География: Су ресурстары мен мұздықтар

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Термальды сулар қандай температура аралығында болады?

56-96°С (correct)

70-80°С

30-40°С (correct)

10-20°С

Рахманов қайнарының температурасы қандай?

10-30°С

50-60°С

24-43°С (correct)

60-70°С

Қазақстандағы ең ірі мұздық қайсы?

Талғар мұздығы

Шілік мұздығы

Конституция мұздығы

Корженевский мұздығы (correct)

Ф.В.Геблердің Қазақстанда жасаған зерттеулері қай жылы болды?

1835 жыл Signup and view all the answers

Тынық мұхиттың ауданы қанша?

178.6 млн км² Signup and view all the answers

Қазақстанның 2724 мұздығының жалпы аумағы қанша?

2000 км² Signup and view all the answers

Радонды қайнар көздер қай жерде орналасқан?

Рахманов қайнары Signup and view all the answers

Дүниежүзілік мұхит терминін енгізген ғалым кім?

Ю.Шокальский Signup and view all the answers

Қазақстандағы су жинау алаптарының ластанған өзендері қайсы?

Ертіс Signup and view all the answers

Тынық мұхитының ең терең шұңғымасы қандай?

Мариан шұңғымасы Signup and view all the answers

Атлант мұхитының максималды тереңдігі қанша метр?

8742 метр Signup and view all the answers

Үнді мұхитының ең терең шұңғымасы қайсы?

Ява шұңғымасы Signup and view all the answers

Солтүстік Мұзды мұхитының максималды тереңдігі қандай?

5527 метр Signup and view all the answers

Тынық мұхитының орташа тереңдігі қанша метр?

3976 метр Signup and view all the answers

Атлант мұхитының ауданы қанша миллион км²?

91.7 млн км² Signup and view all the answers

Атлант мұхиты мен Үнді мұхитыны бөлетін жота қандай?

Орталық Үнді жотасы Signup and view all the answers

Ең жылы мұхит қайсы?

Үнді мұхиты Signup and view all the answers

Тынық мұхитының ерекшелігі неде?

Аралдардың көптігі Signup and view all the answers

Солтүстік Мұзды мұхитының ауданы қанша миллион км²?

14.8 млн км² Signup and view all the answers

Құрлыққа терең сұғына еніп жатқан теңіздер қандай болып табылады?

Ішкі теңіздер Signup and view all the answers

Шеткі теңіздерге қандай теңіздер жатады?

Баренц, Кар, Лаптевтер Signup and view all the answers

Дүниежүзілік мұхит суларының орташа температурасы қанша?

17.4°С Signup and view all the answers

Мұхит суында тұздылықты кемітетін қандай процестер бар?

Жауын-шашын және аққан су ағыны Signup and view all the answers

Ең жоғары орташа тұздылық қандай мұхитқа тән?

Атлант мұхиты Signup and view all the answers

Ең терең бұғаз қайсы?

Дрейк Signup and view all the answers

Шығанақ дегеніміз не?

Температура мен тұздылық жағынан өзгеше мұхит бөлігі Signup and view all the answers

Мұхит суының түсі қандай болады, таза су болған жағдайда?

Көк немесе көгілдір Signup and view all the answers

Тұщы су балансындағы өзгерістердің мұхит суындағы тұздылық айырмашылығында қандай әсер бар?

Кемітеді Signup and view all the answers

Мексика шығанақтары қандай сипаттамамен белгілі?

Теңіздермен шамалас Signup and view all the answers

Қоңыржай ендіктердегі мұхит суының орташа температурасы қандай?

3°С Signup and view all the answers

Көк теңіз суларына байланысты жылына қанша тонна тұз өндіріледі?

5 млн тонна Signup and view all the answers

Тербелмелі қозғалыс кезінде мұхит суының ерекше белгілері қандай?

Толқын Signup and view all the answers

Мұхит бетіндегі толқындардың пайда болуының негізгі себебі не?

Жел Signup and view all the answers

Толқынның табаны неден тұрады?

