География ғылымының байланыстары

Географияның басқа ғылымдармен байланысы

• География ғылымы көптеген ғылым салаларымен тығыз байланысты
• География алуан түрлі ғылыми ақпаратты пайдалана алады және оның ақпаратын басқа ғылымдар да пайдалана алады

География ғылымының салалары

• Физикалық география, Қоғамдық география, Табиғи қоғамдық және Картография – география ғылымын құрайтын негізгі салалар.

Физикалық география

• Физикалық география ғылымы географиялық қабықтың жалпы заңдылықтары мен жекелеген бөліктерін зерттейді.

Қоғамдық география

• Қоғамдық география ғылымы географиялық ортада қоғамның аумақтық ұйымдасуын зерттейді.

Табиғи қоғамдық ғылымдар

• Табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланысты зерттейтін ғылым салалары - Табиғи қоғамдық ғылымдар.

Картография

• Картография – география ғылымымен қатар дамып жатқан ғылым саласы.
• Географияның зерттеу нысандарының кеңістік моделін жасаумен айналысады.

Ғылыми әдіс

• Зерттеу пәнін жан-жақты және шынайы бейнелеуге, оның мәнін ашып көрсетуге, заңдылықтарын танып білуге жалпы тәсілі.

Далалық зерттеу әдісі

• Зерттеу ауданында жүргізілетін тәжірибе, эксперимент.
• Бастапқы деректерді зерттеу аумағына жинақтау.
• Маңызды географиялық зерттеу әдісі.

Далалық зерттеу әдісінің түрлері

• Экспедициялық
• Стационарлық

Экспедициялық әдіс

• Мерзімдік сипатта болатын далалық зерттеу әдісі.
• Алдын ала бекітілген жоспар мен маршрут бойынша ұйымдастырылады.
• Жұмысы алдын ала бекітілген жоспар мен маршрут бойынша ұйымдастырылатын далалық зерттеу әдісі.
• Қазақстанның географиялық зерттеу экспедицияларын ұйымдастыратын мекемелер:
  • География институты
  • Қазақстандық Ұлттық географиялық қоғамы
• Қазақстанның Антарктидаға алғашқы ғылыми экспедициясы 2011 жылы ұйымдастырылды.

Экспедиция кезінде қолданылатын тәсілдер

• Маршруттық байқаулар
• Өлшеулер жүргізу
• Су, топырақ, ауа сынамаларын алу
• Тау жыныстарын, топырақ үлгілерін жинау
• Өсімдіктер мен жәндіктердің коллекцияларын жинақтау
• Далалық эксперимент
• Фото, бейнетүсірілімдер жасау
• Сауалнамалар жүргізу

Стационарлық әдіс

• Тұрақты сипатта болатын далалық зерттеу әдісі.
• Бақылау стансылары, ғылыми лабораториялар, орталықтарда жүргізіледі.
• Деректер жинау, жинақталған деректерді өңдеу арқылы болжамдар жасау мүмкіндігі бар.
• «Қазгидромет» мекемесінің стационарлар желісіне 328 метеостансы және 307 гидрологиялық бекет кіреді.
• Нысанның, құбылыс пен үдерістің кеңістік және уақыт ішіндегі өзгерістерін нақты зерттеуге мүмкіндік береді.

Картографиялық әдіс

• Картаны дереккөз ретінде, бейнеленген нысандар, құбылыстар мен үдерістерді жаңа білім алу үшін пайдалану.
• Мектепте кеңінен қолданылады.

Картографиялық әдіс түрлері

• Картометриялық талдау
• Визуалды талдау
• Графикалық талдау
• Статистикалық талдау
• Математикалық талдау

Картометриялық талдау

• Карта бойынша арақашықтықтарды, координаталарды, биіктіктер мен тереңдіктерді, бағыттарды анықтау.

Визуалды талдау

• Нысандар мен құбылыстардың таралуын талдау.

Графикалық талдау

• Карта деректерін кеңістіктік профильдер жасауда пайдалану.

Статистикалық талдау

• Әртүрлі карталардағы құбылыстарды салыстырып, олардың байланыстарын анықтау.
• Мысалы, ауаның ластану картасы мен тыныс жолдары ауруларының деңгейі берілген картаны талдау.

Математикалық талдау

• Карталардан алынған деректерді сандық түрде бағалау.

Теориялық әдіс

• Зерттелетін нысанды танып білу үшін ой әрекетіне негізделген әдістер жиынтығы.

Теориялық әдіс түрлері

• Жүйелеу
• Жалпылау
• Салыстырмалы-географиялық
• Модельдеу

Жүйелеу

• Зерттелетін географиялық нысанды немесе құбылысты құрамдас бөліктерге ойша жіктеп алып, оның құрылымын, қасиеттерін, байланыстарын зерттеуге бағытталатын теориялық әдіс.
• Ғылыми зерттеулерде кең қолданылатын теориялық әдіс.
• Нысанның элементтеріне тән ерекшеліктерді анықтайтын теориялық әдіс.

Жалпылау

• Зерттелетін географиялық нысанның немесе құбылыстың құрамдас бөліктерін, олардың қасиеттерін, байланыстарын ойша біріктіру арқылы нысанды біртұтас түрде танып білу.
• Нысанның жалпы қасиеттерін анықтайтын теориялық әдіс.

Салыстырмалы-географиялық әдіс

• Географиялық зерттеулерде ерте кезден бастап қолданылып келе жатқан ең кең тараған әдістердің бірі.
• Геродот, Страбон, Аристотель еңбектерінде қолданылған.
• А.Гумбольдт салыстырмалы-географиялық әдістің негізін салған.

Модельдеу әдісі

• Қазіргі заманғы географияда кеңінен қолданылатын әдіс.
• Қоршаған ортаны танып білу әдістерінің бірі.

Географияның басқа ғылымдармен тығыз байланысы туралы біліңіз. Бұл викторинада физикалық және қоғамдық география, табиғи қоғамдық ғылымдар мен картографияның негізгі аспектілері қамтылады. Сұрақтар арқылы география ғылымының түрлі салаларына шолу жасаңыз.