelmektedir.

• Kent'te kahinlerin öngörüleri doğrultusunda kral ilan edilşmiştir ve buda arabayı Zeus'a adamıştır.

• Bu araba korunaklı ve Zeus tapınağına yerleştirilmiş ve düğümün çözülmesini bekleyen kişi Asya hakimi ilan edilecektir.

• Düğüm kurnazca çözüldüğü için erken yaşta öleceği düşünülmektedir.

• İskender Küçük Asyayı ele geçirmek için düğüm ile ile ilgilenmiştir.

• Bu sırada pers karlığı Dareios III savaş başlattığı sırada İskenderde Makedonya ve helas taraflarında fetihlere başlamış, lakin daha sonra hastalıktan ölmüştür.

• Ankray'da (Ankara)'da paphlagonialılar bir heyet ile gelerek ele geçirme çabalarına karşı gelinmiştir.

• Frigya satrabı Kalas görevlendirildiğinde Kaptadokya'yada harekete geçilmiş ve sabiktaş göreve atanmıştır.

• Kilikya geçitlerine dayanmakta olan İskender oraları aşıp gülek boğazına ulaşmaktadır.

• Pers kralı II artakserkses ile beraber geçilen bu boğaz ksenophon tarafından tarif edildiği üzere aynı kampa ulaşmaktadır.

• Parmenion bu mevkide bırakılmış ve askerlerin nöbeti bırakarak boğazdan kaçışları ile İskender kilikyaya giriş yapmıştır.

• Bu sırada arsames adlı satrap Tarsus'u bırakıp kaçmıştır.

• Kentin yağmalanacağını düşünen Tarsoslular isyan edince askerler sevk edilmiştir.

• Tarsuslar ırmağında yüzen İskender yorgun düşerek ateşlenmiş ve yapılan ilaçlardan sonra iyilşemiştir.

• İskender aynı şekilde parmenion'u diğer tarafı almak ile görevlendirmiştir.

• Solio kentine 200 Talanton ödetilerek vergiye başlanılmıştır

• 1 haftada halledilerek askerler görevlerine dönmüş ve tekrar tarsusa ulaşılmıştır.

• Magarsusa gidilerek athenaya adaklarda bulunulmuş.

İ.Ö. 333 Issos Savaşı

• Kilitikya'dan gelerek issos'a ulaşan Dareios'un bir habercisi, İskender'in ordusunu arkadan takip ettiklerini haber verilmiştir.
• Bunun ardında İskender rotayı değiştirirkerek payas yakınlarında Pinaros çayının bir kıyısına orduyu mevzilendirmiştir.
• Sayıca her ne kadar düşük olunsa da yenilgiye Dareios sürüklenmiş ve herşeyi bırakıp kaçmıştır.
• Annesi, çocukları tüm eşyaları ile rehin alınmıştır.
• İskanderun bölgesine Aleksandreia kentini kurdurmuştur.
• Esentrepede(İskenderun) yeni bir kent kurulmuştur.
• Perslerin fenikeye doğru ilerlediğini öğrenen İskender orduları sevk etmiştir.
• Mısıra yöneldikten sonra, kendisi anom ile özdeşleştirmiştir.

İ.Ö. 331 Gaugamela Savaşı

• Makedonya imparatorluğu'dan ayrılan İskender.

• Dareios'nun orduları ile beraber ıkı taraf arbela'da karşılya karşiya gelmiştir.

• Pers ordusu büyük bir yenilgiye uğramış ve yenilen Dareios kendi adamlari ile öldürülmüştür.

• Daha sonra hindistina yönelerek soyguadita prensesi ile evlenilmiştir.

• İndos deltasını geçitkten sonra persia'ya yenilmiş ve 33 yaşinda hayatını kaybetmiştir.

• İskender lahdi istanbul arkoloji mühesindendir.

• 1886 Sirdon kentinde bulunmuştur.

• İskender'in herakles soyunda olduğuna inanıldığı ve resmedildiği bilinmektedir.

• Mısır tanrilarindan amon'da o tasvirde bulunmaktadır.

• lahtin üzerinde bulunan tasvirlerden dolayı lahtin ismi İskender Lahdi olarak bilinmektedir.

• Kısa tunikler giydikleri anlaşılmaktadır asker kıyafetlerinden ve pers askerlerinin ise pantalonlar ve tiaralar ile kapatıldığı bilinmektedir.

• Savaşın 333 yılnda geçtiği düşünülmektedir.

• Bir diğer yüzde, pers ve helenlerin dost olduğu av sahnelerinden anlaşılmaktadır.

Diadokhlar dönemi

• Büyük İskender'in beklenmedik bir şekilde genç yaşta ölümü, imparatorlukta taht kavgalarına neden olmuştur.

• Komutanlar arasında başlayan rekabetler sonrasında Bbil'de toplanan devlet konseyi yönetimi şekillendirmeye çalışmıştır.

• Konsey, yönetim biçimini belirlemeye çalışırken, vekaleten atanacak adayları ve varisleri belirlemeyi amaçlamıştır.

• İskender'in doğacak bebeğini tahtın varisi olarak belirleniyor ve toprakların yönetiminide komutanlar bölüşüyordu.

• Böylelikle imparatorluk ordusu ve batı asyanın yönetimi pirikkas'a bırakılmıştır.

