فطرت خداجو و خداشناس

• اعتقاد به یک مبدأ متعالی و پرستش او، از قدیمی‌ترین مظاهر حیات انسانی است. تحقیقات تاریخی نشان می‌دهد که حتی انسان‌های نخستین نیز باورهای عمیق دینی مانند اعتقاد به زندگی پس از مرگ و وجود ارواح متعالی داشته‌اند.
• انسان فطرتاً معتقد به تسلط امور ماورای طبیعی بر زندگی خود است. آثار باستانی مانند نقوش و مجسمه‌ها، و نیز بقایای اجساد در گورها، نشان‌دهنده اعتقاد به نوعی دین و جهان باقی است.

فطرت خداجو و خداشناس

• بر اساس آموزه‌های دینی، آدمی فطرتاً خداجو و خداشناس است، اما این گرایش و شناخت فطری برای خداپرستی کامل کافی نیست. به همین دلیل، پیامبران برای ارائه معارف متناسب با استعدادهای انسان مبعوث شدند.
• با وجود دعوت انبیا به خدا یگانه، انسان‌ها همواره بین توحید و شرک در نوسان بوده‌اند و تنوع زیادی در عقاید، آداب و رفتارها وجود داشته است.
• شرک و بت‌پرستی دارای آثار مادی متنوعی مانند بت‌ها، سنگ‌ها، گیاهان و حیوانات است؛ در حالی که توحید چنین آثاری ندارد.
• درک غنا و عمق خداشناسی اسلامی تنها با مقایسه منصفانه آن با سایر ادیان امکان‌پذیر است.
• اعتقاد انسان به خدا و برداشت از اوصاف او، تأثیری عمیق در اندیشه، اعمال، گفتار، آمال، اهداف و شیوه زندگی او دارد و به او هویتی ویژه می‌بخشد.
• تاریخ نشان می‌دهد که شناسایی مبدأ هستی از دغدغه‌های همیشگی انسان بوده و به غنای فرهنگ عمومی و تاریخی کمک کرده است.
• دفع ضرر محتمل و وجوب شکر منعم، دو دلیل متکلمین برای اثبات لزوم خداشناسی است.

مراحل شناخت خدا

• شناخت خدا در دو مرحله اساسی صورت می‌گیرد:
  • شناخت موجودیت خدا (خداباوری)
  • شناخت اوصاف و افعال الهی و رابطه خدا با جهان و انسان (خداشناسی)

راه‌های خدایابی

• عمده‌ترین راه‌های عمومی خدایابی عبارتند از:
  • راه دل (فطرت)
  • راه تجربه
  • راه عقل

راه دل (فطرت)

• انسان با رجوع به درون خویش، بی‌نیاز از استدلال عقلی یا مشاهده تجربی، خدا و وابستگی عمیق به او را می‌یابد. نقطه آغازین این راه، خدایابی فطری است.
• مراحل پیشرفته راه دل، مختص اهل دین و عارفان روشن‌ضمیر است که با عبادت خالصانه و تهذیب نفس، صفات الهی را با چشم دل مشاهده می‌کنند.
• بسیاری از خداباوران، خدا را از این طریق می‌یابند و می‌کوشند با سیر و سلوک، حجاب‌های میان خود و خدا را رفع کنند و به لقای او نائل شوند.
• امام علی (ع) در پاسخ به سؤال در مورد رؤیت خداوند فرمودند: «آیا چیزی را که نمی‌بینم، پرستش کنم؟ چشم‌ها او را آشکارا نمی‌بینند، اما قلب‌ها او را به حقیقت ایمان می‌بینند.»
• در نظر این گروه، غوطه‌ور شدن در مشاهده مخلوقات یا استدلال عقلی، مانع وصال است و توسل به غیر خدا برای اثبات وجود او، اشتباه است. این راه کامل‌ترین راه خدایابی است، اگرچه برای برخی راه‌های دیگر نیز مفید است.
• امام حسین (ع) در دعای عرفه فرمودند: «معبود من، چگونه به یکایک آثار قدرتت برای شناسایی تو توجه کنم که راه وصول تو بر من دور گردد؟ ... کور است چشمی که ترا نمیبیند با آنکه هماره همنشین او هستی.»