Гуморальды реттеу және гормондар

• Гуморальды реттеу - ағзаның ішкі ортасының химиялық құрамы арқылы физиологиялық функцияларды реттеу болып табылады.
• Бұл реттеу жүйесі гормондар, метаболиттер және басқа да биологиялық белсенді заттар арқылы жүзеге асырылады.
• Гормондар эндокриндік бездер арқылы қанға бөлінетін химиялық хабаршылар болып табылады.
• Гормондардың әсері баяу, бірақ ұзаққа созылады, себебі олар бүкіл денеге қан арқылы тарайды.

Гормондардың түрлері

• Стероидты гормондар: холестериннен түзіледі, мысалы, тестостерон, эстроген, кортизол.
  • Липидте ериді, сондықтан жасуша мембранасы арқылы өте алады.
  • Рецепторлары цитоплазмада немесе ядрода орналасады.
  • Гендердің транскрипциясына әсер етеді, сондықтан әсері баяу басталады.
• Пептидті гормондар: аминқышқылдарынан тұрады, мысалы, инсулин, өсу гормоны.
  • Суда ериді, сондықтан жасуша мембранасы арқылы өте алмайды.
  • Рецепторлары жасуша мембранасында орналасады.
  • Екінші реттік хабаршыларды (мысалы, цАМФ) іске қосады, сондықтан әсері тез басталады.
• Амин туындылары: жеке аминқышқылдарынан түзіледі, мысалы, адреналин, тироксин.
  • Кейбіреулері суда, кейбіреулері липидте ериді.
  • Рецепторлары әртүрлі жерде орналасады.
  • Әсер ету механизмі әртүрлі.

Гуморальды реттеудің механизмдері

• Гормон-рецепторлық кешеннің түзілуі:
  • Гормон нысана жасушаның мембранасындағы немесе ішіндегі рецептормен байланысады.
  • Рецепторлар гормонға спецификалық болып келеді.
  • Байланысу нәтижесінде жасушада биохимиялық өзгерістер басталады.
• Екінші реттік хабаршылар:
  • Кейбір гормондар (әсіресе пептидті гормондар) екінші реттік хабаршылар арқылы әсер етеді.
  • Екінші реттік хабаршыларға цАМФ, инозитолтрифосфат (ИТФ) және кальций иондары жатады.
  • Олар жасушадағы ферменттерді белсендіреді немесе тежейді.
• Гендік реттеу:
  • Стероидты гормондар және кейбір басқа гормондар гендердің транскрипциясын реттей алады.
  • Гормон-рецепторлық кешен ДНҚ-мен байланысып, белгілі бір гендердің экспрессиясын өзгертеді.
• Кері байланыс механизмдері:
  • Гормондардың секрециясы көбінесе кері байланыс механизмдері арқылы реттеледі.
  • Теріс кері байланыс: гормонның жоғарылауы оның секрециясын төмендетеді.
  • Оң кері байланыс: гормонның жоғарылауы оның секрециясын арттырады (сирек кездеседі).

Гуморальды реттеудің мысалдары

• Қандағы глюкоза деңгейін реттеу:
  • Инсулин глюкозаның жасушаларға өтуін және гликогенге айналуын ынталандырады.
  • Глюкагон гликогеннің глюкозаға ыдырауын және глюконеогенезді ынталандырады.
  • Осы екі гормон бірге қандағы глюкоза деңгейін тұрақты ұстап тұрады.
• Кальций деңгейін реттеу:
  • Паратгормон (ПТГ) сүйектерден кальцийдің шығуын, бүйректерде кальцийдің реабсорбциясын және ішекте кальцийдің сіңуін ынталандырады.
  • Кальцитонин сүйектерге кальцийдің түсуін ынталандырады және бүйректерде кальцийдің шығарылуын күшейтеді.
  • Осы екі гормон бірге қандағы кальций деңгейін тұрақты ұстап тұрады.
• Су-электролиттік тепе-теңдікті реттеу:
  • Альдостерон бүйректерде натрийдің реабсорбциясын және калийдің шығарылуын ынталандырады.
  • Антидиуретикалық гормон (АДГ) бүйректерде судың реабсорбциясын ынталандырады.
  • Осы екі гормон бірге қан көлемін және электролиттік тепе-теңдікті реттейді.

Гуморальды реттеудің маңызы

• Гуморальды реттеу ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын (гомеостазды) сақтауда маңызды рөл атқарады.
• Ол әртүрлі физиологиялық процестерді, соның ішінде зат алмасуды, өсуді, көбеюді және стресске жауапты реттейді.
• Гормондардың бұзылуы әртүрлі ауруларға әкелуі мүмкін (мысалы, қант диабеті, гипотиреоз, гипертиреоз).

Гуморальды реттеу - ағзаның химиялық құрамы арқылы физиологиялық функцияларды басқару. Гормондар эндокриндік бездер арқылы бөлінеді және әсері ұзаққа созылады. Стероидты және пептидті гормондардың әсер ету механизмдері әртүрлі.