Gustaw Herling-Grudziński: Biografia i twórczość

Biografia Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

• Gustaw Herling-Grudziński (1919-2000) był wybitnym polskim pisarzem XX wieku.
• Po opuszczeniu sowieckiego łagru, wstąpił do armii gen. Andersa i przeszedł z nią szlak bojowy od Persji po Monte Cassino.
• Po wojnie pozostał na emigracji, mieszkał w Anglii, a następnie we Włoszech, w Neapolu.
• Był prozaikiem, publicystą, krytykiem literackim, znawcą literatury XIX i XX wieku, eseistą.
• Współpracował z Jerzym Giedroyciem, redaktorem naczelnym paryskiej "Kultury".
• W Polsce Ludowej jego twórczość była objęta cenzurą z powodów politycznych.
• Uznanie zyskał w ostatnich latach życia. Po 1989 r. odwiedzał Polskę, gdzie spotykał się z tłumami czytelników.
• Był człowiekiem bezkompromisowym i moralistą. Jego twórczość jest pokrewna literaturze egzystencjalnej.
• Ważne dzieła: "Żywi i umarli" (1945), "Inny świat" (1951), "Skrzydła ołtarza" (1960), "Upiory rewolucji" (1969).

"Inny świat. Zapiski sowieckie"

• Fragmenty ukazały się w "Wiadomościach" w Londynie (1950).
• Pełne wydanie po angielsku ("A World Apart") ukazało się w 1951 roku w Londynie z przedmową Bertranda Russella.
• Przedmowa podkreślała znaczenie powieści dla zrozumienia totalitaryzmów.
• Polskie wydanie ukazało się w Londynie w 1953 roku, a w kraju dopiero w 1989 roku.

Motto i Interpretacja Tytułu

• Powieść opatrzona jest mottem z "Zapisków z martwego domu" Dostojewskiego.
• Motto opisuje życie katorżników w carskiej Rosji.
• Fragment uzasadnia tytuł książki i zapowiada ukazanie sowieckich łagrów jako następstwa tradycji zsyłek.
• Fragmenty dzieła Dostojewskiego pojawiają się jako motto w kilku rozdziałach.
• "Martwy dom" to Rosja, a "inny świat" to świat beznadziejności i braku litości.

Gatunek

• Powieść autobiograficzna z elementami fikcji.
• Powieść z pogranicza powieści, eseju i literatury faktu.
• Próbuje dać świadectwo o obozowej rzeczywistości.
• Konstrukcja składa się z "mikronowel".
• Powieść wspomnieniowa z bohaterem zbiorowym.
• Utwór kronikarski i retrospektywny.
• Autor czuł się zobowiązany, by mówić w imieniu tych, którzy zginęli.

Kompozycja i Narracja

• Składa się z dwóch części, każda po 8 rozdziałów, z podrozdziałami.
• Tytuł każdego fragmentu zapowiada poruszaną tematykę.
• Narracja prowadzona w 1. osobie liczby pojedynczej przeplata się z narracją odautorską w 3. osobie.
• Całość to sekwencja luźno powiązanych "obrazków więziennych".
• Autor nakreślił wiele portretów, przyglądając się ofiarom i katom systemu.
• Cechy narracji: werystyczna metoda opisu, behawioryzm, dociekliwość psychologiczna, pasja analizy, empatia.

Styl i Tematyka Dzieła

• Styl protokolarny i powściągliwy, czasem obrazowy i poetycki.
• Tematyka: opis życia w łagrach sowieckich.
• Zbeletryzowana kronika, napisana na podstawie osobistych doświadczeń autora.
• Ukazuje doświadczenia, przeżycia i przemyślenia Grudzińskiego z okresu pobytu w obozie pracy w Jercewie.
• Opisuje fenomen społeczeństwa więziennego.
• Zawiera osobiste świadectwo i literacki dokument.
• Pokazuje, że byt polityczny Związku Radzieckiego zbudowany został na terrorze, zniewoleniu i wyzysku milionów obywateli.

Czas i Miejsce Akcji oraz Główny Bohater

• Czas: okres II wojny światowej.
• Miejsca: Grodno, Witebsk, Leningrad, Wołogda, Jercewo – kolejne etapy pobytu Herlinga-Grudzińskiego w więzieniach i łagrach sowieckich.
• Główny bohater: Narrator = Gustaw Herling-Grudziński, wpadł w ręce Rosjan w 1939 r.
• W 1940 r. skazany na 5 lat za "zamierzał przekroczyć granicę sowiecko-litewską, aby prowadzić walkę ze Związkiem Sowieckim".
• W listopadzie 1940 r. trafił do obozu pracy w Jercewie pod Archangielskiem.
• Przebywał tam 14 miesięcy.
• W styczniu 1942 r. opuścił łagier dzięki amnestii dla Polaków.

