География ғылымының бастаулары

География ғылымының басқа ғылымдардан ерекшелігі – зерттеу нысандарының болуы.
Ертедегі саяхатшылар мен теңізшілердің еңбектері арқылы география ғылымы дамыды.

Ежелгі дәуірдің белгілі ғалымдары

География ғылымының атын берген грек ғалымы - Эратосфен.

Грек тарихшысы және географы

Геродот Қара теңіз бен Каспий теңізі жағалауы, Кіші Азия, Месопотамия және Египет жерлерінде болған және жазбалар қалдырған.

Пифей

Пифей Батыс Еуропаның жағалауларында жүзіп, көргендерін сипаттап жазған.
Алғаш рет айдың әсерімен мұхит суының толысуы мен қайтуын түсіндірген.

Араб географы

Масуди Шығыс Африка жайлы еңбек жазған.

Марко Поло

1271 жылы Венециядан Қытайға саяхаттаған италияндық көпес.
Үлкен шөлдерді және биік тауларды басып өтіп, Азияның оңтүстігін жағалап, теңіз арқылы еліне қайтып оралған.
1298 жылы жарық көрген «Дүниежүзінің алуан-түрлілігі туралы кітап» еңбегінің авторы.

Афанасий Никитин

Марко Полодан 200 жылдан кейін Шығыс елдерінде болған Тверлік көпес.
Ресейден шығып, Персияның үстімен Үндістанға жеткен.
1472 жылы «Үш теңіздің арғы жағына саяхат » еңбегін жазған.
Ортағасырлық Үндістан туралы біршама толық мәліметтер жазған алғашқы еуропалық саяхатшы.
Португалдардың Үндістанға келуінен 30 жыл бұрын «Үш теңіздің арғы жағына саяхат » еңбегін жазған.

Христофор Колумб

1492 жылы 3 тамыз Испаниядан Үндістанға баратын теңіз жолын ашу үшін саяхатқа шыққан.
Экспедициясы Пиреней түбегінен шыққан.
Экспедициясының кемелері: «Санта-Мария», «Пинте», «Нинья».

Америго Веспучи

Америго Веспучидің атымен Америка материгі аталады.

Фернан Магеллан

1519 жылы 20 қыркүйекте Испаниядан шыққан экспедициясының басшысы.
Экспедициясының құрамы: 239 адам, 5 кеме.
«Атлант мұхитынан Ұлы мұхитқа жол ашамын» деп мақсат қойған.
Испанияның жағалауынан Оңтүстік Америка жағалауын айналып өтіп, Магеллан бұғазы арқылы Тынық мұхитқа өткен.
1520 жылы 28 қарашада ешбір еуропалықтың жүзіп өтпеген Тынық мұхитының суына кірген.
Дүниежүзін алғаш рет айналып шыққан экспедицияның басшысы.
XV ғасырдағы ең маңызды оқиғалардың бірі - Фернан Магеллан экспедициясы.

Фернан Магеллан экспедициясының нәтижесінде:

Жердің шар тәріздес екендігі дәлелденді.
Дүниежүзілік мұхиттардың жалғасып жатқандығы дәлелденді.
Америка мен Азияны бөліп жатқан Тынық мұхитының бар екендігі дәлелденді.

Василий Васильевич Докучаев

Қазіргі заманғы топырақтану ғылымының негізін қалаған.
Топырақтың қалыптасуын, дамуын және шығу тегін зерттеген.
Табиғат зоналары туралы ілімді қалыптастырған.

Жер бетін картада кескіндеу

Жер бетін картада кескіндеудің түрлері: жергілікті жердің планы, географиялық карта, аэрофотосурет, ғарыштық сурет.
Глобустың қисық сызығын тегіс бетке түсіру үшін картографиялық әдіс қолданылады.
Кез келген картаның негізі – меридиан мен параллельдер торы.
План мен картада объектілердің шынайы өлшемі кішірейтіліп беріледі.
Масштаб – план мен картадағы қашықтық пен жергілікті жердегі қашықтықтың арақатынасы.
Шартты белгілер жергілікті жердің планын оқуға арналған "әліппе".
Планда жол, көше, өзен, жылға сияқты объектілер сызық түрінде белгіленеді.
Планда қылқанжапырақты орман жасыл шыршамен, шалғын шөп сабақтарымен белгіленеді.
Планда өзен-көлдер көгілдір сумен, құмдар қоңыр нүктемен белгіленеді.
Географиялық номенклатура – географиялық объектілердің жиынтық атауы.
Географиялық номенклатура картографиялық жұмыстарда бағдар алуға мүмкіндік береді.
Географиялық номенклатура географияны оқып-үйренуде маңызды элемент.
В.П.Максаковский географиялық атауларды мектеп географиясы және география ғылымының арнайы тілі деп бағалаған.

Картамен жұмыс істеу

Картамен жұмыс істеудегі негізгі міндеттер: картаны түсіну, картаны оқу, картаны білу.
Картаны түсіну – картаның түрлерін, шартты белгілерін және қалай қолдану керектігін меңгеру.
Картаны оқу – шартты белгілерді меңгере отырып, табиғаттағы құбылыстарды, олардың арасындағы қарым-қатынасты және адамның іс- әрекеттерін анықтау.
Картаны білу – оқып жатқан география курсындағы объектілердің пішінін, аттарын, салыстырмалы өлшемін, орналасқан жерін жатқа білу.