География ғылымының байланыстары

Географияның басқа ғылымдармен байланысы

• География ғылымы көптеген ғылым салаларымен тығыз байланысты
• География алуан түрлі ғылыми ақпаратты пайдалана алады және оның ақпаратын басқа ғылымдар да пайдалана алады

География ғылымының салалары

• Физикалық география, Қоғамдық география, Табиғи қоғамдық және Картография – география ғылымын құрайтын негізгі салалар.

Физикалық география

• Физикалық география ғылымы географиялық қабықтың жалпы заңдылықтары мен жекелеген бөліктерін зерттейді.

Қоғамдық география

• Қоғамдық география ғылымы географиялық ортада қоғамның аумақтық ұйымдасуын зерттейді.

Табиғи қоғамдық ғылымдар

• Табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланысты зерттейтін ғылым салалары - Табиғи қоғамдық ғылымдар.

Картография

• Картография – география ғылымымен қатар дамып жатқан ғылым саласы.
• Географияның зерттеу нысандарының кеңістік моделін жасаумен айналысады.

Ғылыми әдіс

• Зерттеу пәнін жан-жақты және шынайы бейнелеуге, оның мәнін ашып көрсетуге, заңдылықтарын танып білуге жалпы тәсілі.

Далалық зерттеу әдісі

• Зерттеу ауданында жүргізілетін тәжірибе, эксперимент.
• Бастапқы деректерді зерттеу аумағына жинақтау.
• Маңызды географиялық зерттеу әдісі.

Далалық зерттеу әдісінің түрлері

• Экспедициялық
• Стационарлық

Экспедициялық әдіс

• Мерзімдік сипатта болатын далалық зерттеу әдісі.
• Алдын ала бекітілген жоспар мен маршрут бойынша ұйымдастырылады.
• Жұмысы алдын ала бекітілген жоспар мен маршрут бойынша ұйымдастырылатын далалық зерттеу әдісі.
• Қазақстанның географиялық зерттеу экспедицияларын ұйымдастыратын мекемелер:
  • География институты
  • Қазақстандық Ұлттық географиялық қоғамы
• Қазақстанның Антарктидаға алғашқы ғылыми экспедициясы 2011 жылы ұйымдастырылды.

Экспедиция кезінде қолданылатын тәсілдер

• Маршруттық байқаулар
• Өлшеулер жүргізу
• Су, топырақ, ауа сынамаларын алу
• Тау жыныстарын, топырақ үлгілерін жинау
• Өсімдіктер мен жәндіктердің коллекцияларын жинақтау
• Далалық эксперимент
• Фото, бейнетүсірілімдер жасау
• Сауалнамалар жүргізу

Стационарлық әдіс

• Тұрақты сипатта болатын далалық зерттеу әдісі.
• Бақылау стансылары, ғылыми лабораториялар, орталықтарда жүргізіледі.
• Деректер жинау, жинақталған деректерді өңдеу арқылы болжамдар жасау мүмкіндігі бар.
• «Қазгидромет» мекемесінің стационарлар желісіне 328 метеостансы және 307 гидрологиялық бекет кіреді.
• Нысанның, құбылыс пен үдерістің кеңістік және уақыт ішіндегі өзгерістерін нақты зерттеуге мүмкіндік береді.

Картографиялық әдіс

• Картаны дереккөз ретінде, бейнеленген нысандар, құбылыстар мен үдерістерді жаңа білім алу үшін пайдалану.
• Мектепте кеңінен қолданылады.

Картографиялық әдіс түрлері

• Картометриялық талдау
• Визуалды талдау
• Графикалық талдау
• Статистикалық талдау
• Математикалық талдау

Картометриялық талдау

• Карта бойынша арақашықтықтарды, координаталарды, биіктіктер мен тереңдіктерді, бағыттарды анықтау.

Визуалды талдау

• Нысандар мен құбылыстардың таралуын талдау.

Графикалық талдау

• Карта деректерін кеңістіктік профильдер жасауда пайдалану.

Статистикалық талдау

• Әртүрлі карталардағы құбылыстарды салыстырып, олардың байланыстарын анықтау.
• Мысалы, ауаның ластану картасы мен тыныс жолдары ауруларының деңгейі берілген картаны талдау.

Математикалық талдау

• Карталардан алынған деректерді сандық түрде бағалау.

Теориялық әдіс

• Зерттелетін нысанды танып білу үшін ой әрекетіне негізделген әдістер жиынтығы.

Теориялық әдіс түрлері

• Жүйелеу
• Жалпылау
• Салыстырмалы-географиялық
• Модельдеу

Жүйелеу

• Зерттелетін географиялық нысанды немесе құбылысты құрамдас бөліктерге ойша жіктеп алып, оның құрылымын, қасиеттерін, байланыстарын зерттеуге бағытталатын теориялық әдіс.
• Ғылыми зерттеулерде кең қолданылатын теориялық әдіс.
• Нысанның элементтеріне тән ерекшеліктерді анықтайтын теориялық әдіс.

Жалпылау

• Зерттелетін географиялық нысанның немесе құбылыстың құрамдас бөліктерін, олардың қасиеттерін, байланыстарын ойша біріктіру арқылы нысанды біртұтас түрде танып білу.
• Нысанның жалпы қасиеттерін анықтайтын теориялық әдіс.

Салыстырмалы-географиялық әдіс

• Географиялық зерттеулерде ерте кезден бастап қолданылып келе жатқан ең кең тараған әдістердің бірі.
• Геродот, Страбон, Аристотель еңбектерінде қолданылған.
• А.Гумбольдт салыстырмалы-географиялық әдістің негізін салған.

Модельдеу әдісі

• Қазіргі заманғы географияда кеңінен қолданылатын әдіс.
• Қоршаған ортаны танып білу әдістерінің бірі.