Геология: Тау Жасалуы мен Бедер

Тау Жасалуы

• Тау жасалуы тік қозғалатын белсенді тектоникалық қозғалыстар арқылы тау құрылымдарын қалыптастыратын геологиялық процесс.
• Жер қыртысының бір бөлігінің жоғары, екінші бөлігінің төмен түсуіне ықпал жасайтын баяу қозғалыстар тербелмелі қозғалыстар деп аталады.
• Тау жыныстары минералды құрамының өзгеріске ұшырамастан бұзылуы физикалық үгілу деп аталады.
• Арктика, Антарктика жерлері, биік таулар, шөл мен шөлейттің аридтік аймақтарына тән үгілу түрі физикалық үгілу.
• Тау жыныстарының маңызды химиялық, биогендік, биохимиялық реакциялар әсерінен бұзылуы химиялық үгілу деп аталады.

Жер Бедерінің Қалыптасуы

• Жер бедерінің барлық пішіндерінің қалыптасуына эндогендік және экзогендік күштер әсер етеді.
• Ішкі күштер – эндогендік күштер, олар жер бедерінің қалыптасуында маңызды рөл атқарады.
• Сыртқы күштер – экзогендік күштер, олар жер бедерінің қалыптасуында да маңызды рөл атқарады.

Қатпарлану

• Қатпарланудың қарапайым түрлері – антиклиналь, синклиналь, моноклиналь.
• Антиклиналь – қатпарлану кезінде біртұтас жоғары көтерілген бөлік.
• Синклиналь – қатпарлану кезінде майысып төмен түскен бөлік.
• Моноклиналь – қатпарлану кезінде беті тегіс болып көтерілген бөлік.

Жер Қыртысының Қозғалысы

• Жер қыртысындағы қозғалыстар келесі түрлерге бөлінеді:
  • Ендік бағытта қашықтау (субдукция)
  • Ендік бағытта жақындау (спрединг)
  • Қарама-қарсы бағытта ығысу

Тербелмелі Қозғалыстар

• Тербелмелі қозғалыстар жер қыртысының біртіндеп көтерілуі мен төмен түсуіне, соның нәтижесінде мұхит деңгейінің көтерілуі мен төмендеуіне, материктердің жалпы биіктігінің өзгеруіне себепші болады.

Платформалар мен Геосинклинальдар

• Литосфералық  тақталарды қозғалысқа түсіретін, материк  пішіндері  мен  мұхиттар  айдынын  өзгертуші  басты  күш  -  ішкі  күштер.
• Жер қыртысының тұрақты бөліктері  платформалар деп аталады.
• Жер қыртысының қозғалмалы бөліктері геосинклинальдар деп аталады.
• Платформаларға сәйкес келетін нысандар – жазықтар.
• Геосинклинальдарға сәйкес келетін нысандар – биік таулар.

Мұхит түбінің орографиялық құрылымдары

• Мұхит түбінің орографиялық құрылымы материктердегі таулар мен жазықтарға ұқсас
• Материктің шеткі жағалық бөліктері - материктік қайраң мен материктік беткей
• Өтпелі зона - шеткі теңіздердің қазаншұңқырлары, аралдар доғасы және терең шұңғымалардан тұрады
• Суасты орта жоталары - осьтік жоталар мен көлденең тектоникалық аңғарлардан тұрады
• Мұхит табаны - қазаншұңқырлар мен тау жоталары, көтерілімдермен құралған

Жер бедерін қалыптастыратын сыртқы күштер

• Жел, ағын су, мұздық және жерасты сулары Жер бедерін қалыптастыратын сыртқы күштердің негізгілері
• Сыртқы күштердің негізгі әрекеті - үгілу, бұл кезде тау жыныстары кішірек бөлшектерге (құм, қиыршықтас) айналады
• Тау жыныстарының минералдық құрамы өзгеріске ұшырағанда пайда болатын үгілу - химиялық үгілу
• Тау жыныстарының минералдық құрамы өзгеріске ұшырамай, физикалық әсерлерден пайда болатын үгілу - физикалық үгілу
• Үгілу өнімдерін тасымалдау арқылы жер бедерін өзгертуде маңызды рөл атқаратын күш - жел