ryjhewtreqs

Finansiële Dokumente en Tariefstelsels

• Die verstaan van finansiële dokumente en tariefstelsels is noodsaaklik vir die bestuur van persoonlike en huishoudelike finansies.
• Dokumente sluit in elektrisiteit- en waterrekeninge, telefoonrekeninge, kasregisterstrokies en rekeningstate.
• Tariefstelsels behels munisipale tariewe vir nutsdienste, telefoontariewe en vervoertariewe.

Finansiële Dokumente

• Huishoudelike rekeninge omvat munisipale rekeninge vir nutsdienste soos elektrisiteit en water, telefoonrekeninge en inkopiedokumente soos kasregisterstrokies en rekeningstate.
• Rekenings gee besonderhede oor watter items of dienste gekoop is, die koste daarvan en enige uitstaande bedrae wat betaal moet word.

Sleutelterme

• Rekening: 'n Dokument wat besonderhede gee oor gekoopte items of dienste, die bedrag wat betaal is, of die bedrag wat verskuldig is.
• Krediet: Geld wat in 'n rekening inbetaal word.
• Debiet: Geld wat uit 'n rekening betaal word.
• Skuld: Geld wat verskuldig is.

Munisipale Rekeninge

• Munisipale rekeninge in Suid-Afrika sluit dikwels koste vir elektrisiteit, water en afvalverwydering in.
• Hierdie rekeninge verskaf gedetailleerde inligting oor die eiendom, die dienste wat gebruik word en die bedrae wat verskuldig is.

Komponente van 'n Munisipale Rekening

• Eiendomseienaar en adres.
• Eiendomsgrootte en waardasiebesonderhede.
• Faktuur nommer.
• Rekeningnommer.
• Munisipaliteit se kontakbesonderhede.
• BTW-nommers van munisipale departemente.
• Faktuuruitreikingsdatum.
• Easy Pay-betalingsnommer.
• Munisipaliteit se bankbesonderhede.
• Totale bedrag verskuldig en betalingsdatum.
• Kode vir toegang tot die rekening aanlyn.

Bykomende Terme

• Belasting op Toegevoegde Waarde (BTW): 'n Vaste ekstra koste wat by die koste van die meeste items en dienste in Suid-Afrika gevoeg word, bereken teen 15%.
• Beginbalans: Die bedrag wat op die rekening verskuldig is voor die huidige maand se uitgawes.
• Eindbalans: Die totale bedrag wat verskuldig is nadat die huidige maand se uitgawes bygevoeg is.

Telefoonrekeninge

• Telefoonrekeninge gee besonderhede oor koste vir vaste lyn of selfoongebruik.
• Hierdie rekeninge kan vaste koste vir lynhuur en veranderlike koste vir oproepe insluit.
• Voorafbetaalde opsies is ook beskikbaar, wat soortgelyk aan voorafbetaalde selfone funksioneer.

Inkopiedokumente

• Kasregisterstrokies verskaf besonderhede van gekoopte items, insluitend hul pryse, die totale bedrag betaal en enige BTW wat gehef word.

Sleutelkomponente van Kasregisterstrokies

• Winkelnaam en adres.
• Winkel se BTW-nommer.
• Faktuur nommer.
• Datum en tyd van die verkoping.
• Beskrywing van items of dienste gekoop.
• BTW gehef.
• Totale bedrag betaalbaar.

Rekeningstate

• Winkelrekeninge laat aankope op krediet toe, met maandelikse betalings teen die uitstaande saldo.
• Rekeningstate gee besonderhede oor aankope, betalings wat gemaak is en bedrae wat verskuldig is.

Sleutelterme

• Krediet Beskikbaar: Die bedrag krediet wat nog beskikbaar is vir gebruik.
• Kredietlimiet: Die maksimum bedrag krediet wat toegelaat word.