Najważniejsze Momenty w Życiu Bohatera oraz Typ i Symbolika

• Obejmuje dwa lata obozowego życia.
• Pobyt w sowieckim więzieniu, transport do łagru.
• Życie obozowe: okrucieństwo, głód, zwątpienie, praca ponad siły.
• Spotkanie z Natalią Lwowną i lektura Dostojewskiego.
• Wybuch wojny rosyjsko-niemieckiej, praca przy sianokosach i wyrębie drzew.
• Donos Machapetiana.
• Amnestia dla polskich więźniów, która nie objęła Grudzińskiego.
• Głodówka jako akt desperacji.
• Zwolnienie z obozu zimą 1942r.
• Ciężka podróż przez Rosję.
• Pobyt w wojsku polskim.
• Typ bohatera: bohater-narrator, jeniec łagru, walczący o godność w nieludzkich warunkach.
• Symbolika: więźnia łagrów, patrioty, walczącego o zachowanie godności i pielęgnowanie wysokich wartości humanistycznych.

Bohaterowie Drugoplanowi i Deheroizacja

• Drugoplanowi bohaterami są więźniowie obozu jercewskiego.
• W obozie było 2 tys. skazanych za różne przewinienia.
• Byli kryminalni i polityczni, różne narodowości.
• Podział na dwie grupy: wyniszczeni, cieleśni, motywowani biologicznie i pełni nadziei, dążący do zachowania wartości, wiary.

Forma Dzieła oraz Opisy

• Osja tematyczną są losy współwięźniów poznanych przez autora.
• Dokumentaryzm przeplata się z fikcją literacką.
• Towarzyszą partie eseistyczne z refleksjami o charakterze egzystencjalnym.
• Przykład: analiza sensu pragnienia samotności w rozdziale "Praca".
• Dokument literacki z epicką sprawnością w konstruowaniu epizodów fabularnych i metaforyczny styl.
• Przykłady charakterystycznych opisów: przyrody, obozu i ludzi.

Problematyka Ideowa

• Świadectwo radzieckiego systemu przemocy i degradacji człowieczeństwa.
• Analiza procesu umierania istoty ludzkiej w totalitaryzmie.
• Studium psychologiczno-socjologiczne.
• Dokument i dzieło filozoficzne analizujące funkcjonowanie zasad etycznych w warunkach ekstremalnych.
• Kompozycja przewodnika relacjonująca funkcjonowanie więzienia i obozu pracy.
• Przestroga przed odrodzeniem się totalitaryzmu.
• Powieść wspomnieniowa z bohaterem zbiorowym – społecznością więźniów.

Fenomen „Społeczeństwa Więziennego" oraz Męka

• Podział na "wolnych", byłych więźniów i więźniów.
• Zróżnicowanie ze względu na stopień wycieńczenia organizmu.
• Trzy kolejki odpowiadające podziałowi społecznemu proletariatu obozowego.
• Męka głodu, nadludzkiej pracy i poczucie beznadziejności.
• Choroby serca, gruźlica, awitaminoza.
• Akty samookaleczenia w celu trafienia do szpitala.
• Kobiety staczające się na samo dno upodlenia za odrobinę chleba.
• Technika śledztwa sowieckiego mająca na celu udowodnienie winy.
• Sowiecka procedura śledcza prowadząca do dezintegracji osobowości więźnia.

Wniosek o „Systemie Więziennym" oraz Kategorie Więźniów

• Łagier to odzwierciedlenie ustroju sowieckiego opartego na zastraszeniu i terrorze.
• Rosja sowiecka eksperymentem socjotechnicznym zakrojonym na niespotykaną skalę.
• Z milionów ludzi pozbawiono podstawowych praw, tworząc gatunek Homo sovieticus.
• W Jercewie ukształtowała się hierarchia więźniów.
• Kategorie: polityczni (biełoruczki), bytownicy, urkowie, iteerowcy, nacmani, kurzy ślepcy, ludzie z "trupiarni".
• Wybrane przykłady żargonu obozowego: dniewalny, kawecze, łagpunkt, proizwoł, razwodczik, urka, zek i zona.

Ocalić Człowieczeństwo w Piekle – Charakterystyczne przykłady

• "Dom Swidanij" jako miejsce, w którym więźniów traktowano po ludzku i powracali do normalności.
• Szpital obozowy jako oaza odzyskanego człowieczeństwa.
• Kwitnące prawdziwe uczucie, jak w przypadku Marusi i Kowala lub Jegorowa i Jewgienii.
• Zachowanie poczucia własnej godności autora, jak w geście oddania za współwięźnia.
• 8-dniowa głodówka jako zwycięstwo woli jednostki.
• Postawa Grudzińskiego jako niezgoda na "nową moralność" w "innym świecie".