Толқынның ең төменгі түбіне жанасқан бөлік Signup and view all the answers

Толқынның жылдамдығы не арқылы анықталады?

Толқын қырының уақыт бірлігінде жүріп өтетін арақашықтығы Signup and view all the answers

Табиғи пайда болатын толқындар қандай типке жатады?

Еркін толқын Signup and view all the answers

Дауыл толқындарының биіктігі Тынық мұхитында қанша метрге дейін биіктей алады?

18 метр Signup and view all the answers

Толқындардың ұзындығына қарай қандай типтерге бөлінеді?

Қысқа және ұзын Signup and view all the answers

Атлант мұхитында байқалатын дауылды жел толқындарының биіктігі қанша метр?

16 метр Signup and view all the answers

Толқындардың таяз суға ауысқан тұсында жағалауда қандай толқындар пайда болады?

Соқпа толқын Signup and view all the answers

Шығыс Сібір теңізінің жағалық бөлігіндегі судың көтерілу биіктігі қанша сантиметр?

30 см Signup and view all the answers

Гольфстрим ағысының ерекшелігі неде?

Жылы ағыс Signup and view all the answers

Диірмен су көтеруші қондырғысының мақсаты қандай?

Судың көтерілу энергиясын пайдалану Signup and view all the answers

Кеме қозғалысына қауіпті бор құбылысы кездесетін өзендер?

Сена, Северн Signup and view all the answers

Амазонка өзені бойымен судың көтерілу қашықтығы қанша шақырым?

1400 км Signup and view all the answers

Солтүстік Двина өзені бойымен судың көтерілу қашықтығы неше шақырым?

120 км Signup and view all the answers

Жердегі барлық өзендердің ағысымен салыстырғанда суды ең көп тасымалдайтын ағыс қандай?

Гольфстрим Signup and view all the answers

Перу суық ағысының температурасы экватор бойындағы беткі сулардың температурасынан қанша градус төмен?

5-6°C Signup and view all the answers

Су көтерілуіне себепші күштердің түрлері қандай?

Ішкі және беткі көтерілу толқындары Signup and view all the answers

Study Notes

Термальды сулар

Артезиан алаптарының терең қабаттарында кездесетін жылы және ыстық сулар термальды су деп аталады.
Термальды сулар 500-700 м-ден 3000 м-ге дейінгі тереңдікте орналасады.
Олардың температурасы 30-40°-тан 56-96°C-ге дейін болады.
Термальды сулар Қызылқұм, солтүстік-батыс Арал маңы, Маңғыстау, Іле ойысы және Келес артезиан алабында тараған.
Рахманов қайнары ШҚО, Қатонқарағай ауданында орналасқан.
Рахманов қайнарындағы термальды судың температурасы 24-43°C.
Рахманов қайнары радонды қайнар көздерге жатады.
Рахманов қайнары Ресейдегі Белокуриха, Грузиядағы Цхалтубо курорттарынан кем түспейтін емдік қасиеті бар курорт.
Рахманов қайнарының құрамында радон кездеседі, температурасы әртүрлі және қосымша жылытуды немесе су қосуды қажет етпейді.
Аяқ-Қалқан, Қапаларасан және Сарыағаш – минералды су көздері бар аудандарда салынған курорттар.

Қазақстандағы мұздықтар

Қазақстан аумағында 2724 мұздық бар.
Олардың жалпы аумағы 2000 км².
Мұздықтарды зерттеу ісінің негізін Ф.В. Геблер қалаған.
1835 жылы Ф.В. Геблер Үлкен Берел мұздығында болған.
Қазақстандағы мұздықтардың аумағы бойынша Жетісу Алатауы жетекші орын алады.
Іле Алатауының ең ірі мұздықтары: Талғар, Шілік, Конституция, Корженевский, Шокальский, Жаңғырық, Мәметова, Красин және Оңтүстік Талғар.
Қазақстандағы ең ірі мұздық – Корженевский мұздығы.
Корженевский мұздығы Іле Алатауында орналасқан.
Корженевский мұздығының ұзындығы 12 км, ауданы 38 км².
Корженевский мұздығының кейбір жерлеріндегі мұз қалыңдығы 300 метр.
Оңтүстік-батыс Алтайдағы мұздықтардың саны 350, жалпы ауданы 99,1 км².