Tariefstelsels

• Tariefstelsels bepaal die koste van dienste soos elektrisiteit, water en vervoer gebaseer op gebruik.
• Hierdie stelsels gebruik dikwels vaste tariewe wat kan wissel na gelang van die hoeveelheid gebruik.

Tipes Tariefstelsels

• Munisipale Tariewe: Vir elektrisiteit, water en riool.
• Telefoontariewe: Vir vaste lyn en selfoongebruik.
• Vervoertariewe: Vir busse, taxi's en treine.

Tariefstelsels

Definisie: Tarief

• 'n Tarief is 'n voorafbepaalde skedule van pryse vir dienste soos vervoer en nutsdienste.
• Tariewe sluit tipies 'n eenheid van betaling in, gepaard met 'n eenheid van meting, soos sent per kilowatt-uur (c/kWh) vir elektrisiteit of rand per minuut (R/min) vir telefoonoproepe.

Munisipale Tariewe

• Munisipale tariewe dek dienste soos elektrisiteit, water en vullisverwydering.
• Die koste per eenheid styg tipies met hoër gebruiksvlakke.
• Hierdie tariewe kan ook eiendomsbelasting insluit gebaseer op die waarde van die eiendom.

Formule vir die berekening van munisipale koste:

$ \text{Totale Koste} = \sum (\text{Gebruik in Kategorie} \times \text{Tarief vir Kategorie}) $

Telefoontariewe

• Telefoondiensverskaffers hef koste gebaseer op oproepduur en afstand.
• Koste kan wissel gebaseer op tyd van die dag en oproepbestemming.

Telefoonkostes formule:

$ \text{Totale Koste} = \text{Basiese Vaste Koste} + (\text{Tarief per Sekonde} \times \text{Duur in Sekondes}) $

Vervoertariewe

• Vervoertariewe word per eenheidsafstand gehef en kan wissel gebaseer op die vervoermiddel.
• Oor die algemeen, hoe verder die afstand, hoe hoër die tarief en dus hoe duurder die kaartjie.

Persoonlike Inkomste en Uitgawes

Inkomste

• Inkomste is enige geld wat deur individue verdien word en kan uit verskeie bronne kom:
• Salaris: 'n Vaste bedrag geld wat gereeld betaal word vir werk wat oor 'n langer tydperk gedoen word, tipies per maand of jaar.
• Loon: 'n Bedrag geld wat betaal word vir werk wat in 'n korter tydperk gedoen word, gewoonlik per uur of dag.
• Kommissie: Ekstra geld verdien gebaseer op 'n ooreenkoms vir die lewering van bykomende dienste.
• Wins: Geld verdien uit die vervaardiging en verkoop van goedere of dienste, bereken as totale inkomste minus die koste van produksie.

Wins formule:

$ \text{Wins} = \text{Totale Inkomste} - \text{Koste van Produksie} $

• Fooitjies: Bykomende geld ontvang deur werkers in die diensbedryf.
• Geskenke en Sakgeld: Geld ontvang as geskenke of toelaes.
• Huurinkomste: Geld verdien uit die verhuur van eiendom.

Begroting

• 'n Begroting is 'n plan om uitgawes met inkomste te balanseer, vertoon as 'n tabel van inkomste en uitgawe items.
• Die verskil tussen inkomste en uitgawes word genoem:
• Surplus: Inkomste oorskry uitgawes.

Surplus formule:

$ \text{Surplus} = \text{Inkomste} - \text{Uitgawes} $

• Tekort: Uitgawes oorskry inkomste.

Tekort formule:

$ \text{Tekort} = \text{Uitgawes} - \text{Inkomste} $

• Studielening: 'n Lening wat aan studente toegestaan word om te help met finansiële sake gedurende hul studietydperk, tipies met 'n terugbetalingsplan na graduering.
• Beurs: Finansiële bystand wat aan studente toegestaan word, gewoonlik van die regering of private maatskappye, dikwels vir voorheen benadeelde individue.

