§8. АБСОЛЮТИЗМНІҢ ДАҒДАРЫСЫ ЖӘНЕ ФРАНЦУЗ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ БАСТАЛУЫ

Француз абсолютизмі

• XVI ғасырдың екінші жартысында Франция Еуропадағы ең қуатты және орталықтандырылған мемлекеттердің бірі болды.
• Францияның мемлекеттік құрылымы классикалық абсолюттік монархия болып табылады.
• Заң шығарушы, атқарушы, сот билігі корольге тиесілі болды.
• 1589 жылдан бастап Француз тағында Бурбондар әулеті отырды.
• Француз абсолютизмі XIV Людовик "күн король" кезінде ең үлкен жетістіктерге қол жеткізді.
• XIV Людовик әкімшілік-топтық басқару жүйесін құрды.
• Король ғана қорытынды шешім қабылдады.
• Бюрократия өте қуатты болды.
• XIV Людовик Еуропаға үстемдік етуден дәмелі еді.
• Оның билігі кезінде француз халқы 30 жылдан артық уақыт соғыс жағдайында болды.
• XIV Людовик: "Мемлекет бұл мен", - деген болса, XV Людовик: "Менен кейін, тіпті топан су басып кетсін", - деп айтқан.
• XV Людовик саясатқа қызықпады.
• Жергілікті парламенттер француз монархиясының қарсыласу орталығына айнала бастады.

Француз қоғамы

• Сословие - белгілі бір міндеттері мен құқықтары бар қоғамның әлеуметтік тобы.
• Француз қоғамы үш сословиеден тұрды:
  • Бірінші сословие: ақсүйектер (көптеген артықшылықтарға ие болды).
  • Екінші сословие: дін қызметкерлері.
  • Үшінші сословие: шаруалар, қолөнершілер, буржуазия, еркін кәсіпшілер, жұмысшылар мен қала кедейлері (жалпы құқықсыз жағдай мен көптеген салықтар төлеу міндеттері біріктірді).
• Үшінші сословиеде буржуазия мен жұмысшылар арасында таптық жіктеліс болды.
• Француз буржуазиясы әлеуметтік жағынан біртекті болмады:
  • ірі, орташа және ұсақ буржуазия.
• Ұсақ буржуазияда бірнеше ғана шеберханалар болды.
• Барлық буржуазия саяси құқықсыз болды.
• Олар дворяндар мен дін иелері сияқты тең құқыққа ие болуды армандады.

Францияның XVIII ғасырдың ортасындағы әлеуметтік-экономикалық дамуы

• XVIII ғасырда Франция аграрлық мемлекет болды.
• Сауда мен өндірістің даму деңгейі бойынша Франция Еуропада Англиядан кейін екінші орында тұрды.
• Француз экономикасының негізі ауыл шаруашылығы өнімдеріне тиесілі болды.
• Француз ауылшаруашылығында негізгі рөлді тәуелді шаруалар атқарды.
• Олар корольдың, шіркеудің және феодалдың пайдасына салықтар төлейтін.
• Француз шаруаларының жекебасы еркін болды.
• Олар жерді тек феодалдық құқықта және "Мырза болмаса, жер жоқ" деген қағидаға сүйенді.
• Дворяндардың жер иеліктері жеке шаруалар үлесіне бөлінді.
• Жекеменшік құқығы оларға бекітілмеді.
• Жерді қолданғаны үшін шаруа мырзаға алымсалықтарды төлеуге міндетті болды.
• Шаруалар үйде пеш иелену құқығына, көпір мен жеке жолдарды қолдануға жанама салықтар төледі.
• Сеньорға тиесілі ұстаханаларды, диірменді, наубайханаларды шаруалар ақша төлеп пайдалана алатын.
• Шаруа шіркеуді қамтамасыз ету үшін шіркеу ондығын төледі (табыстың 10 пайыз мөлшеріндегі шіркеу пайдасына төленетін міндетті салық).
• Негізгі салық 1/5-і болатын (бұл талья, шаруа меншігінің құнының 1/5-і).
• XVIII ғасырдың соңында француз ауыл шаруашылығында көне, ортағасырлық, жартылай феодалдық қатынастар билік етті.
• Дворяндар мен шіркеу жекеменшік шаруашылық жүргізбеді.
• Тек буржуазия ішіндегі аздаған ірі жер иелері және кейбір дворяндар ауылшаруашылығының озық әдістерін қолдана отырып, жеке шаруашылықтарын жүргізуге тырысты.
• Кедей шаруалардың шаруашылықтарында жер қарапайым әдістермен өңделді.
• Егін шаруашылығында өнім төмен болды, елде ашаршылық жағдайы орын алды.
• Францияда көптеген ірі қалалар болды.
• Париж өнеркәсіп пен байлықтың орталығына айналды.
• Мемлекетте дамыған мануфактуралы өндіріс қалыптасты.
• Мануфактураның дамуындағы негізгі кедергі цехтық және мемлекеттік тәртіп болды.
• Ішкі нарықтың даму жолындағы негізгі кедергі ішкі кедендік жинақтар болды.
• Француз буржуазиясы әлеуметтік тұрғыдан біржақты болмады.
• Барлық буржуазия саяси тұрғыдан құқықсыз болды.
• Буржуазияның негізгі саяси талабы - дворяндармен саяси тең құқыққа ие болу болды.