Дүниежүзілік мұхит

Ең үлкен мұхит – Тынық мұхит.
Тынық мұхиттың ауданы 178,6 млн. км².
Тынық мұхит Ұлы мұхит деп те аталады.
Дүниежүзілік мұхит Жер шарының 71%-ын алып жатыр.
Ю.М. Шокальский (1856 - 1940 жж.) «дүниежүзілік мұхит» терминін география ғылымына енгізген.
Тынық мұхитында әйгілі жанартаулардың «Отты шеңбері» орналасқан.
Тынық мұхиттың ең терең шұңғымасы – Мариан шұңғымасы (11 022 метр).
Тынық мұхитының ерекшелігі – аралдардың көптігі.
Тынық мұхитта 10 мыңнан астам арал бар.
Тынық мұхиты ауланы жағынан ең үлкен мұхит.
Тынық мұхиты Жер шарындағы ең терең мұхит.
Тынық мұхиттың орташа тереңдігі 3976 метр, ең терең жері 11 022 метр.
Мариан шұңғымасының тереңдігі 11 022 метр.
Тынық мұхитының жер бедері көтеріңкі жерлер мен терең науалардан тұрады.

Атлант мұхиты

Атлант мұхитының ауданы 91,7 млн. км².
Атлант мұхиты меридиан бағытымен созылып жатқан.
Атлант мұхитының сыртқы пішіні S әрпіне ұқсас.
Атлант мұхитын батыс және шығыс бөліктерге бөлетін жота – Орта Атлант жотасы.
Орта Атлант жотасы мұхит түбінен 3500 - 4000 метр биіктікке дейін көтерілген және ені 550 - 900 км.
Орта Атлант жотасының биіктігі 3500 - 4000 метр.
Атлант мұхитының ең терең жері – Пуэрто-Рико шұңғымасы (8742 метр).
Атлант мұхитының максималды тереңдігі 8742 метр.
Атлант мұхитында 4 терең шұңғыма бар (батысында 3).
Атлант мұхиты арқылы маңызды теңіз жолдары өтеді.

Үнді мұхиты

Үнді мұхитының ауданы 76,2 млн. км².
Үнді мұхиты Оңтүстік жарты шардың үлкен бөлігін алып жатыр.
Үнді мұхиты ең жылы мұхит.
Үнді мұхитын екі бөлікке бөлетін жота – Орталық Үнді жотасы.
Орталық Үнді жотасының тереңдігі 4000 - 5000 метр.
Үнді мұхитының батыс бөлігіндегі жер беті жота мен үстірттен тұрады, ал шығыс бөлігі жазық.
Үнді мұхитының ең терең жері 7729 метр.
Үнді мұхитының ең терең шұңғымасы – Ява.
Үнді мұхитында Ява (7729 метр) және Батыс-Австралия (5000-6500 метр) шұңғымалары бар.

Солтүстік Мұзды мұхиты

Солтүстік Мұзды мұхитының ауданы 14,8 млн. км².
Солтүстік Мұзды мұхиты ең кіші мұхит.
Солтүстік Мұзды мұхитының аумағы толығымен полярлы ендіктерде орналасқан.
Солтүстік Мұзды мұхиты арқылы Ломоносов жотасы өтеді.
Менделеев жотасы Солтүстік Мұзды мұхитымен параллель орналасқан.
Солтүстік Мұзды мұхитында Нансен, Макаров және Бофорт қазаншұңқырлары бар.
Солтүстік Мұзды мұхитының максималды тереңдігі 5527 метр.
Солтүстік Мұзды мұхиттың ерекшелігі – жағалауларының жолақты болуы (800 км).