Tipes Inkomste:

• Vaste Inkomste: Gereelde en onveranderlike inkomste, soos salarisse en lone.
• Veranderlike Inkomste: Inkomste wat oor tyd of met situasies verander, soos kommissies of rente op spaargeld.
• Af en Toe Inkomste: Onreëlmatige inkomste, soos geskenke of erfenis.

Uitgawes

• Persoonlike uitgawes is geld wat bestee word aan verskeie behoeftes en begeertes.
• Dit kan lewenskostes, rekeninge, fooie, versekering, belastings en lenings terugbetalings insluit.
• Uitgawes word geklassifiseer as:
• Vaste Uitgawes: Gereelde en onveranderlike uitgawes, soos huur.
• Veranderlike Uitgawes: Veranderende uitgawes, soos kruideniersware of elektrisiteitsrekeninge.
• Af en Toe (Onverwagte) Uitgawes: Onreëlmatige of onvoorsiene uitgawes, soos motor herstelwerk of mediese rekeninge.
• Skuld: Die bedrag geld wat verskuldig is.

Persoonlike Begrotings, Inkomste en Uitgawestate

• Die opstel van 'n begroting help om uitgawes te beplan gebaseer op verwagte inkomste.
• Begrotings moet:
• Alle nodige en onvoorsiene uitgawes lys.
• Realisties wees en fokus op hoë-prioriteit items.
• Spaarplanne insluit.
• Gebalanseerd wees.
• Maandelikse Begroting: Die skatting van inkomste en uitgawes vir 'n gegewe maand om te verseker dat uitgawes nie inkomste oorskry nie.
• Begroting vir Spesifieke Items of Gebeurtenisse: Die beplanning vir spesifieke gebeurtenisse of uitgawes, soos partye of reise, eerder as maandelikse uitgawes.

Die Berekening van Persentasies vir Begroting:

Begrotingsformule:

$ \text{Bedrag vir Kategorie} = \left(\frac{\text{Persentasie vir Kategorie}}{100}\right) \times \text{Totale Inkomste} $

Die Verskil Tussen Begrotings en State

• 'n Begroting is 'n plan vir toekomstige inkomste en uitgawes.
• 'n Staat is 'n rekord van werklike inkomste en uitgawes.
• Die vergelyking van state met begrotings help om finansiële prestasie op te spoor.

Die Belangrikheid van Sparen

• Sparen is noodsaaklik vir die voorbereiding vir onverwagte koste, jaarlikse rekeninge en belangrike gebeurtenisse.
• Dit is noodsaaklik om skulde terug te betaal voordat begin word om te sparen, aangesien skulde rente opbou en beskikbare fondse vir sparen verminder.
• Begroting vir sparen behels:
• Die vind van beter aanbiedings op bestaande uitgawes.
• Die oordrag van saldo's na laer rente rekeninge.
• Die opsy sit van geld vir onverwagte uitgawes.

Spaarformule:

$ \text{Maandelikse Sparen} = \text{Totale Inkomste} - \left(\text{Totale Vaste Uitgawes} + \text{Totale Veranderlike Uitgawes} + \text{Totale Af en Toe Uitgawes}\right) $

Rente

• Mense moet rente betaal wanneer hulle geld leen, hetsy van 'n bank of as hulle 'n item by 'n winkel koop en dit in maandelikse paaiemente met 'n huurkoopopsie afbetaal.
• Die koop van 'n item op huurkoop is ook die leen van geld.
• Die rentebedrag word bereken as 'n persentasie van die bedrag wat verskuldig is.
• As jy geld in 'n bankrekening spaar, verdien jy ook rente op die saldo in jou rekening.

Definisie: Rentekoers

• 'n Persentasie gehef vir die lening van 'n bedrag geld oor 'n gegewe tydperk.

Definisie: Rente

• Die bedrag geld wat jy gehef word (deur die uitlener van geld, bv. die bank) vir die lening van 'n bedrag geld, oor 'n tydperk.