Ostateczne wnioski, Czym Był Obóz

• Łagier to odzwierciedlenie całego ustroju sowieckiego, opartego na zastraszeniu i terrorze psychicznym.
• Rosja sowiecka stała się terenem eksperymentu socjotechnicznego, tworząc z milionów ludzi nowy gatunek, Homo sovieticus.
• Kategorie więźniów podzielone na posługujących się politycznymi stanowiskami, czy popełnione przestępstwa.
• Ostateczny wniosek - łagier był odzwierciedleniem państwa totalitarnego, żyjącego w nieustannej niepewności jutra.

Kategorie Więźniów, Hierarchia w Łagrze oraz Przykłady Żargonu

• W Jercewie pomiędzy więźniami ukształtowała się swoista hierarchia.
• Grupy: polityczni, bytownicy, urkowie, iteerowcy, nacmani, kurzy ślepcy, ludzie z "trupiarni".
• Wybrane przykłady żargonu obozowego: dniewalny, kawecze, łagpunkt, proizwoł, razwodczik, urka i zek.

Kategorie Więźniów, Hierarchia w Łagrze oraz przykłady związane z "Zoną"

• Znaczenie poszczególnych grup determinowało to, który z więźniów będzie stał wyżej, a który niżej w hierarchii danego obozu pracy.
• Dzieliło się to na podstawie przynależności politycznej, stanowiska, czy grupy - nacmani.
• Przykłady ze Slownika - nazwa zany i jej definicja, czy określenie "czek".

Podsumowanie i mechanizmy wpływu obozów na stan psychiczny więźniów

• Zestawienie przykładów "OCalić Człowieczeństwo w Piekle" jako próby zachowania odrobiny człowieczeństwa.
• Gustaw starał się pomóc więźniom, bez względu na stanowisko
• Odzyskać poczucie własnej godności.
• Mechanizmy ideoologicznej tresury na katowanie, próby ukarania i poniżenia człowieka.
• Przeciwdziałanie ideologicznej tresuru ukazują totalitarny cel zniewolenia umysłów ludzkich, wykreowania rasy zniewolonych ludzi.

Rola Państwa Totalitarnego

• Totalna kontrola życia publicznego oraz prywatnego przez państwo totalitarne
• Manipulacja obywatelami na każdym kroku.
• Państwo nie podlegało żadnym prawom, co zapewnia mu bezkarność
• Totalitarne standardy bardzo dokładnie odwzorowywały metody działania obozu.

Sowieckie Obozy Pracy Przymusowej

• Skrót GUŁAG, główne organy bezpieczeństwa.
• Nadzór i administrowanie olbrzymim kompleksem obozów karnych na terenie ZSRR.
• Więźniowie zmuszani do wykonywania pracy, gdzie pracowali w kopalniach czy urządzali rolnicze tereny Syberii.
• Gustaw przełamał zmowę milczenia i opisał jak to wszystko wyglądało.
• Aleksander Sołżenicyn spopularyzował słowo "Gułag".

Postawa i wpływ moralności na więźniów

• Gustaw nie uległ zlagrowaniu
• Wartości moralne nie ulegają tak łatwo zniszczeniu
• W opozycji - Tadek, nie zważający na konsekwencje
• Różnice uwidoczniły się w zachowaniu, poglądach.

Herling i Świat

• Świat to okrucieństwo i bezduszność
• Gratuluje tym, którzy zachowali człowieczeństwo
• Widzi bezsens zła.

Interpretacja

• Brak słów powoduje zakończenie relacji - co znaczy "zakończyłem to"

Refleksje o człowieku, Oczekwania i Funkcje

• Więzień przestawał być niewolnikiem
• Pozostała wiara w wartości absolutne
• Cierpienie, zgoda, męczeństwo i oczyszczenie do roli odrodzenia
• Obozy miały 3 funkcje: kara, tania siła robocza i terror.
• W lagrach torturowano
• Komuniści nie wybaczali

Różne Oblicza Natury i Funkcji

• Moralność, głód, praca
• Grudziński nie ogranicza się tylko do opisu warunków, stara się zrozumieć mechanizm
• Wybór śmieci by zaznać życia
• Człowiek wyzbył się człowieczeństwa.

"Inny Świat", Moralność i Mechanizmy ideologicznej Tresury

• Zachowanie człowieka uzależnione jest od warunków w jakich żyje.
• Cele obozów: Zezwierzęcenie człowieka i pełne oddanie władzy.
• Zmiana psychiki nie możliwa podczas tortur.
• Ideologia, próby i zabiegi.