Теңіздер

Теңіз – азды-көпті оқшауланған мұхиттың бір бөлігі.
Теңіздердің температурасы, тұздылығы, тірі ағзалары және судың көтерілуі мен қайтуы бойынша бір-бірінен ерекшеленеді.
Құрлыққа терең сұғына еніп жатқан теңіздер ішкі теңіз деп аталады (мысалы, Қара теңіз, Жерорта теңізі).
Материктің шетінде орналасқан теңіздер шеткі теңіз деп аталады (мысалы, Баренц, Кар, Лаптевтер, Охот, Шығыс Қытай теңіздері).
Құрлыққа терең сұғына орналасқан, бірақ температурасы, суының тұздылығы және тіршілік қоры жағынан көп айырмашылығы жоқ мұхиттың бөлігі шығанақ деп аталады.
Ауланы жағынан теңіздермен шамалас шығанақтар мыналар: Мексика, Бенгал және Гудзон.

Бұғаз

Бұғаз – екі жағынан да құрлықтың жағалары қысып тұратын су айдының бір бөлігі.
Жер шарындағы ең кең бұғаз – Магеллан (950 км), ең тереңі – Дрейк (5248 метр).
Жер шарындағы ең тар бұғаз – Гибралтар (14 км) және ең ұзын бұғаз – Мозамбик (1670 км).

Дүниежүзілік мұхит суларының қасиеттері

Дүниежүзілік мұхит суының басты қасиеттері – тұздылығы мен температурасы.
Мұхит суының құрамында шамамен 60 компонент бар.
Мұхит суындағы тұздылықты кемітетін процестер: Жауын-шашын, құрлықтан аққан су ағыны, мұздардың еруі.
Мұхит суындағы тұздылықты арттыратын процестер: Булану, мұздардың пайда болуы.
Мұхит суының орташа тұздылығы - 350/..
Мұхит суының тұздылығы промилле (0/0) арқылы өлшенеді.
Ең жоғары орташа тұздылық Атлант мұхитында (35.40%).
Ең төменгі орташа тұздылық Солтүстік Мұзды мұхитында (320/0).
Мұхиттың таза суы көк немесе көгілдір түсті.
Көп мөлшердегі қоспалар мұхит суын сары-жасыл түске айналдырады.
Өзеннің сағасында орналасқан мұхит суының түсі қоңыр.
Экваторлық және тропиктік ендіктерде мұхит суының түсі қарақошқыл-көгілдір немесе көк.
Қоңыржай ендіктердегі мұхит суының түсі жасыл.
Дүниежүзілік мұхит бетінің жылдық орташа температурасы - 17.4°С.
Жоғарғы ендіктердегі мұхит түбіндегі орташа температура - 1-2°С.
Қоңыржай ендіктердегі мұхит суының орташа температурасы - 3°С.
Мұхит, теңіз суларынан шығарылатын тұз мөлшері - жылына 5 млн тонна.