Rentekoerse

• Rentekoerse kan aansienlik wissel.
• Die rentenkoers wat 'n persoon gehef word, hang af van verskeie faktore, insluitend:
• Die Suid-Afrikaanse Reserwebank se uitleenkoers (repokoers) aan finansiële instellings, wat van maand tot maand kan verander.
• Verskillende banke kan verskillende aanbiedings bied gebaseer op verskeie voorwaardes, soos die opening van 'n rekening by dieselfde bank.
• Kredietgraderings: Nuwe rekeninghouers sonder 'n bankgeskiedenis kan hoër rentes gehef word.
• Werkgeskiedenis en eienaarskap van bates soos 'n huis.
• Die hoeveelheid geld wat gespaar word en die duur wat dit in die bank belê word.

Die Berekening van Rente Bedrae en Rentekoerse

• As ons die rentenkoers ken, kan ons die rente waarde eenvoudig bereken:

Rente Bedrag formule:

$ \text{Rente Bedrag} = \text{Hoof Bedrag} \times \text{Rentekoers} $

Totale Bedrag formule:

$ \text{Totale Bedrag} = \text{Hoof Bedrag} + \text{Rente Bedrag} $

• As jy die finale bedrag gegee word en die rentenkoers moet vind:

1. Vind die verskil tussen die finale bedrag en die oorspronklike bedrag om die rente bedrag te kry.
2. Bereken die rentenkoers as 'n persentasie van die oorspronklike bedrag:

Rentekoers formule:

$ \text{Rentekoers} = \left( \frac{\text{Rente Bedrag}}{\text{Oorspronklike Bedrag}} \right) \times 100 $

Belasting op Toegevoegde Waarde (BTW)

• BTW (Belasting op Toegevoegde Waarde) is 'n vorm van belasting wat almal moet betaal wanneer hulle goedere en dienste koop.
• Dit word gehef teen 15% van die prys van die goedere.
• Die 15% word betaal aan die verskaffer van die goedere en dienste, wat dit op sy beurt aan die regering betaal.
• BTW word gehef in elke stadium van die vervaardiging en verkoop van goedere.
• As die persoon wat die belasting betaal, die goedere gebruik om 'n inkomste te maak, kan hulle die BTW wat hulle betaal het, aftrek.
• Die finale verbruiker betaal die BTW.
• Sekere items, soos basiese voedsel soos melk, brood, vars vrugte en groente, mieliemeel en blikkies sardientjies, is vrygestel van BTW.
• Onderwys fooie, bus-, trein- en taxi tariewe is ook vrygestel van BTW.

Definisie: BTW Ingesluit

• 'n Prys wat BTW insluit.

Definisie: BTW Uitgesluit

• 'n Prys wat BTW uitsluit.

Definisie: BTW Vrygestel

• 'n Item wat BTW vrygestel is, het geen BTW by die prys van die item gevoeg nie.

Die Berekening van BTW

• Om die BTW op 'n BTW-uitgeslote prys te bereken:

BTW Bedrag formule:

$ \text{BTW Bedrag} = \text{Prys} \times \text{BTW Koers} $

• Om die BTW-ingeslote prys te vind:

BTW-Ingeslote Prys formule:

$ \text{BTW-Ingeslote Prys} = \text{Prys} + \text{BTW Bedrag} $

Bankrekeninge en Dokumente

Bankrekeninge

Bankrekening Definisie:

• 'n Finansiële rekening wat by 'n finansiële instelling geöpen kan word, bv. ABSA, FNB, etc.
• Wanneer jy 'n rekening vir die eerste keer oopmaak, moet jy vertroud wees met die verskillende tipes rekeninge wat beskikbaar is.
• Banke bied gewoonlik 'n pakket van 'n paar verskillende rekeninge en dienste aan.

