Геология: Тау Жасалуы мен Бедер

Study Notes

Тау Жасалуы

Тау жасалуы тік қозғалатын белсенді тектоникалық қозғалыстар арқылы тау құрылымдарын қалыптастыратын геологиялық процесс.
Жер қыртысының бір бөлігінің жоғары, екінші бөлігінің төмен түсуіне ықпал жасайтын баяу қозғалыстар тербелмелі қозғалыстар деп аталады.
Тау жыныстары минералды құрамының өзгеріске ұшырамастан бұзылуы физикалық үгілу деп аталады.
Арктика, Антарктика жерлері, биік таулар, шөл мен шөлейттің аридтік аймақтарына тән үгілу түрі физикалық үгілу.
Тау жыныстарының маңызды химиялық, биогендік, биохимиялық реакциялар әсерінен бұзылуы химиялық үгілу деп аталады.

Жер Бедерінің Қалыптасуы

Жер бедерінің барлық пішіндерінің қалыптасуына эндогендік және экзогендік күштер әсер етеді.
Ішкі күштер – эндогендік күштер, олар жер бедерінің қалыптасуында маңызды рөл атқарады.
Сыртқы күштер – экзогендік күштер, олар жер бедерінің қалыптасуында да маңызды рөл атқарады.

Қатпарлану

Қатпарланудың қарапайым түрлері – антиклиналь, синклиналь, моноклиналь.
Антиклиналь – қатпарлану кезінде біртұтас жоғары көтерілген бөлік.
Синклиналь – қатпарлану кезінде майысып төмен түскен бөлік.
Моноклиналь – қатпарлану кезінде беті тегіс болып көтерілген бөлік.

Жер Қыртысының Қозғалысы

Жер қыртысындағы қозғалыстар келесі түрлерге бөлінеді:
- Ендік бағытта қашықтау (субдукция)
- Ендік бағытта жақындау (спрединг)
- Қарама-қарсы бағытта ығысу

Тербелмелі Қозғалыстар

Тербелмелі қозғалыстар жер қыртысының біртіндеп көтерілуі мен төмен түсуіне, соның нәтижесінде мұхит деңгейінің көтерілуі мен төмендеуіне, материктердің жалпы биіктігінің өзгеруіне себепші болады.

Платформалар мен Геосинклинальдар

Литосфералық тақталарды қозғалысқа түсіретін, материк пішіндері мен мұхиттар айдынын өзгертуші басты күш - ішкі күштер.
Жер қыртысының тұрақты бөліктері платформалар деп аталады.
Жер қыртысының қозғалмалы бөліктері геосинклинальдар деп аталады.
Платформаларға сәйкес келетін нысандар – жазықтар.
Геосинклинальдарға сәйкес келетін нысандар – биік таулар.

Мұхит түбінің орографиялық құрылымдары

Мұхит түбінің орографиялық құрылымы материктердегі таулар мен жазықтарға ұқсас
Материктің шеткі жағалық бөліктері - материктік қайраң мен материктік беткей
Өтпелі зона - шеткі теңіздердің қазаншұңқырлары, аралдар доғасы және терең шұңғымалардан тұрады
Суасты орта жоталары - осьтік жоталар мен көлденең тектоникалық аңғарлардан тұрады
Мұхит табаны - қазаншұңқырлар мен тау жоталары, көтерілімдермен құралған

Жер бедерін қалыптастыратын сыртқы күштер

Жел, ағын су, мұздық және жерасты сулары Жер бедерін қалыптастыратын сыртқы күштердің негізгілері
Сыртқы күштердің негізгі әрекеті - үгілу, бұл кезде тау жыныстары кішірек бөлшектерге (құм, қиыршықтас) айналады
Тау жыныстарының минералдық құрамы өзгеріске ұшырағанда пайда болатын үгілу - химиялық үгілу
Тау жыныстарының минералдық құрамы өзгеріске ұшырамай, физикалық әсерлерден пайда болатын үгілу - физикалық үгілу
Үгілу өнімдерін тасымалдау арқылы жер бедерін өзгертуде маңызды рөл атқаратын күш - жел

Description

Бұл квиз тау құрылымдарының қалыптасу процессі мен жер бедерінің пішіндері туралы ақпаратты тексереді. Оқушылар эндогендік және экзогендік күштердің әсерін, тау жыныстарының үгілу түрлерін және қатпарлануды түсінуге арналған сұрақтарға жауап береді.