Мұхит суларының қозғалысы. Теңіз ағыстары

Мұхит суларының қозғалысы екі түрге бөлінеді: тербелмелі және ілгерілемелі.
Тербелмелі қозғалыстар кезіндегі мұхит суының бір жерден екінші жерге орын ауыстырып, қайтадан бастапқы қалпына келу құбылысы - толқын.
Ілгерілемелі қозғалыс кезіндегі мұхит суының бастапқы қалпынан ары қарай орын ауыстыра беру құбылысы - ағыс.
Мұхит бетіндегі толқындардың пайда болуының негізгі себебі - жел.
Мәжбүрлі толқын - табиғи күштің арқасында ғана пайда болатын толқындар.
Еркін толқын - табиғи пайда болатын толқындар тоқтағаннан кейін де екпін әрекетін жалғастыра беретін толқындар.
Толқынның су бетінің деңгейінен ең төменгі түбіне жанасқан бөлігі - толқынның табаны.
Толқынның қыры мен етегі арасында орналасады - толқынның беткейі.
Толқын - ұзындығы, биіктігі, жылдамдылығы арқылы анықталады.
Толқын ұзындығы - көршілес екі толқын қырлары мен табаны арасындағы арақашықтық.
Толқын биіктігі - толқынның табанынан қырына дейінгі арақашықтық.
Толқын жылдамдығы - толқын қырының уақыт бірлігінде жүріп өтетін арақашықтығы.
Қысқа және ұзын - толқындар ұзындығына қарай бөлінеді.
Сейсмикалық және көтерілу-қайту толқындары - ұзын толқындарға жатады.
Жел - қысқа толқындарға жатады.
Шеңбер - жел толқын қырларын айналдырғанда пайда болады.
Желсіз, тынық толқын - өте ұзын жайпақ толқындар.
Толқындардың биіктігі бірнеше метрге көтерілгенде, толқынның ұзындығы 840 метрге жетеді.
Мұхиттағы толқындардың биіктігі - 4-4.5 метр (6-7 метр сирек).
Атлант мұхитында дауылды жел толқындарының биіктігі - 16 метр.
Тынық мұхитында дауылды жел толқындарының ең биігі - 18 метр.
Дауыл толқындарының ұзындығы - 259 метр.
Теңіздегі жел толқындарының биіктігі - 3 метр.
Теңіздегі жел толқындарының ұзындығы - 150 метр.
Соқпа толқын- толқындардың таяз суға ауысқан тұсында судың қозғалысы баяулап, жағалауда пайда болатын толқындар.
Ішкі және беткі көтерілу толқындарын - судың көтерілуіне себепші күштер қалыптастырады.
Ашық мұхиттағы беткі көтерілу толқындарының биіктігі - 1 метр.
Көтерілген толқын - жерді айналып өтіп, судың ең жоғарғы деңгейге (толық су) және оны төменгі деңгейге түсіретін (кіші су) толқын.
Шығыс Сібір теңізінің жағалық бөлігіндегі судың көтерілу биіктігі - 30 см.
Шығыс Сібір теңізінің Де-Лонг аралының маңындағы көтерілу биіктігі - 2 метр.
Амазонка өзені бойымен судың көтерілу қашықтығы - 1400 км.
Солтүстік Двина өзені бойымен судың көтерілу қашықтығы - 120 км.
Печора өзені бойымен судың көтерілу қашықтығы - 88 км.
Бор - өзен бойымен көтерілген толқындардың белес жасау құбылысы.
Сена, Северн - бор құбылысы кездесетін өзендер.
Диірмен - судың көтерілу энергиясын пайдаланған бірінші қондырғы.
Англия, Франция - ең алғаш су стансыларына қызығушылық пайда болған елдер.
Судың көтерілу күшін пайдаланатын суқондырғылар - Кеңес үкіметі тұсында пайда болған қондырғылар.
Кислогуб, Кола түбегінде - Лумбов, Беломор - Кеңес үкіметі тұсында салынған судың көтерілу күшін пайдаланатын стансылар (Мурманск қаласының батысында).
Гольфстрим - жердегі барлық өзендердің ағысымен салыстырғанда суды 50-70 рет көп тасымалдайтын ағыс.
Теңіз ағыстары - жел күшінің су бетіне әсер етуінен, ауырлық күші және судың көтерілуін тудыратын күштердің арқасында пайда болады.
Жылы, суық және бейтарап - мұхит ағыстың түрлері.
22°С - Галапагос аралдары маңындағы Перу суық ағысының температурасы.
5-6°C - Перу суық ағысының температурасы экватор бойындағы беткі сулардың температурасынан төмен.
Солтүстік және Оңтүстік Пассат ағысы - экваторға үнемі соғатын желдер қалыптастыратын ағыс.
Гольфстрим - Атлант мұхитындағы ең қуатты ағыс.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

Бұл тест Қазақстанның су ресурстары, термальды сулар мен мұздықтары туралы. Сұрақтар Рахманов қайнары мен термальды сулардың температурасы, мұздықтардың жалпы ауданы, ғылыми зерттеулер сияқты тақырыптарды қамтиды. География пәнінен білімдеріңізді тексеруге мүмкіндік беретін қызықты тест.