Француз абсолютизмінің дағдарысы

• XVIII ғасырдың соңында абсолюттік монархия капитализмнің дамуын тежейтін және дворяндар мен дін қызметкерлерінің артықшылықтарын қорғайтын реакциялық күшке айналды.
• Шаруалар Францияны арзан азық-түлікпен қамтамасыз еткенімен, өздері аштықта өмір сүрді.
• Шаруалар қозғалысы жиі тұтана бастады.
• Ішкі нарықты кеңейту шаруалардың натуралды шаруашылығына келіп тірелді.
• Ауылдағы феодалдық қатынасты жою керек болды.
• Буржуазия да феодалдық қатынастарды жоюға мүдделі болды.
• Өнеркәсіп пен сауданың еркін дамуына өндірістің кіші цехтық төртіптері кедергі келтірді.
• Буржуазия цехтық құрылымды жоюды мақсат етті.
• Буржуазияның негізгі экономикалық талабы — кәсіпкерліктің толық еркіндігі болды.
• XVIII ғасырдың 80-жылдарында феодалдық абсолюттік билік дағдарысы ушыға түсті.
• Ғасырдың ортасында экономикалық даму тоқтады.
• Мемлекеттің шаруашылық жағдайы нашарлады.
• Өндірістік-сауда дағдарысы орын алды.
• Монархия қаржылық банкрот табалдырығында тұрды.
• Шіркеу мен дворяндар салық төлемеді, ал француздар XVIII ғасырдың соңында салық төлейтін жағдайда емес еді.

Француз буржуазиялық революциясының бастамасы

• 1614 жылдан бері Францияда Бас штаттар (феодалдық сословиелік уәкілдіктің жоғары мәжілісі) шақырылмаған еді.
• Дворяндар Бас штаттарды шақыруды талап етті.
• Бас штаттарға сайлау халық бұқарасының белсенділігіне әсер етті.
• Бас Штаттар — діни адамдар, дворяндар және үшінші сословие депутаттарынан құралған Франциядағы (1302-1789) жоғарғы сословиелік-өкілдік жиналыс.
• 1789 жылы 5 мамырда Версальда Бас Штаттар жиналысы ашылды.
• Үшінші сословие депутаттарының негізгі бөлігін ірі француз буржуазиясының өкілдері құрады.
• Үшінші сословие депутаттары халық қолдауын сезіне отырып, шабуылға көшті.
• Олар өздерін Ұлттық жиналыс деп жариялады.
• 1789 жылы 9 шілдеде жиналыс мүшелері өздерін Ұлттық Құрылтай жиналыс деп жариялады.
• Парижде көтеріліс орын алды.
• 14 шілдеде таңертең Париж көтерілісшілердің қолында болды.
• Көтерілістің соңғы қимылы Бастилияны басып алумен аяқталды.
• Бұл француз революциясы және оның бірінші жеңісінің бастамасы еді.
• Бастилия — саяси тұтқындар, монархия қарсыластары торыққан Париждегі тас қамал.
• Халық үшін Бастилия корольдық зомбылықтың символы болды.
• 1789 жылғы революцияның басты саяси жетістігі — буржуазия мен халықтың одақтастығы арқасында абсолюттік билікті құлату болды.
• Басты саяси басқарушы мекеме болып Құрылтай жиналысы танылды, оған мүше болғандар, негізінен, буржуазия өкілдері еді.
• Жергілікті билік те буржуазияның қолына көшті.
• Франциядағы мемлекеттік биліктің буржуазияның қолына өтуі жүзеге асты.

XVI ғасырда Францияның абсолюттік монархиясы туралы сұрақтар. XIV Людовиктың кезеңі, мемлекеттік құрылымның ерекшеліктері және қоғамның құрылымы талқыланады.