Tipes Bankrekeninge:

• Spaarrekening: 'n Bankrekening wat rente verdien. Dit het nie 'n oortrekkings fasiliteit nie en word gebruik vir korttermyn sparen.
• Tjek- of Lopende Rekening: 'n Bankrekening wat gebruik word om geld te deponeer en te onttrek deur die bank tak te besoek, 'n OTM of Internet bankdienste te gebruik, of deur 'n tjek te skryf. Dit het gewoonlik 'n oortrekkings fasiliteit.
• Vaste Deposito Rekening: Gerig op diegene wat 'n enkelbedrag het wat hulle oor 'n vasgestelde tydperk wil belê. Die geld word gedeponeer en gelaat tot die ooreengekome datum, wat rente verdien.
• Krediet Rekening (met kredietkaart): Laat die rekeninghouer toe om items nou te koop en later daarvoor te betaal, met opsies vir reguit- of begroting betalingsplanne.
• Debiet Rekening (met debietkaart): Kan gebruik word om vir aankope te betaal, met geld wat direk van die rekeninghouer se rekening afgetrek word. Dit bied tipies nie soveel krediet as 'n kredietrekening nie.

Bankdokumente:

• Volgens FICA (die Wet op die Sentrum vir Finansiële Intelligensie), moet mense sekere inligting en dokumente verskaf wanneer hulle 'n bankrekening oopmaak.
• Identiteitsdokument of paspoort.
• Bewys van adres (bv. 'n onlangse elektrisiteits- of waterrekening).
• Bewys van inkomste of inligting oor die bron van inkomste.

Bankstate

• 'n Bankstaat word gewoonlik maandeliks aan die rekeninghouer gestuur.
• Bankstate toon die volgende vir elke transaksie:
• Die datum van die transaksie.
• 'n Beskrywing van die transaksie, wat die tipe transaksie aandui.
• Die bedrag van die transaksie, wat aandui of dit 'n debiet of 'n krediet is.
• 'n Kolom vir die saldo na elke transaksie.

Definisies:

• Rekeninghouer: Die persoon op wie se naam die rekening is.
• Begin- en Eindbalans: Die bedrag geld in die rekening aan die begin en die einde van die periode.
• Transaksie: Enige gebeurtenis waar geld in of uit 'n rekening beweeg.
• Debiet Transaksie: Bedrag geld wat uit 'n rekening betaal word.
• Krediet Transaksie: Bedrag geld wat in 'n rekening gedeponeer word.

Bankfooie

• Banke hef fooie vir die dienste wat hulle verskaf.
• Die meeste tjekrekeninge het byvoorbeeld 'n maandelikse fooi wat betaal moet word om die rekening oop te hou.
• Die bank sal hierdie fooi outomaties elke maand van die rekening aftrek.
• Benewens hierdie maandelikse fooi, hef sommige banke 'n fooi elke keer as jy geld onttrek of deponeer en vir ander dienste.
• Hierdie bankkoste word transaksie fooie genoem.
• Die transaksie fooie wissel na gelang van watter bank jy gebruik en watter tipe rekening jy het.
• Jy kan jou transaksie fooie verminder deur die mees geskikte bankrekening vir jou eie behoeftes te kies en ook deur jou bank gewoontes aan te pas.
• Byvoorbeeld, 'n bankrekening kan 'n sekere aantal gratis onttrekkings, deposito's en saldo navrae per maand bied, so as jy binne daardie bly, kan jy die fooie laag hou.

Formules vir die Berekening van Bankfooie:

$ \text{Totale Bankfooie} = \text{Maandelikse Onderhoudsfooi} + \text{Selfdiensbankdienste Fooi} + \text{Kontantdeposito Fooi} + \text{Onttrekkingsfooi} + \text{Saldo Navraag Fooi} + \text{Ander Transaksie Fooie} $

Bankfooi vir Onttrekking:

$ \text{Bankfooi} = \text{Aanvanklike Fooi} + (\text{Bykomende Fooi} \times \text{Aantal Bykomende Eenhede}) $