Физика 10-сынып - Механика

Общая физика

• Физика – бұл зат, қозғалыс, энергия, кеңістік және уақытты зерттейтін табиғи ғылым.
• Ол табиғаттың негізгі заңдарын түсінуге тырысады.
• Физика инженерлік, астрономия, медицина және компьютерлік ғылымдар сияқты әртүрлі салаларда кеңінен қолданылады.
• Физикадағы негізгі ұғымдар механика, термодинамика, электромагнетизм, оптика және кванттық механиканы қамтиды.

Механика

• Объектілердің қозғалысын және олардың арасындағы өзара әрекеттесуді зерттейді.
• Негізгі түсініктер: күш, масса, үдеу, импульс, энергия.
• Инерция заңы (Ньютонның бірінші заңы): егер сыртқы күштер әсер етпесе, дене тыныштықта немесе бірқалыпты түзу сызықты қозғалыста болады.
• Ньютонның екінші заңы: дененің үстінен әрекет ететін күш оның массасы мен үдеуінің көбейтіндісіне тең (F = ma).
• Ньютонның үшінші заңы: егер А денесі Б денесіне күшпен әсер етсе, онда Б денесі А денесіне шамасы тең және бағыты жағынан қарама-қарсы күшпен әсер етеді.
• Механикалық қозғалыстың түрлері: түзу сызықты, қисық сызықты, айналмалы.
• Энергия: жұмыс істеу қабілеттілігі.
• Энергия түрлері: кинетикалық, потенциалдық, механикалық.
• Сақталу заңдары: энергияны, импульсті, импульс моментінің сақталу заңдары.

Термодинамика

• Жылуды, температураны және олардың жүйелерге әсерін зерттейді.
• Негізгі түсініктер: жылу сыйымдылығы, температура, ішкі энергия, энтропия.
• Термодинамика заңдары:
  • Бірінші заң: энергия жасалып немесе жоғалтылмайды, тек бір түрден екіншісіне айналады.
  • Екінші заң: оқшауланған жүйенің энтропиясы әрқашан артады немесе кері қайтымды процестерде тұрақты болады.
  • Үшінші заң: абсолюттік нөлде идеал кристалдың энтропиясы нөлге тең.
• Жылу процестерінің түрлері: изотермиялық, изохориялық, изобарлық, адиабаталық.
• Жылу берілуі: жылу өткізгіштігі, конвекция, сәуле шығару.

Электромагнетизм

• Электр және магнит құбылыстарын зерттейді.
• Негізгі түсініктер: электр заряды, электр өрісі, магнит өрісі, ток, кернеу.
• Кулон заңы: екі нүктелік зарядтар арасындағы өзара әрекеттесу күші зарядтар көбейтіндісіне тура пропорционал және арақашықтықтың квадратына кері пропорционал.
• Ампер заңы: екі ток жүріп жатқан өткізгіштер арасындағы өзара әрекеттесу күші әрбір өткізгіштің тогына тура пропорционал және арақашықтыққа кері пропорционал.
• Электромагниттік индукция: өткізгіште магнит ағынының өзгеруімен электр тогы пайда болатын құбылыс.
• Магниттік қасиеттері бар материалдар: ферромагнетиктер, парамагнетиктер, диамагнетиктер.

Оптика

• Жарықтың жүріс-тұрысын зерттейді.
• Негізгі түсініктер: жарық, толқындар, шағылу, сыну, интерференция, дифракция, дисперсия.
• Шағылу заңы: түсу бұрышы шағылу бұрышына тең.
• Сыну заңы: жарық бір ортадан екінші ортаға өткенде түсу бұрышы мен сыну бұрышы арасындағы қатынас (Снелл заңы).
• Әртүрлі оптикалық құралдар түрлері: линзалар, айналар, призмалар.

Кванттық механика

• Зат және энергияның атом және субатомдық деңгейіндегі қасиеттерін зерттейді.
• Негізгі түсініктер: кванттық күй, толқындық функция, белгісіздік принципі, энергияның квантталуы.
• Кванттық механиканың қолданылуы: жартылай өткізгіштер, лазерлер, ядролық энергия, микроэлектроника.

Физиканың қосымша салалары

• Астрофизика: Ғаламдағы физикалық процестерді зерттеу.
• Плазма физикасы: плазма құбылыстарын зерттеу.
• Қатты денелер физикасы: қатты денелердің қасиеттерін зерттеу.
• Ядролық физика: атом ядросын зерттеу.
• Бөлшек физикасы: фундаментальды бөлшектерді зерттеу.