• Ülkenin diğer komutanları arasında ise satraplık bölümlere ayrılmıştır.

  • Makedonya Ve yunanistan antipatros ve kratereos.
  • frigya, likya, pamfilya antigonos'da
  • Hellespontos frigiya'dan leonatos
  • lidya meanandros
  • trafikya lisimahos
  • kilikia filatos
  • suriye laomedon
  • capadocia da pahlagonyua ominoes
  • Mısır ise tuluas isim vermiştir Seleukos isimli komutanın paylaşımdan hariç kaldı ve kendisine süvarilerin ordusu verilmiştir.

• Ardıllar ve komutanlar, ülkeyi eşit bir şekilde bölüşmüşlerdir.

• Bu bölüşüm ile ülkede kolayca üstesinden gelinemeyecek bir durum oluşmuştur.

• Halefler olarak gelen bu kişilerin şiddetli geçmesi ile diakokhoi dönemi başlamış.

• Hellas taraflarında sosyo-ekonomik anlamda değişikliklere neden olmuştur.

Yönetim

• Priidikass büyük ülkeleri vasıtası ile imparatorluk görevini toplamaya başlamaktaydı.

• Likamachos ve antigonus ve ptolemaios savaş açmıştır.

• iskender'in cenazesi Babylon'dan alınmak istenmişfakat ptolemaios alınarak mezarı mimfis'te yapılmıştır.

• Kyrene'de çıkan iç savaşa gönderilen ptolemaios kenti işgal etmiştir.

• Bununda ardından piriikkaz mısır'a girmişfakat cenaze'nin alınması engellenmiştir.

• Seleukosi'un katkıları sayesinde 323 yılında piliteoaios'un seferi sırasında katledilmiştir ve Suriye oranties ırmağının kenarında toplanılmıştır..

• İÖ 321 ve 311 yıllarında anlaşmalar imzalanmıştır.

• Antipatros ile devlet işleri yönetilirken, antikgonos ordulara hükmetmiştir.

• İskenderun ve civarına hakim olan ptolemaios, mezopotamya ve doğuya hakim olan ise sevkil olmuş.

• 3 katman olarak özetlenebilecek toprakların savaşlar ile el değiştirdiği öngörülmektedir.

• Lysmahoss ile selokos beraber zafere ulaşmış ve ampiogonss hayatını kaybetmiştir.

• İskenderin ölümünün ardından bu topraklara lisimahos el koymuştur.

• Mezopotamya'da suriye'de doğuya itilerek politik çıkarlar gözetilmiştir.

• Lisismahoss, Trakya tarafından Toroslara hakim iken Selskoso Mezopoytamya civarında üstünlük sağlamıştır

• Ptalameliasos Mısır ve filistin taraflarında , kasander ise Yunan taraflarında üstünlük sağlamıştır.

Savaşlar

• Halis ırmağı döneminde de yollar yapılmıştır , lakin daha sonra pireletos yönetime geçmiş ve 9.000 altına ulaşılmıştır.
• I ve 2 ptalamelios öölöünce tahti l. Antigongos ele geçirmiştir ve 286'da oğlu anlaşma yapılmıştır.
• Lyaimos üstün olsada tahti belli olmamakta iken evliliklerden doğan çocukların hangisinin tahta geçeceği bilinmiyordu.
• Bu nedenle anagokles öldürtülmüş bunun ardından intikam hırsi ile tekrar seferler başlamıştır.
• Herimos'nın tahttan indirilmesi sonucunda iskelet komutan ilan edilmiştir.
• 80'da ölen lissimahos'un yerine 77'de seleukos geçilmiştir.

Anadolu Krallıkları

• Selukos'un karısı ve akrabaları tarafından lisimahos'a karar alınarak karalar kesiilmiş.
• Güvenli topraklara yönelmiş ve Lysimakheia'da katledilmiştir.
• Küçük asya , trakya ve batı ele geçirilmiştir.
• 4 bölgeye ayrılan anadolu tarafında galatlar izmir, çanakkale tarafına itilmiştir.

Kurulan beylikler

• Bitinya beyliği anadolu'yu ele geçirmiştir.

• Sakarya civarında genişlemek isteyen bölgelerin başında gelmektedir.

• 327 ve 279'da karalar birleşmek için ittifak aramışlardır.

• Yeni topraklar ele geçirilip nikomedya başkent kurulmuştur.

• Postos beyliği'de anadoluda öne çıkanlardan olmuştur ve 4 yz yıldan itibaren yöneticileri mityradetnes olarak bilinmektedir.

• 302 ile 265 yılında pers soyundan gelen mityradites antigonas'un yanına geçmiştir.

• İdaresi antikgonas'un elinden çıktıklan sonra mityradets ismini taşımışlardır.

• Kapadokya beyiliğide anadoludaki beyliklerdendir

  • Seferler ile prens ittifaı sağlamış II ariates tarafından kurulmuştur (kayseri ve nerşehir civarına).

Anadoludaki komaganelerin kurulması

• Adıyaman ve anteyi dahil bütün bölgeler 162 yılında kurulmuştur.

• Anadoludaki ermeniler tarafındanda bir krallık kurulmuştur.

• Bu topraklar urartulara kadar dayanmakta ve 188 yılında anıtsaat ile bu krallık sonlandırılmıştır.